Thủ tướng Anh Rishi Sunak đã từ bỏ chính sách “di sản” của mình là cấm hút thuốc đối với các thế hệ tương lai trong bối cảnh ngành công nghiệp thuốc lá phản ứng dữ dội dưới hình thức đe dọa pháp lý, vận động hành lang và tấn công “dụ dỗ” các nghị sĩ Đảng Bảo thủ.
Một dự luật nhân văn, nhưng…
Nếu dự luật cấm hút thuốc lá đối với thế hệ tương lai được thông qua, Vương quốc Anh sẽ trở thành quốc gia đầu tiên trên thế giới cấm hút thuốc đối với các thế hệ tương lai, và Thủ tướng Sunak sẽ đi vào lịch sử chính trị Anh với tư cách người ban hành chính sách này.
Tuy nhiên, dự luật đã vấp phải sự chống đối quyết liệt của các công ty thuốc lá lớn nhất của Anh. Sau nhiều tháng bị ngành công nghiệp này phản đối gay gắt - và sự can thiệp của các nghị sĩ và tổ chức nghiên cứu có quan hệ với các công ty thuốc lá - dự luật đã bị loại bỏ.
Dự luật cấm hút thuốc lá và thuốc lá điện tử đưa ra quy định rằng bất kỳ ai đủ 15 tuổi vào năm 2024 trở đi sẽ bị cấm mua thuốc lá. Dự luật cũng không cấm hút thuốc hoàn toàn, vì bất kỳ ai hiện nay có thể mua thuốc lá hợp pháp thì vẫn có thể tiếp tục mua thuốc lá khi dự luật trở thành luật. Việc bán sản phẩm thuốc lá cho bất kỳ ai sinh sau ngày 1/1/2009 sẽ bị coi là bất hợp pháp. Dự luật này lần đầu tiên được Thủ tướng Anh công bố trong bài phát biểu tại hội nghị đảng Bảo thủ năm 2023.
Dự luật cũng quy định nâng độ tuổi được mua thuốc lá lên một tuổi sau mỗi năm, với mục đích ngăn chặn những người trẻ tuổi ngày nay hút thuốc. Cùng với việc tăng độ tuổi hút thuốc hàng năm, luật này còn bao gồm các điều khoản để quản lý cách trưng bày, nội dung, hương vị và bao bì của thuốc lá điện tử và các sản phẩm chứa nicotine. Các quan chức về tiêu chuẩn giao dịch sẽ xử phạt các nhà bán lẻ phớt lờ các hạn chế mới.
Các nhà lãnh đạo y tế, lãnh đạo hệ thống dịch vụ y tế công cộng NHS và các chuyên gia y tế Anh là những người ủng nhiêt tình dự luật. Quan điểm chung của họ là việc loại bỏ dần thuốc lá sẽ cứu sống hàng nghìn người. Thống kê của ngành y tế Anh cho biết hút thuốc lá giết chết khoảng 80.000 người Anh mỗi năm. Nếu luật được ban hành, các bộ trưởng nội các Anh cho biết tỷ lệ hút thuốc ở những người trong độ tuổi 14-30 có thể sẽ giảm về gần bằng 0 vào năm 2040.
Giáo sư Steve Turner, Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Nhi khoa và Sức khỏe Trẻ em Hoàng gia, cho biết: “Bằng cách ngăn chặn trẻ em và thanh thiếu niên nghiện nicotine và thuốc lá, chúng tôi giảm nguy cơ mắc các bệnh có thể phòng ngừa được và sẽ bảo vệ trẻ em khỏi tác hại của việc nghiện nicotine”.
Chính phủ Anh cho biết việc tạo ra một “thế hệ không khói thuốc” có thể ngăn ngừa hơn 470.000 trường hợp mắc bệnh tim, đột quỵ, ung thư phổi và các bệnh khác vào cuối thế kỷ này. Số liệu của chính phủ Anh cho thấy việc hút thuốc khiến nước Anh thiệt hại khoảng 17 tỷ bảng mỗi năm, trong đó bao gồm 10 tỷ bảng do năng suất bị giảm. Họ cho biết chi phí này thấp hơn số tiền 10 tỷ bảng Anh thu được thông qua thuế đối với các sản phẩm thuốc lá.
Một số nghị sĩ đảng Bảo thủ đã bày tỏ lo ngại, trong đó cựu Thủ tướng Liz Truss nói rằng dự luật này “cực kỳ thiếu tinh thần Bảo thủ”, và người tiền nhiệm của bà, ông Boris Johnson, mô tả lệnh cấm là “điên rồ”.
Bà Truss cũng nói: “Một chính phủ của đảng Bảo thủ không nên tìm cách mở rộng trạng thái bảo mẫu. Nó chỉ giúp ích những ai muốn tước đoạt quyền tự do”.
Bộ trưởng Thương mại Kemi Badenoch là bộ trưởng nội các duy nhất bỏ phiếu chống lại dự luật trong lần đọc thứ hai, cho rằng gánh nặng thực thi sẽ đổ lên vai các doanh nghiệp tư nhân, đồng thời dự luật này cũng làm suy yếu nguyên tắc bình đẳng. Bà Badenoch cho rằng việc “những người sinh cách nhau một ngày sẽ có các quyền khác nhau” là bất hợp lý. Các nghị sĩ khác của đảng Bảo thủ phản đối kế hoạch này vì họ cho rằng chúng không thể thực hiện được và có thể dẫn đến những thứ khác bị cấm.
“Cuộc chiến” của các công ty thuốc lá
Một cuộc điều tra của các cơ quan báo chí đã tiết lộ cách 4 công ty thuốc lá lớn nhất thế giới - Imperial Brands và British American Tobacco (BAT) của Anh, Japan Tobacco International (JTI) và Philip Morris International (PMI) có trụ sở tại Mỹ - thông báo cho các bộ trưởng về một “phản ứng dữ dội” về mặt pháp lý.
Trong khoảng thời gian bảy tháng, các công ty thuốc lá đã đưa ra nhiều lời đe dọa pháp lý, vận động hành lang các chính trị gia và các cơ quan chính phủ, đưa ra lập luận chống lại lệnh cấm hút thuốc và “dụ dỗ” các nghị sĩ đảng Bảo thủ, những người đề xuất sửa đổi luật hoặc bỏ phiếu chống lại luật đó. Các tổ chức tư vấn và các nhóm chiến dịch được tài trợ bởi ngành công nghiệp thuốc lá cũng phản đối kịch liệt lệnh cấm trên các phương tiện truyền thông.
Imperial Brands và BAT đã viết thư cho Bộ trưởng Y tế Victoria Atkins vào tháng 2 để khẳng định quá trình tham vấn trước luật là “bất hợp pháp” vì quan điểm của ngành chưa được xem xét. Bộ Y tế và Chăm sóc Xã hội cho biết họ không cần phải xem xét các quan điểm của ngành, viện dẫn hướng dẫn trong hiệp ước toàn cầu của Tổ chức Y tế Thế giới mà nước Anh có tham gia ký kết, trong đó nói rằng các chính phủ nên hình thành chính sách hút thuốc mà không bị ảnh hưởng từ các công ty thuốc lá.
PMI và JTI, chủ sở hữu của Marlboro, công ty sản xuất Camel và Benson & Hedges, cho biết hiệp ước cho phép tương tác với các công ty thuốc lá nếu “cần thiết”. Imperial, công ty sở hữu Lambert & Butler và Gauloise, tiếp tục cảnh báo bằng một lá thư pháp lý đe dọa “xem xét tư pháp” thách thức quá trình tham vấn. Các luật sư của chính phủ phản ứng bằng cách nói rằng hành động pháp lý có thể “làm hỏng” một dự luật mà các Bộ trưởng tin rằng có thể cứu sống hàng chục nghìn người và chi phí NHS hàng tỷ bảng Anh.
BAT, JTI và PMI được nêu tên là các bên quan tâm trong thư của Imperial, trao cho họ quyền tham gia với tư cách là những người đồng yêu cầu bồi thường nếu quá trình xem xét tư pháp được tiến hành. Imperial, công ty bán một nửa số thuốc lá được hút ở Anh, chưa nộp đơn kiện lên tòa án nhưng một phát ngôn viên cho biết công ty đang “xem xét tình hình khi chúng tôi theo dõi các diễn biến lập pháp”.
Ông Jacek Olczak, Giám đốc điều hành của PMI, đã chỉ ra trong các cuộc phỏng vấn năm 2021 rằng họ có thể ngừng bán thuốc lá ở Anh trong vòng 10 năm. Tuy nhiên, công ty con tại Anh của công ty nói với cuộc tham vấn rằng họ “không ủng hộ lệnh cấm bán hàng theo độ tuổi đã nêu”, thay vào đó lập luận về “những hạn chế hơn nữa” đối với “thuốc lá dễ cháy” - thay vì lệnh cấm hoàn toàn.
PMI nói với tờ báo The Guardian rằng dự luật có nguy cơ “gây nhầm lẫn” cho người tiêu dùng vì nó bao gồm các hạn chế đối với một số sản phẩm không khói thuốc như thuốc lá điện tử, đồng thời nói thêm rằng dự luật “tin tưởng chắc chắn vào việc loại bỏ dần thuốc lá, vì lợi ích của 6,4 triệu người trưởng thành hút thuốc ở Anh”.
BAT, trước đây từng ủng hộ một tương lai “không khói thuốc”, đã đề xuất nâng độ tuổi bán hàng lên 21.
Khi chính phủ Anh tiếp tục thực hiện các kế hoạch của mình bất chấp sự phản đối, các công ty thuốc lá đã thu hút các nghị sĩ đảng Bảo Thủ cánh hữu. Vào tháng 1/2024, ba tháng sau khi ông Sunak công bố chính sách cấm hút thuốc, nghị sĩ Giles Watling đã tham dự một “bữa trưa kinh doanh” với các quan chức của JTI. Hai tháng sau, ông đến dự bữa tiệc thường niên của công ty tại Bảo tàng Anh ở London. Vào tháng 5, ông đã đề xuất một sửa đổi, nâng độ tuổi tối thiểu mua thuốc lá lên 21.
Công ty JTI cho biết: “Chúng tôi có quan điểm mạnh mẽ rằng việc tham gia sẽ mang lại chính sách tốt hơn và sáng suốt hơn và do đó mang lại lợi ích tốt nhất cho tất cả các bên liên quan”.
Các nghị sĩ khác rơi vào tầm ngắm của ngành công nghiệp thuốc lá bao gồm Bộ trưởng Thương mại Kemi Badenoch. Hội đồng Tư vấn Sản phẩm Thuốc lá Nhập khẩu đã viết thư cho bà Badenoch vào tháng 3 phàn nàn về việc “bác bỏ công khai các quan điểm của ngành trong quá trình ra quyết định”. Tổng thư ký Hội đồng Tatiana Camacho đã cáo buộc Bộ Y tế “có quan điểm dường như đi ngược lại tinh thần hợp tác toàn diện”. Một tháng sau, bà Badenoch bỏ phiếu chống lại lệnh cấm hút thuốc trong lần đọc thứ hai.
Hai nghị sĩ đảng Bảo thủ, bao gồm cả trợ lý chính trị thân cận nhất của bà Badenoch, cũng đã tham dự bữa tiệc chiêu đãi bữa trưa và đồ uống do nhóm vận động hành lang hút thuốc Forest tổ chức, vài ngày trước khi dự luật thuốc lá bị hủy bỏ.
Sự kiện Beat the Ban tại nhà hàng Boisdale ở Belgravia, London, có tấm lót bia mô tả Sunak là bảo mẫu, ám chỉ lệnh cấm là một biện pháp “trạng thái bảo mẫu”. Ông Alexander Stafford, Thư ký riêng phụ trách quan hệ với Quốc hội của Bộ trưởng Badenoch đã tham dự cùng với nghị sĩ đảng Bảo thủ Andrew Rosindell. Các nhà vận động hành lang thuốc lá có mặt bao gồm Camacho và Richard Cleary, những người đã rời bộ phận của bà Badenoch để gia nhập Imperial vào tháng 1/2024.
Ông Stafford cho biết ông không hút thuốc nhưng phản đối lệnh cấm với tư cách là một “người yêu tự do, người yêu sự lựa chọn và người yêu thông tin”. Giám đốc Forest Simon Clark cho biết tổ chức này không tìm cách thuyết phục các nghị sĩ tham dự phản đối dự luật trở thành luật nhưng đã nêu rõ quan điểm của nhóm trong một bài phát biểu. Ngoài ra, chính phủ Anh cũng chịu áp lực từ các tổ chức tư vấn cánh hữu do ngành công nghiệp thuốc lá tài trợ trong quá trình tham vấn.
Tổng cộng, có 307 câu trả lời trong đó người trả lời tiết lộ mối quan hệ với ngành công nghiệp thuốc lá, bao gồm cả từ Viện Kinh tế (IEA) và Viện Adam Smith. Cả hai đều nhận được tài trợ từ JTI, trong khi IEA cũng nhận được tiền từ Imperial Brands và BAT.
Các lệnh cấm hút thuốc lá trên thế giới
Việc hủy bỏ luật cấm hút huốc lá ở Anh xảy ra sau khi nỗ lực đưa ra các chính sách tương tự ở Malaysia và New Zealand đã bị thất bại. Vương quốc Bhutan đã cấm tất cả người lớn hút thuốc vào năm 2010 nhưng đã hủy bỏ lệnh này trong đại dịch COVID-19 do lo ngại những kẻ buôn lậu thuốc lá sẽ mang vi rút vào nước này.
Nơi duy nhất trên thế giới hiện có lệnh cấm hút thuốc theo thế hệ là ở Brookline, bang Massachusetts (Mỹ), sau khi chính quyền thị trấn này đánh bại thách thức pháp lý của các nhà bán lẻ, những người cho rằng biện pháp cấm này có nghĩa là người lớn sẽ có các quyền khác nhau dựa trên ngày sinh của họ. Hiện một số thị trấn ở Mỹ đang xem xét lệnh cấm tương tự.
Ở Malaysia, lệnh cấm mang tính thế hệ đã bị bãi bỏ với lý do “vi hiến”. Vào tháng 3/2024, Thứ trưởng Bộ Y tế Malaysia Lukanisman Awang Sauni nói với Quốc hội rằng chính phủ loại bỏ luật được đề xuất. Một số chuyên gia pháp lý Malaysia cho rằng lệnh cấm trên thực tế là hợp hiến.
Lệnh cấm hút thuốc theo thế hệ của New Zealand sắp có hiệu lực nhưng đã bị bãi bỏ như một phần của thỏa thuận giữa đảng Quốc gia trung hữu và hai đảng khác, New Zealand First và ACT, một đảng theo chủ nghĩa tự do. Kể từ khi lệnh cấm bị hủy bỏ, các phương tiện truyền thông đã vạch trần mối liên hệ giữa đảng New Zealand First và ngành công nghiệp thuốc lá. Apirana Dawson, nhà vận động hành lang cho Philip Morris International, trước đây từng làm giám đốc điều hành cho New Zealand First và duy trì mối quan hệ với đảng. Ông là khách mời trong buổi lễ tuyên thệ nhậm chức của các bộ trưởng mới trong chính phủ và được chụp ảnh cùng một số nhân vật cốt cán trong đảng.
