Bắt đầu từ năm học 2022-2023, nhiều trường đại học sẽ áp dụng tăng học phí theo Nghị định 81/2021 của Chính phủ. Dù lộ trình tăng học phí đã được báo trước song việc các trường công lập đồng loạt tăng học phí, đặc biệt là việc một số trường tự chủ tài chính tăng kịch trần đã và đang thu hẹp cơ hội học tập của một bộ phận học sinh nghèo, cận nghèo, học sinh có điều kiện kinh tế trung bình.
Trong khi đó, các chuyên gia cho rằng, việc đánh đồng giữa tự chủ đại học với tự túc hoàn toàn, không mở rộng các nguồn lực tài chính mà chỉ trông chờ vào việc tăng học phí là những quan điểm sai lầm.
Không có “tự chủ” đúng nghĩa nếu chỉ trông chờ vào nguồn thu học phí
Theo TS Lê Viết Khuyến, Phó Chủ tịch Hiệp hội các trường đại học, cao đẳng Việt Nam, hiện nay đang có sự nhầm lẫn về quan điểm ở cả cấp quản lý và cơ sở giáo dục đó là lẫn lộn giữa tự chủ đại học và tự túc nguồn lực, đây là 2 vấn đề hoàn toàn khác nhau. Tự chủ đại học không đồng nghĩa với việc các trường đại học phải tự túc về mặt nguồn lực, kinh phí. Đối với các trường công lập thì nguồn lực được cấp chính là từ ngân sách nhà nước.
Nhà nước không nên cắt ngân sách của các trường đại học tự chủ mà trái lại, cần tăng cường hỗ trợ ngân sách cho những trường triển khai thành công chủ trương tự chủ đại học, xem đó như là những nơi xứng đáng được tập trung đầu tư để nâng nhanh chất lượng đào tạo, giúp các trường sớm trở thành trường trọng điểm quốc gia.
Tại một số quốc gia có sự tương đồng với Việt Nam, khi tự chủ, các trường công lập cũng huy động những nguồn lực khác nhưng nguồn huy động từ học phí không được quá 1/3, số còn lại dựa vào ngân sách Nhà nước cùng các hoạt động như nghiên cứu khoa học, sản xuất kinh doanh…
TS Lê Viết Khuyến cho rằng, trong bối cảnh hiện nay, để có thêm nguồn lực, các trường cần xem lại tính hiệu quả trong hoạt động của mình. Trên thực tế, vẫn có những trường đại học dù nguồn lực đầu tư không nhiều nhưng sử dụng rất hiệu quả; nhận hỗ trợ ít từ ngân sách, học phí cũng không tăng nhiều nhưng chất lượng đào tạo lại tăng mạnh.
Còn theo TS. Lê Trường Tùng, Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học FPT, ở những nền giáo dục đại học phát triển lành mạnh, tài chính của trường đại học phải bao gồm từ nhiều nguồn, trong đó từ người học (tự đóng hoặc vay tín dụng) thường chiếm tỷ lệ nhỏ hơn các nguồn khác cộng lại. Các nguồn này chủ yếu là từ ngân sách nhà nước. “Ở Úc, doanh thu của cả hệ thống giáo dục đại học năm 2020 là 34,7 tỉ đô la Úc, trong đó học phí chiếm 31%, hỗ trợ ngân sách là 53%. Ở Mỹ, doanh thu của cả hệ thống giáo dục đại học năm 2020 là 671 tỉ USD, trong đó học phí chỉ chiếm 26%, tài trợ từ chính phủ chiếm 29%. Ở Anh, doanh thu giáo dục đại học năm 2020 là 44 tỉ bảng Anh, trong đó doanh thu từ học phí gần 23,5 tỉ, chiếm 53%, tài trợ từ nhà nước chiếm tỷ lệ 28%”, ông Tùng nêu ví dụ. TS Lê Trường Tùng cũng cho rằng, giáo dục đại học là một dịch vụ vừa mang tính “công ích” và mang tính “tư ích”, về nguyên tắc, ai hưởng lợi thì cần tham gia chi trả. Tuy nhiên, nghịch lý tại Việt Nam hiện nay là nhấn mạnh quá yếu tố tự túc như điều kiện tiên quyết của tự chủ trong bối cảnh các nguồn thu khác hạn chế. Điều này sẽ dẫn đến một nền giáo dục đại học được xây dựng chủ yếu dựa trên học phí của người học.
Tăng quỹ học bổng và các nguồn lực tài chính ngoài học phí
GS.TS Phạm Hồng Quang, Giám đốc Đại học Thái Nguyên cho biết: Đại học Thái Nguyên là một trong ba đại học vùng của đất nước với địa bàn tuyển sinh trên toàn quốc, chủ yếu là vùng núi phía Bắc. Trong đó, gần 60% sinh viên là người dân tộc thiểu số, vùng sâu vùng xa, vùng khó khăn. Trong bối cảnh đó, khi thực hiện tự chủ đại học, nhà trường phải hết sức cố gắng bởi không tăng được học phí do sinh viên đa số từ những vùng khó khăn.
“Chúng tôi cũng phải tiết kiệm chi tiêu, đặc biệt là huy động nỗ lực cống hiến của các thầy cô trong trường; đẩy mạnh các công bố quốc tế, nghiên cứu cơ bản và chuyển giao những sản phẩm, chương trình hợp tác rất cụ thể đối với các địa phương. Bằng cách đó, các thầy cô cùng sinh viên đạt được 2 mục tiêu: Vừa phát triển chuyên môn, vừa tăng nguồn thu”, GS.TS Phạm Hồng Giang chia sẻ.
PGS.TS Huỳnh Quyết Thắng, Hiệu trưởng Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội cũng cho rằng: Thực tiễn những năm qua đã đặt ra cho lãnh đạo nhà trường bài toán phải có sự cân bằng tài chính trong phát triển. Vì vậy, câu chuyện tăng học phí một cách rất nhanh chóng không phải là bài toán phát triển của nhà trường, thay vào đó nhà trường sẽ tăng học phí ở mức độ vừa phải để đảm bảo đầu tư cho giáo dục, đảm bảo tính đúng, tính đủ cho việc học tập của sinh viên; nâng cao trách nhiệm của người học. Ngoài ra, nguồn kinh phí từ các dự án tài trợ như của Chính phủ, quốc tế, các dự án nghiên cứu… mới làm cho tài chính của nhà trường vững mạnh, không phải chỉ trông chờ vào nguồn lực từ học phí.
Từ góc độ quản lý nhà nước, Thứ trưởng Bộ GD&ĐT Hoàng Minh Sơn nhấn mạnh: Quan điểm cho rằng tự chủ là Nhà nước không cấp ngân sách, cắt giảm ngân sách là không đúng. Luật Giáo dục đại học quy định rõ, Nhà nước chỉ thay đổi cơ chế phân bổ ngân sách chứ không phải giảm vai trò trong việc cấp ngân sách và đầu tư cho các trường đại học. Do vậy, Thứ trưởng Bộ GD&ĐT Hoàng Minh Sơn đề xuất Chính phủ chỉ đạo các bộ, ngành phối hợp, đặc biệt là Bộ Tài chính đưa ra lộ trình từng bước nâng cao tỷ lệ chi ngân sách nhà nước cho giáo dục đại học.
