Kết luận thanh tra của Thanh tra Chính phủ về việc mua sắm trang thiết bị, vật tư y tế, sinh phẩm, kít xét nghiệm, vaccine và thuốc phòng, chống dịch Covid-19 tại TP. Hồ Chí Minh cho thấy, bên cạnh những kết quả tích cực thì quá trình đấu thầu vẫn còn những sai sót, vi phạm xảy ra.
Thanh tra Chính phủ cũng chỉ rõ, qua thanh tra đã phát hiện nhiều sai sót, vi phạm. Trong đó, một số chủ đầu tư không công khai kết quả lựa chọn nhà thầu của một gói thầu theo quy định tại khoản 1, Điều 8 của Luật Đấu thầu năm 2013, làm hạn chế thông tin về giá trúng thầu để các cơ quan, đơn vị tham khảo, đối chiếu khi xây dựng giá gói thầu. Một số chủ đầu tư mua sắm thuốc chữa bệnh lựa chọn nhà thầu không đủ năng lực dẫn đến sau khi được lựa chọn trúng thầu, nhà thầu không có hàng hóa để cung cấp hoặc cung cấp không kịp thời theo hợp đồng đã ký kết. “Qua thanh tra đã phát hiện một số gói thầu có dấu hiệu lợi dụng dịch bệnh, mua bán qua nhiều khâu trung gian để nâng giá bán cao bất thường, cần phải xem xét để xử lý theo quy định của pháp luật”, Thanh tra Chính phủ chỉ rõ.
Thực tế, những vi phạm, sai phạm trong hoạt động đấu thầu không còn là câu chuyện của riêng cơ quan, hay địa phương nào. Đây là vấn đề đã được cơ quan chức năng chỉ ra và đã không ít cá nhân bị khởi tố, truy tố bởi vi phạm pháp luật trong thực hiện đấu thầu.
Theo kết quả khảo sát của Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam VCCI năm 2021 cho thấy, trong tổng số các doanh nghiệp được khảo sát thì có tới 25% doanh nghiệp cho biết họ chủ động chi trả chi phí không chính thức khi tham gia đấu thầu; 10,3% doanh nghiệp cho biết họ chi trả do gợi ý của cán bộ phụ trách đấu thầu. Đáng lưu ý có tới 58,9% doanh nghiệp cho biết việc chi trả chi phí không chính thức khi tham gia đấu thầu là luật bất thành văn mà doanh nghiệp phải tự hiểu khi tham gia. Điều đó cho thấy, trong hoạt động đấu thầu đã và đang xảy ra những tiêu cực.
Những sai phạm, vi phạm trong hoạt động đấu thầu đã được không ít đại biểu Quốc hội lên tiếng trên diễn đàn Quốc hội trong nhiều kỳ họp. Những “khoảng tối” trong hoạt động đấu thầu một lần nữa được đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Thủy (Bắc Kạn) chỉ ra khi thảo luận công tác phòng, chống vi phạm, tội phạm và phòng, chống tham nhũng, tiêu cực tại Kỳ họp thứ Tư vừa qua. Trong đó, có tình trạng chia nhỏ các gói thầu để áp dụng hình thức chỉ định thầu.
Theo đại biểu, trên thực tế vừa qua, có tình trạng cài cắm các điều khoản hướng thầu để "cài thầu quen, chèn thầu lạ", không ít chủ đầu tư đã cố ý cài cắm các điều khoản hướng thầu để hướng tới các nhà thầu thân hữu và loại bỏ sự tham gia của các nhà thầu khác, từ đó biến đấu thầu rộng rãi thành đấu thầu hạn chế. Thiết lập liên minh "quân xanh, quân đỏ" để thông thầu, vây thầu vẫn xảy ra. “Tình trạng quân xanh, quân đỏ vẫn là mảng tối trong công tác đấu thầu thời gian vừa qua, đã tạo ra nhiều cuộc thầu nội bộ, thiếu tính cạnh tranh để kiếm lời bất chính” - đại biểu Nguyễn Thị Thủy thẳng thắn.
Không chỉ dừng lại ở đó, tình trạng móc ngoặc với thẩm định giá để nâng khống giá trị gói thầu, nhũng nhiễu, tiêu cực khác trong hoạt động đấu thầu vẫn xảy ra. Tình trạng vi phạm các quy định pháp luật, tình trạng lách các quy định pháp luật này đều có thể tiềm ẩn hoặc hướng tới nguy cơ tham nhũng, trục lợi.
Dù không nhiều nhưng “mảng tối” trong hoạt động đấu thầu đã làm cho những doanh nghiệp làm ăn chân chính không được cạnh tranh một cách sòng phẳng và mất đi cơ hội đầu tư, kinh doanh. Nghiêm trọng hơn là đó là làm thất thoát tài sản của Nhà nước, những công trình, dự án kém chất lượng sẽ là một hậu quả hiện hữu.
Đấu thầu nếu không được quy định và quản lý một cách chặt chẽ sẽ trở thành "mảnh đất màu mỡ" cho tham nhũng, trục lợi. Để xóa “mảng tối” này, việc hoàn thiện chặt chẽ các quy định pháp luật về đấu thầu là rất cần thiết để tránh tình trạng lợi dụng kẽ hở trục lợi. Công khai trong từng khâu của đấu thầu, đây là giải pháp hữu hiệu để khắc phục được tình trạng “tranh tối, tranh sáng”, “đi đêm” khi tham gia đấu thầu. Cùng với đó, các cơ quan thanh tra điều tra, truy tố, xét xử hướng hoạt động vào mảng đấu thầu để kịp thời phát hiện và xử lý nghiêm các vi phạm.
