Cuộc gặp giữa lãnh đạo Mỹ và Nga thời điểm này dấy lên nhiều hy vọng về việc các bên sẽ đạt được thoả thuận để chấm dứt cuộc xung đột kéo dài ở Ukraine.
Xung đột Nga - Ukraine - cuộc chiến tiêu hao, kéo dài và đến thời điểm này, các bên liên quan dường như đã càm thấy mệt mỏi, mong chờ hồi kết. Nhiều hy vọng mở ra khi Tổng thống Nga Vladimir Putin và Tổng thống Mỹ Donald Trump có cuộc gặp hôm 15/8 tại Alaska để bàn về chấm dứt chiến sự ở Ukraine.
Tuy nhiên, đó chỉ là lý thuyết, còn trên thực tế, cánh cửa khép lại xung đột ở Ukraine vẫn còn rất nhiều ngổn ngang, đòi hỏi cả Mỹ, Nga và các bên liên quan phải có lòng tin, tìm được tiếng nói chung. Những khác biệt về quan điểm, toan tính và nhất là việc đong đếm về mặt lợi ích khiến các bên khó có thể đạt được đồng thuận.
Tổng thống Nga Vladimir Putin và Tổng thống Mỹ Donald Trump. (Ảnh: Reuters)
Nhiều hoài nghi
Có rất nhiều câu hỏi cho cuộc gặp giữa ông Trump và ông Putin lần này. Trước hết đó là địa điểm, sao lại diễn ra ở Alaska, lãnh thổ Mỹ, không phải là một nơi trung lập? Bản thân lãnh đạo Mỹ và Nga trước đó cũng úp mở về địa điểm tổ chức cuộc gặp, dự kiến đến một lãnh thổ trung lập để hội đàm. Ông Trump khẳng định đây là “một địa điểm rất được ưa chuộng”, còn ông Putin đề xuất Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE).
Theo giới phân tích, lựa chọn Alaska cho cuộc gặp Trump - Putin là bất ngờ. Song, nhìn chung, chọn Alaska được xem là chiến thắng cho lãnh đạo Nga và Mỹ. Với ông Trump, động thái này thể hiện sức mạnh khi lãnh đạo Nga tới lãnh thổ Mỹ gặp ông. Trong khi đó, ông Putin cũng tránh phải bay qua những nước mà Nga coi là không thân thiện khi ông bị Tòa Hình sự Quốc tế (ICC) phát lệnh bắt - Mỹ là nước không công nhận thẩm quyền của ICC.
Trả lời phỏng vấn Báo Điện tử VTC News, Tiến sĩ Satoru Nagao (Viện Nghiên cứu Hudson, Mỹ) cho rằng việc ông Trump chọn Alaska làm địa điểm tổ chức cuộc gặp mang hàm ý đặc biệt, và có thể đã có sự "đổi chác", "mặc cả" nào đó từ cả hai phía, nhất là khi ông Putin chấp nhận đặt chân lên đất Mỹ.
Đồng quan điểm, giáo sư về quan hệ quốc tế tại Trường New School ở New York - Nina Khrushcheva, cuộc gặp tại Alaska mang nhiều ý nghĩa đối với cả Mỹ và Nga.
Bà cho hay: “Mọi người nghĩ quốc gia thứ ba sẽ được chọn, có thể là Ả Rập Xê-út hoặc một nơi tương tự, do đó Alaska được xem là bất ngờ lớn. Với ông Trump, đây là điều tuyệt vời khi ông Putin đến Mỹ, trong khi đây cũng là điều tuyệt vời với ông Putin khi ông chỉ cần bay qua biển thay vì các nước khác”.
Đề cập đến cuộc gặp Trump - Putin, trả lời Báo Điện tử VTC News, Tiến sĩ Hosoda Takashi (chuyên gia an ninh châu Á tại Đại học Charles - Cộng hoà Séc) nhìn nhận việc tổ chức hội nghị thượng đỉnh tại Alaska là một phần trong chiến lược "xoa dịu" Tổng thống Putin của ông Trump.
Trong thời gian tranh cử, cũng như sau khi đắc cử, ông Trump nhiều lần tuyên bố chấm dứt xung đột Nga - Ukraine trong vòng 24 giờ sau khi nhậm chức. Tuy nhiên, đến nay đã gần 7 tháng từ ngày ông tuyên bố nhậm chức Tổng thống Mỹ nhiệm kỳ 2, tình hình vẫn vậy, chiến sự vẫn tiếp diễn ở Ukraine. Mọi thứ không nằm trong tầm kiểm soát của Tổng thống Trump, dù ông liên tục tuyên bố cắt viện trợ Kiev, hay đe doạ trừng phạt mạnh tay lên Moskva.
TS Hosoda Takashi nhấn mạnh, trong bối cảnh hiện nay, việc vội vàng đạt lệnh ngừng bắn không có ý nghĩa chiến lược đối với Nga bởi nước này đang chiếm ưu thế trên thực địa, dần mở rộng vùng kiểm soát ở Ukraine. Thứ mà lãnh đạo Nga mong muốn đó là “né” các đòn trừng phạt từ Mỹ.
Theo TS Satoru Nagao, Tổng thống Trump có hai lá bài để đàm phán với Nga. Lá bài thứ nhất là “ủng hộ Nga”. Khi mang tiếng “ủng hộ Nga”, chính quyền Trump có thể thuyết phục Moskva rằng “đây là thời điểm tốt để Nga ngừng bắn”. Lá bài thứ hai đến từ sự “khó đoán” của ông Trump, bởi nếu Nga không đồng ý ngừng bắn, Tổng thống Trump sẽ chọn chính sách rất cứng rắn đối với nước này.
Cảng ở Alaska. (Ảnh: Washington Post)
“Hiện tại, chính quyền Trump đang chuẩn bị lệnh trừng phạt thứ hai đối với Nga. Nếu Nga tiếp tục chiến sự ở Ukraine, nước này sẽ có những lợi thế lớn trên thực địa ở thời điểm này. Tuy nhiên, Nga cũng lo sợ các lệnh trừng phạt từ Mỹ. Do đó, điều Moskva muốn là tiếp tục chiến sự nhưng tránh các lệnh trừng phạt càng lâu càng tốt từ Washington và đồng minh”, TS Satoru Nagao nhấn mạnh.
Toan tính của các bên
Đến thời điểm hiện tại, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky vẫn chưa nhận được lời mời từ ông Trump hay ông Putin. Theo TS Satoru Nagao, việc ông Zelensky không được mời tham dự hội nghị thượng đỉnh là do nhà lãnh đạo Nga muốn tách biệt Mỹ và Ukraine.
Theo chuyên gia này, trên thực tế, nếu không có sự hâụ thuẫn của Mỹ, Ukraine không thể đủ lực đối đầu với Nga trong chiến dịch quân sự đặc biệt. Do đó, không cần đến sự xuất hiện của ông Zelensky, thì Mỹ và Nga vẫn có thể quyết định số phận của Ukraine và châu Âu.
“Nhiều thông tin cho thấy, Ukraine và châu Âu đang cố gắng thuyết phục Mỹ chấp nhận sự tham dự của Tổng thống Zelensky, nhưng Tổng thống Putin lại từ chối ý tưởng này. Nhà lãnh đạo Nga muốn tách biệt Mỹ và Ukraine”, ông Satoru Nagao nêu quan điểm.
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky.
Ukraine và châu Âu cần đến Mỹ để ngăn chiến dịch quân sự đặc biệt của Nga. Nhưng trong trường hợp Mỹ và Nga đạt được thoả thuận thì Ukraine và châu Âu khó lòng từ chối. Ukraine cùng đồng minh châu Âu không thể tự mình đối phó Moskva. Đó là lý do tại sao châu Âu lo ngại thỏa thuận giữa Mỹ và Nga không phản ánh lợi ích của Ukraine và châu Âu.
Lãnh đạo các nước châu Âu nhiều lần lên tiếng, sẽ không có thoả thuận hoà bình ở Ukraine nếu không có sự tham gia của Kiev trong các cuộc đàm phán. Giờ đây, họ đang đối mặt với nguy cơ hoà bình ở Ukraine sẽ do Mỹ và Nga quyết định. Các nước châu Âu lo ngại lịch sử về trường hợp Tiệp Khác sẽ lặp lại.
Đó là Hiệp định Munich năm 1938. Đức yêu cầu kiểm soát một phần lãnh thổ của Tiệp Khắc. Căng thẳng gia tăng và người dân lo ngại rằng sự leo thang sẽ trở thành một cuộc chiến tranh thế giới. Trong trường hợp này, Anh, Pháp, Đức và Italy đã tổ chức một hội nghị để hạ nhiệt tình hình.
Tuy nhiên, điều đáng nói là, các bên đang đề cập về lãnh thổ Tiệp Khắc, nhưng đại diện của Tiệp Khắc không được tham gia đàm phán. Hiệp định Munich yêu cầu Tiệp Khắc phải trao cho Đức một phần lãnh thổ của mình. Nhiều chuyên gia tin rằng thời điểm đó là cơ hội cuối cùng để ngăn Đức phát động Thế chiến II.
Liên kết với thời điểm hiện tại, có thể thấy, Mỹ và Nga đang điều khiển ván cờ ở Ukraine, “mặc cả” lợi ích trong cuộc xung đột ở quốc gia này mà không có, hay nói đúng hơn là không cần sự hiện diện của Kiev. Đối với Moskva, đây là thời điểm Nga cần tận dụng để đàm phán thoả thuận song phương với Washington có lợi cho mình, khi bầu không khí căng thẳng bao trùm giữa Mỹ và châu Âu.
TS Hosoda Takashi cũng có góc nhìn tương tự khi cho rằng Tổng thống Putin kiên quyết muốn giải quyết vấn đề thông qua đàm phán với Mỹ, chứ không phải với ông Zelensky. Dù Ukraine mới là bên tham gia trực tiếp vào cuộc xung đột.
Điều này phần nào gợi nhớ đến Hiệp định München tháng 9/1938, khi Ngoại trưởng Anh và Ngoại trưởng Pháp thời điểm đó tuyên bố “tránh được chiến tranh ở châu Âu” bằng cách thỏa hiệp, nhượng lại vùng Sudetenland của Tiệp Khắc cho Đức trong khi đại diện chính phủ Tiệp Khắc phải chờ đợi trong căn phòng khác.
“Chúng ta phải thừa nhận chủ quyền của nước nhỏ có thể bị coi thường và chà đạp vì sự thỏa hiệp giữa các cường quốc lớn là điều không thể tránh khỏi, vì hòa bình thế giới. Theo tôi, đây là tình huống đáng quan ngại đối với hầu hết các quốc gia trên thế giới”, TS Hosoda Takashi nhấn mạnh.
Đồng thời, ông Hosoda Takashi lưu ý Ukraine không nên chấp nhận vô điều kiện chính sách hòa giải của ông Trump. Tình hình hiện tại xung quanh lệnh ngừng bắn ở Ukraine giữa Mỹ và Nga cho thấy trật tự quốc tế sau cuộc xung đột Nga - Ukraine có thể chuyển dịch sang cơ cấu mới.
Hi vọng mong manh
Nhận định về khả năng chấm dứt xung đột ở Ukraine sau cuộc gặp Trump - Putin, TS Hosoda Takashi cho rằng hội nghị thượng đỉnh lần này có thể tập trung vào việc liệu Mỹ có thể chấp nhận điều kiện của do ông Putin đặt ra hay không. Thế nhưng, suốt thời gian qua, Ukraine và đồng minh châu Âu luôn phản đối những cuộc đàm phán Mỹ - Nga diễn ra mà không có sự tham gia Ukraine.
“Điều đặc biệt quan trọng là Mỹ hầu như không có quyền tự mình đề xuất trong những cuộc đàm phán với Nga”, ông Hosoda Takashi cho hay.
Xung đột Nga - Ukriane đã bước sang năm thứ ba. (Ảnh: Getty)
TS Hosoda Takashi cho rằng, trên thực tế, việc nhượng lại lãnh thổ Ukraine nên được quyết định bởi người dân Ukraine và đại diện của họ, quốc hội cùng chính phủ. Đồng thời, Hiến pháp Ukraine cũng cấm việc nhượng lại lãnh thổ.
Trong khi hầu hết lệnh trừng phạt kinh tế đối với Nga đều dựa trên quyết định của Ủy ban châu Âu và được thực hiện bởi các nước châu Âu. Việc đóng băng tài sản của Nga và việc sử dụng một phần lợi nhuận của họ cũng dựa trên quyết định của Ủy ban châu Âu. Mỹ không có thẩm quyền ngăn chặn những biện pháp này.
Bên cạnh đó, chính quyền ông Trump từng tuyên bố Mỹ không cần lãng phí hỗ trợ Ukraine và không có đợt viện trợ quân sự mới nào được ghi nhận dưới thời chính quyền Trump.
“Có thể ông Putin sẽ đưa ra nhiều điều kiện khác nhau và tiếp tục đàm phán, nhưng cuối cùng, sẽ không có gì được quyết định. Thời hạn đàm phán mới lại tiếp tục được đặt ra và không loại trừ khả năng Nga thực hiện cuộc tấn công tên lửa quy mô lớn vào cơ sở hạ tầng năng lượng Ukraine trong mùa đông này để khiến người dân Ukraine mệt mỏi”, ông Hosoda Takashi nói.
Theo chuyên gia Hosoda Takashi, yêu cầu của ông Putin về việc rút toàn bộ lực lượng Ukraine khỏi Donetsk (khoảng 70% do lực lượng Nga kiểm soát) và Luhansk (100% do lực lượng Nga kiểm soát) cũng như việc sáp nhập Zaporizhzhia (khoảng 70% do lực lượng Nga kiểm soát) và Kherson Oblast (khoảng 70% do lực lượng Nga kiểm soát) là việc làm không thể chấp nhận đối với Ukraine.
Ngoài ra, yêu cầu của ông Putin về việc cấm hoàn toàn tư cách thành viên NATO của Ukraine là điều kiện mà Ukraine và các nước châu Âu khó chấp nhận. Đây không chỉ là vấn đề an ninh của Ukraine, mà còn của châu Âu/người châu Âu.
Trong khi đó, TS Satoru Nagao vẫn tin tưởng vào một lệnh ngừng bắn tạm thời có thể xảy ra, nhưng mọi thứ còn phụ thuộc vào diễn biến của cuộc đàm phán sắp tới, nhất là lòng tin và lợi ích cốt lõi của các bên có liên quan trong cuộc xung đột ở Ukraine.
