Nếu được nghỉ thai sản 7 tháng, nhiều người mẹ sinh con thứ hai vẫn phải trở lại công việc sau 3-4 tháng vì "nếu nghỉ lâu thì tiền đâu mua bỉm, sữa cho con".
Trong dự thảo Luật Dân số mà mới đây Bộ trưởng Y tế Đào Hồng Lan trình Quốc hội, thời gian nghỉ thai sản đối với phụ nữ sinh con thứ 2 được đề nghị tăng thành 7 tháng, nhiều hơn một tháng so với hiện hành, ngoài ra chồng được nghỉ thêm 5 ngày khi vợ sinh con.
Trong bối cảnh tỷ suất sinh của Việt Nam chỉ còn 1,91 con trên một phụ nữ, thấp nhất lịch sử và thấp hơn đáng kể so với mức sinh thay thế là 2,1; sự thay đổi tạo thêm điều kiện cho phụ nữ phục hồi sức khỏe, chăm trẻ tốt hơn, khuyến khích các cặp vợ chồng sinh đủ hai con.
Tôi rất ủng hộ đề xuất này và tin rằng nó sẽ sớm được áp dụng. Tuy nhiên, điều khiến tôi và rất nhiều cặp vợ chồng khác quan tâm là làm sao để việc kéo dài thời gian nghỉ thai sản thực sự giúp phụ nữ cảm thấy dễ dàng hơn trong hành trình làm mẹ.
Ngay trong công ty tôi làm việc, khi biết phụ nữ sinh con thứ hai sắp tới có thể được nghỉ thai sản 7 tháng, phản ứng đầu tiên của chị em là mừng rỡ, nhưng sau đó một số chị thở dài: "Nhà nước cho nghỉ 7 tháng nhưng mình thì 4 tháng đã phải xin đi làm thôi, tiền lương bảo hiểm chỉ bằng 1/3 lương thật, nghỉ lâu thì tiền đâu mua sữa, mua bỉm cho con".
Với nhiều gia đình trẻ, đặc biệt là những người lao động tự do hoặc có thu nhập thấp, con số 7 tháng dường như chỉ là một cột mốc trên giấy tờ, bởi gánh nặng cơm áo gạo tiền thường buộc họ phải quay lại guồng quay kiếm tiền chỉ sau 3- 4 tháng sinh con.
"Sữa, bỉm là hai món không thể thiếu, mà mỗi tháng ít cũng phải tốn cả triệu bạc. Tiền trợ cấp nghỉ thai sản dựa trên mức đóng bảo hiểm nhận được chỉ đủ lo một phần, trong khi đó còn tiền ăn uống, y tế. Đủ 7 tháng nghỉ thì tiền tích lũy cũng cạn kiệt, còn phải đi vay mượn. Nuôi một con đã mệt, sinh đứa thứ hai càng phải có kinh tế", cô em hàng xóm của tôi, vốn rất "thèm" sinh thêm con gái, tâm sự.
Nhiều người phụ nữ ngại sinh con thứ hai bởi nỗi lo chi phí, chứ không chỉ dừng lại ở thời gian nghỉ thai sản. (Ảnh minh họa: Freepik)
Trong năm 2024, theo số liệu của Bảo hiểm xã hội, Việt Nam có 6.531 lượt phụ nữ giải quyết chế độ thai sản sinh 2 con với kinh phí là 354,2 tỷ đồng. Mức chi trả trợ cấp thai sản khi sinh 2 con bình quân là 46,2 triệu đồng (cho 6 tháng, theo quy định của Bộ luật Lao động). Như vậy, mỗi phụ nữ được hưởng trợ cấp thai sản với mức bình quân là 7,7 triệu đồng/tháng.
Đó là toàn bộ thu nhập mà người mẹ có trong khi phải nuôi hai đứa con, chi phí đứa thứ hai mới sinh cực kỳ tốn kém. Trong khi đó, cuộc sống còn có nhiều chi phí khác, nhất là ở đô thị, trong khi vật giá tăng cao. Với những đôi vợ chồng trẻ sống ở thành phố, đang phải xoay xở từng đồng cho nhà thuê, tiền ăn, học phí, khám chữa bệnh..., ngân sách gia đình sẽ không trụ nổi với 7 tháng chỉ hưởng trợ cấp theo mức đóng bảo hiểm xã hội.
Người mẹ sinh con thứ 2 có quyền nghỉ thai sản 7 tháng, đó là chính sách rất tiến bộ và nhân văn, tuy nhiên rất nhiều chị sẽ không dám sử dụng hết quyền này. Để có tiền trang trải chi phí cơ bản, sau 4 tháng (thời gian lao động nữ có thể trở lại làm việc, theo Bộ luật Lao động năm 2019), nhiều bà mẹ tìm chỗ gửi con để quay lại công sở, công trường, nhà máy.
Trong guồng quay của công việc với áp lực "tái hòa nhập, thích nghi", họ phải căng mình chăm con, lo toan việc nhà, người mẹ dễ trở nên kiệt sức. Nhiều phụ nữ một con nhìn thấy trước rằng, dù luật cho phép nghỉ tới 7 tháng hoặc nhiều hơn, họ cũng buộc phải đi làm sớm và vì thế vẫn không dám sinh con thứ hai.
Việt Nam đang đối mặt với tình trạng dân số già hóa, tỷ lệ sinh thấp, áp lực thiếu hụt lao động trẻ và gánh nặng an sinh sẽ ngày càng tăng. Để khuyến khích phụ nữ sinh hai con, tôi thấy cần thêm nhiều chính sách hỗ trợ phụ nữ sau sinh chứ không chỉ dừng ở thời gian nghỉ thai sản.
Cơ quan chức năng cần xem xét điều chỉnh mức hưởng trợ cấp thai sản, đặc biệt đối với những người lao động có mức lương cơ bản thấp, để đảm bảo khoản hỗ trợ này đủ sức trang trải những chi phí thiết yếu như sữa, bỉm, khám chữa bệnh trong suốt 7 tháng. Bên cạnh đó, các địa phương, doanh nghiệp nên có thêm các quỹ hoặc chương trình hỗ trợ bằng hiện vật (như tặng sữa, bỉm, voucher chăm sóc y tế cho con) để giảm bớt gánh nặng tức thời cho người lao động.
Ở các nước Bắc Âu đang đối mặt với vấn nạn già hóa dân số, chế độ nghỉ thai sản thường gắn với mức hỗ trợ thực tế cao. Tại Na Uy, phụ nữ được nghỉ 49 tuần và nhận 100% lương, hoặc 59 tuần nhận 80% lương, và cả người cha cũng có quyền nghỉ hưởng lương. Ở Hàn Quốc, nơi giới trẻ ngại sinh con, chính phủ trợ cấp trực tiếp cho mẹ từ khi mang thai đến sau sinh, đồng thời có chính sách hỗ trợ mua sữa, bỉm và khám định kỳ miễn phí.
Ngoài ra, các địa phương cần có những chính sách ưu đãi, hỗ trợ để phát triển hệ thống nhà trẻ, nhóm trẻ gia đình nhận trông giữ trẻ sơ sinh (từ 6 - 12 tháng tuổi), đặc biệt là ở các khu công nghiệp, khu dân cư tập trung đông người lao động. Cần có sự kiểm soát chặt chẽ về chất lượng và mức thu phí để dịch vụ này trở nên hợp lý và an toàn cho người lao động thu nhập thấp.
Cách làm này giúp những người mẹ có chỗ gửi con an toàn, giá cả phải chăng, xóa bỏ khoảng trống giữa nghỉ thai sản 7 tháng mà con nhỏ 1 tuổi mới đi mẫu giáo.
Luật nghỉ thai sản 7 tháng là một nền tảng vững chắc, nhưng chúng ta vẫn cần phải giải quyết triệt để bài toán kinh tế phía sau chiếc bỉm, hộp sữa. Tôi cho rằng chỉ khi người phụ nữ không còn thấy nỗi sợ căng mình kiệt sức nữa, họ mới tự tin sinh con thứ hai.
