Vũ khí của Trung Quốc trong cuộc đua AI với Mỹ

Trong khi Mỹ tự tin với lợi thế về phát triển các mô hình AI lớn và Trí tuệ Nhân tạo Tổng quát (AGI), Trung Quốc lại chọn một hướng đi khác, tập trung vào việc ứng dụng AI vào sản xuất và nền kinh tế thực. Chiến lược này đang biến AI thành một “vũ khí” chiến lược đầy thuyết phục của Trung Quốc trong cạnh tranh toàn cầu.

Chiến lược AI khác biệt

Mỹ thường nhìn nhận cuộc đua AI theo hướng AGI - những hệ thống AI tự cải thiện, vượt khả năng nhận thức của con người và có thể thực hiện các nhiệm vụ kiến thức trong thế giới thực. Theo David Sacks, so với “AI czar” của Tổng thống Donald Trump, Trung Quốc chỉ chậm Mỹ khoảng ba đến sáu tháng trong lĩnh vực này. Tuy nhiên, khoảng cách này khó xác định và cũng không rõ ràng về ý nghĩa chiến lược của nó.

Mỹ đang tập trung phát triển các mô hình AI cực lớn, đầu tư hàng trăm tỷ USD vào hạ tầng tính toán, chip và siêu máy chủ. Báo cáo đánh giá AI mới của Viện Tiêu chuẩn và Công nghệ Quốc gia (NIST) cho thấy mô hình AI tốt nhất của Mỹ vượt trội DeepSeek V3.1 của Trung Quốc trên hầu hết các tiêu chí: 20% về lập trình phần mềm, 35% về chi phí vận hành và vượt trội nhiều lần trong kiểm tra an ninh mạng.

Mỹ tập trung vào ứng dụng AI trong các phần mềm doanh nghiệp và các chatbot hướng đến người dùng cuối - nơi có lợi nhuận trực tiếp.

Ngược lại, Trung Quốc theo đuổi chiến lược “ứng dụng AI vào nền kinh tế thực” (application-oriented AI). Theo Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, AI cần được tích hợp vào sản xuất, hạ tầng đô thị và các dịch vụ công. Các dự án như “thành phố thông minh” tại Vũ Hán kết hợp camera giao thông, cảm biến IoT và phương tiện tự hành là minh chứng cho hướng đi này.

Thay vì tập trung vào các mô hình ngôn ngữ lớn như ChatGPT, Trung Quốc phát triển các ứng dụng AI nhỏ, trực tiếp nâng cao hiệu quả sản xuất và vận hành trong thực tế.

Thay vì tập trung vào các mô hình ngôn ngữ lớn như ChatGPT, Trung Quốc phát triển các ứng dụng AI nhỏ, trực tiếp nâng cao hiệu quả sản xuất và vận hành trong thực tế. (Ảnh: Asia Financial)

AI công nghiệp và rủi ro chiến lược của Mỹ

Thống kê cho thấy Trung Quốc hiện vận hành khoảng 2 triệu robot công nghiệp và đã lắp đặt thêm 295.000 robot trong năm 2024 - nhiều hơn phần còn lại của thế giới cộng lại, với đa số sản xuất trong nước. Trong khi đó, Mỹ chỉ lắp đặt khoảng 34.000 robot mới. Các robot này được trang bị AI quy mô nhỏ, không đòi hỏi hạ tầng tính toán khổng lồ như các chatbot phương Tây, nhưng lại tạo ra hiệu quả trực tiếp cho sản xuất và logistics.

Theo Bộ Công nghiệp và Công nghệ Thông tin Trung Quốc, đến cuối 2025, hơn 60% các nhà sản xuất lớn sẽ áp dụng “AI + sản xuất,” với hàng nghìn nhà máy “AI-empowered” đã được chứng nhận. Kế hoạch 5 năm lần thứ 14 của Trung Quốc đặt mục tiêu: 70% các ngành trọng yếu áp dụng AI năm 2027, 90% năm 2030 và 100% năm 2035.

Thực tế, gần một nửa thiết bị sản xuất mới được bán tại Trung Quốc đã tích hợp các chức năng thị giác máy, bảo trì dự đoán hoặc điều khiển tự động - cho thấy AI đang trở thành lớp nền tảng trong nền kinh tế công nghiệp.

Sự khác biệt chiến lược này còn được thể hiện trong chính sách kiểm soát xuất khẩu. Mỹ đã hạn chế Trung Quốc tiếp cận GPU tiên tiến để ngăn cản nước này phát triển AGI. Trong khi đó, Trung Quốc kiểm soát các nguyên liệu quan trọng như đất hiếm, nickel, cobalt, graphite, gallium và germanium - những vật liệu thiết yếu để sản xuất chip, cảm biến và pin.

Bất kỳ sản phẩm nào chứa chỉ 0,1% nguyên liệu từ Trung Quốc hoặc được sản xuất với công nghệ của nước này đều bị kiểm soát. Bắc Kinh cũng hạn chế chuyển giao công nghệ và tham gia các dự án quốc tế.

Đây là cách Trung Quốc sử dụng AI gắn với quyền lực kinh tế và tài nguyên làm “vũ khí chiến lược,” tạo áp lực lớn lên Mỹ và các đối thủ toàn cầu.

Ngoài ra, chiến lược AI của Mỹ cũng tiềm ẩn rủi ro. Theo phân tích của Hal Brands (Bloomberg), việc Mỹ mở rộng đầu tư hạ tầng AI ở vùng Vịnh - như Saudi Arabia và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất - nhằm thúc đẩy đổi mới và tạo thị trường quốc tế có thể đem lại lợi ích, nhưng cũng tiềm ẩn nguy cơ: các cơ sở này có thể bị tấn công hoặc tạo cơ hội cho Trung Quốc tiếp cận công nghệ quan trọng.

Đồng thời, các chính sách cắt giảm kiểm soát xuất khẩu và thương mại của chính quyền Trump làm suy yếu khả năng bảo vệ công nghệ Mỹ trước Trung Quốc, tạo ra rủi ro chiến lược đáng kể trong cuộc đua AI toàn cầu.

Ngay cả khi Mỹ dẫn đầu về đổi mới AI, việc Trung Quốc áp dụng rộng rãi và kiểm soát các nguyên liệu quan trọng có thể khiến vị thế Mỹ không còn chắc chắn.

Theo chuyên gia Rush Doshi, “đây giống như ‘Quy tắc Sản phẩm nước ngoài’ của Mỹ, nhưng theo đặc trưng Trung Quốc”. Nếu thực thi, các biện pháp này có thể tác động mạnh đến chuỗi cung ứng toàn cầu cho công nghệ cao, xe điện và năng lượng tái tạo - các ngành công nghiệp phụ thuộc vào cùng một bộ vật liệu. AI công nghiệp của Trung Quốc, gắn liền với sản xuất và an ninh tài nguyên, vì thế không thể bị xem nhẹ.

Mỹ đặt cược vào các mô hình AI lớn, siêu máy chủ và AGI, trong khi Trung Quốc đặt kế hoạch, cơ chế và chính sách để AI nhanh chóng lan tỏa trong nền kinh tế vật chất. Hai chiến lược này khác biệt, nhưng đều có tiềm năng biến đổi nền kinh tế toàn cầu. Vấn đề chiến lược là liệu trí tuệ phân tán trong nền kinh tế vật chất sẽ mang lại lợi thế lâu dài hơn so với các mô hình AI cực lớn trong nghiên cứu cơ bản và phát triển AGI.

Cuộc cạnh tranh này không chỉ là về công nghệ, mà còn về quyền lực kinh tế, chính sách và chiến lược quốc tế. Mỹ có thể dẫn đầu về công nghệ, nhưng Trung Quốc đã tìm ra cách biến AI thành “vũ khí chiến lược” trong sản xuất, chuỗi cung ứng và an ninh tài nguyên.

Ai sẽ là người chiến thắng cuối cùng trong cuộc đua AI toàn cầu vẫn còn là câu hỏi mở, nhưng rõ ràng rằng Trung Quốc đã thay đổi luật chơi.