Theo ĐBQH Bùi Hoài Sơn, trong bối cảnh ngày nay, khi các giá trị nhân văn được đề cao, việc tổ chức lễ hội có yếu tố bạo lực với động vật cần được cân nhắc kỹ lưỡng.
PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội, đại biểu Quốc hội thành phố Hà Nội chia sẻ với phóng viên Báo điện tử VTC News về những bất cập, biến tướng và đặc biệt là tính chất bạo lực ở các lễ hội chọi trâu hiện nay, khiến ngày càng nhiều người cho rằng nên dừng tổ chức lễ hội này trên toàn quốc.
PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội.
- Ông nghĩ thế nào về những lễ hội chọi trâu được tổ chức hiện nay?
Lễ hội chọi trâu ở Việt Nam, đặc biệt là những lễ hội nổi tiếng như chọi trâu Đồ Sơn (Hải Phòng), từ lâu trở thành một phần của đời sống văn hóa dân gian, phản ánh tín ngưỡng, phong tục và đời sống tinh thần của cộng đồng. Lễ hội mang ý nghĩa lịch sử và tín ngưỡng quan trọng. Nó gắn liền với truyền thống thờ cúng, cầu mong mùa màng bội thu, cuộc sống ấm no. Bên cạnh đó, lễ hội còn là hoạt động vui chơi, góp phần thúc đẩy du lịch, kinh tế địa phương.
Tuy nhiên, bên cạnh những giá trị truyền thống, lễ hội chọi trâu ngày nay cũng đặt ra nhiều vấn đề cần suy ngẫm. Một trong những lo ngại lớn nhất là tính bạo lực và tác động đến nhận thức xã hội, đặc biệt là thế hệ trẻ. Trong bối cảnh hiện nay, khi quan điểm về quyền động vật và ứng xử văn minh ngày càng được đề cao, nhiều người cho rằng việc duy trì những lễ hội mang tính chất bạo lực không còn phù hợp.
Hơn nữa, thực tế cho thấy, một số lễ hội chọi trâu đã có dấu hiệu thương mại hóa, biến tướng so với ý nghĩa ban đầu, khi mà các trận đấu không còn đơn thuần mang ý nghĩa tín ngưỡng mà trở thành cơ hội để cá cược, kinh doanh, làm mất đi bản sắc văn hóa truyền thống và tiềm ẩn nhiều hệ lụy tiêu cực.
Các lễ hội chọi trâu hiện nay mang nhiều yếu tố bạo lực. (Ảnh: Minh Sơn/vietnamplus).
- Là lễ hội cầu mong cuộc sống ấm no nhưng ngày nay, một số chủ trâu áp dụng những biện pháp tăng tính sát thương như gọt mài sừng trâu cho sắc nhọn... Những hành động như thế nói lên điều gì, thưa ông?
Việc chủ trâu sử dụng các biện pháp như gọt, mài sừng để tăng tính sát thương có thể làm thay đổi bản chất của lễ hội chọi trâu, khiến nó dần xa rời ý nghĩa truyền thống.
Như tôi đã nói, ban đầu, các cuộc chọi trâu mang ý nghĩa tâm linh, gắn liền với tín ngưỡng cầu mùa màng bội thu, đi biển thuận lợi, cuộc sống ấm no. Đây là nét văn hóa phản ánh tinh thần thượng võ, sự dũng cảm của con người trước thiên nhiên. Tuy nhiên, khi yếu tố thắng - thua bị đẩy lên quá cao, lễ hội có nguy cơ biến thành một cuộc đua đầy toan tính, nơi mà chiến thắng trở thành mục tiêu tối thượng, thay vì tôn vinh tinh thần văn hóa vốn có.
Việc các chủ trâu áp dụng những biện pháp tăng tính sát thương như vậy không chỉ làm mất đi tính công bằng mà còn có thể gây nguy hiểm cho cả trâu và người tham gia, khiến lễ hội bị biến tướng, không còn là một hoạt động mang giá trị truyền thống mà trở thành cuộc đấu đầy tính ăn thua.
- Một nhà nghiên cứu văn hoá từng nêu quan điểm, hoạt động chọi trâu hiện tại núp dưới góc độ thượng võ nhưng thực ra là lấy hình ảnh tàn bạo để kích thích tính hiếu kỳ của người xem. Ông đánh giá thế nào về nhận định này?
Ý kiến này phản ánh một góc nhìn về những lễ hội truyền thống có yếu tố tranh đấu như chọi trâu. Việc tổ chức các hoạt động thể hiện tinh thần thượng võ cần được xem xét kỹ lưỡng để tránh tạo ra sự kích thích mang tính bạo lực thay vì tôn vinh giá trị văn hóa.
Nhiều trường hợp, hình ảnh trong những cuộc giao đấu có thể gây ấn tượng mạnh và thu hút sự chú ý của công chúng. Nếu không được định hướng đúng đắn, những hình ảnh ấy có thể dẫn đến nhận thức lệch lạc, khuyến khích xu hướng thích thú với sự tàn bạo hơn là tôn vinh bản lĩnh và ý chí kiên cường.
Tôi cho rằng điều quan trọng là phải cân bằng giữa giá trị văn hóa - lịch sử và tác động xã hội của các hoạt động này. Một lễ hội có yếu tố bạo lực được tổ chức với mục tiêu tôn vinh sức mạnh, lòng dũng cảm nhưng nếu bị khai thác theo hướng kích thích sự hiếu kỳ, cổ súy hành vi tàn bạo thì phải có sự điều chỉnh phù hợp. Việc quản lý, giám sát chặt chẽ và truyền tải đúng thông điệp sẽ giúp giữ gìn bản sắc văn hóa mà không đi ngược lại các giá trị nhân văn trong xã hội hiện đại.
(Ảnh: Phan Tuấn/An Ninh Hải Phòng).
- Bên cạnh yếu tố văn hoá, những người yêu động vật cũng cho rằng tổ chức chọi trâu là một hình thức ngược đãi động vật, cần phải loại bỏ?
Đây là một quan điểm đáng suy ngẫm, phản ánh sự thay đổi trong nhận thức của xã hội về quyền lợi động vật. Khi nhìn từ góc độ văn hóa, chọi trâu vốn là một nghi lễ truyền thống, mang ý nghĩa tâm linh và thượng võ, gắn liền với đời sống tinh thần của cộng đồng. Tuy nhiên, nếu xét dưới lăng kính nhân văn hiện đại, đặc biệt là quyền bảo vệ động vật, những lo ngại về sự ngược đãi là hoàn toàn có cơ sở.
Trong bối cảnh ngày nay, khi các giá trị nhân văn được đề cao, việc tổ chức lễ hội có yếu tố bạo lực với động vật cần được cân nhắc kỹ lưỡng. Việc để những con trâu lao vào nhau trong một cuộc chiến không khoan nhượng, thậm chí có thể dẫn đến cái chết ngay lập tức, đặt ra câu hỏi liệu đây có còn là một hoạt động văn hóa mang tính biểu tượng hay đã trở thành một hình thức giải trí gây đau đớn cho động vật?
- Ngày càng có nhiều ý kiến cho rằng, đã đến lúc nên dừng các lễ hội chọi trâu trên toàn quốc. Xin cho biết quan điểm của ông về vấn đề này.
Việc có tiếp tục tổ chức lễ hội chọi trâu hay không cần được đánh giá kỹ lưỡng, dựa trên nghiên cứu khoa học và sự đồng thuận của cộng đồng. Nếu tiếp tục, cần có các biện pháp điều chỉnh nhằm giảm thiểu tính bạo lực, đảm bảo an toàn cho cả người tham gia và động vật, đồng thời giữ được bản sắc văn hóa. Chẳng hạn, có thể thay đổi cách tổ chức theo hướng mô phỏng tinh thần thượng võ mà không gây tổn thương cho trâu, hoặc tìm ra một phương thức kế thừa giá trị truyền thống nhưng nhân văn hơn.
Còn nếu xét thấy lễ hội không còn phù hợp với xã hội hiện đại, việc thay thế bằng những hình thức văn hóa khác nhân văn hơn cũng là điều đáng suy nghĩ. Hiện nay, nhiều quốc gia loại bỏ hoặc thay đổi hình thức các lễ hội tương tự để phù hợp với nhận thức mới về quyền động vật.
- Lễ hội chọi trâu trước đây có quy mô nhỏ, ngày nay thường được tổ chức ở sân vận động. Ông nghĩ thế nào về công tác đảm bảo an toàn cho khán giả, cho chủ trâu và những người tổ chức?
Việc tổ chức chọi trâu ở quy mô lớn hơn, tại các sân vận động, phản ánh sự phát triển và mở rộng của lễ hội trong bối cảnh hiện đại. Điều này giúp nhiều người có cơ hội tham gia, theo dõi và gìn giữ một nét văn hóa truyền thống. Tuy nhiên, quy mô lớn cũng đồng nghĩa với những thách thức lớn hơn trong công tác tổ chức, đặc biệt là vấn đề an toàn.
Trên thực tế, công tác đảm bảo an toàn cho các lễ hội chọi trâu vẫn còn nhiều hạn chế. Một số sự cố đáng tiếc đã xảy ra trong các kỳ lễ hội trước, như trâu bất ngờ tấn công người hoặc thoát khỏi khu vực thi đấu, gây nguy hiểm cho khán giả và cả những người trực tiếp tham gia, đặt ra câu hỏi liệu công tác kiểm soát, hàng rào bảo vệ, sơ cứu y tế và các biện pháp ứng phó khẩn cấp đã được chuẩn bị đầy đủ hay chưa?
Ngoài ra, việc tổ chức ở quy mô lớn cũng kéo theo những vấn đề như thương mại hóa lễ hội, sự tham gia của quá nhiều yếu tố mang tính ăn thua hơn là giữ gìn bản sắc văn hóa. Nếu công tác quản lý không chặt chẽ, lễ hội có thể dần mất đi ý nghĩa thiêng liêng ban đầu.
Theo tôi, để lễ hội chọi trâu phát triển theo hướng văn minh, công tác đảm bảo an toàn cần được đặt lên hàng đầu. Ban tổ chức cần có các quy định rõ ràng, chặt chẽ hơn về kiểm soát trâu tham gia, thiết lập hàng rào an toàn, huấn luyện lực lượng bảo vệ và có phương án xử lý tình huống khẩn cấp. Chỉ khi đó, việc mở rộng quy mô lễ hội mới thực sự mang lại giá trị tích cực, vừa bảo tồn truyền thống, vừa đảm bảo an toàn cho tất cả những người tham gia.
-Xin cảm ơn ông!
