Sau một ca làm việc dài và mệt, Wu Fuchun 33 tuổi tạm đỗ xe đi toilet, 5 phút sau điện thoại anh đã báo đỗ xe sai quy định.
Bằng lái xe của Wu bị trừ ba điểm, anh bị phạt 200 nhân dân tệ (khoảng 640.000 đồng). Thay vì ngạc nhiên, tài xế Wu chấp nhận, bởi đây là chuyện thường ngày ở Trùng Khánh.
Hệ thống camera giám sát giăng mắc gần như khắp nơi trong thành phố ở Tây Nam Trung Quốc. Chúng được dùng cho nhiều mục đích: quản lý giao thông, chống trộm cắp trong nhà hàng, siêu thị, đảm bảo an ninh ở các khu vực công cộng như công viên hay siêu thị...
Theo ước tính của website chuyên nghiên cứu dịch vụ công nghệ Comparitech hồi tháng 8, trong năm 2019, Trùng Khánh với dân số 15,35 triệu người có khoảng 2,58 triệu camera theo dõi, tương đương cứ 1.000 người thì bị 168 máy quay theo sát. Con số này dẫn đầu danh sách khảo sát, thậm chí cao hơn cả Bắc Kinh.
 |
| Ảnh: SCMP. |
Các thành phố như Bắc Kinh, Thượng Hải từ lâu đã sử dụng camera cùng các công nghệ như nhận diện khuôn mặt, AI để điều tiết giao thông cũng như phát hiện các tài xế phạm luật. Trong khi đó, ở Thâm Quyến, người đi bộ phạm luật bị camera phát hiện không chỉ bị bêu riếu tên tuổi lên các màn hình LED lớn vì hành vi của mình mà còn bị nhắc nhở bằng tin nhắn.
Vì sao Trùng Khánh đi đầu về công nghệ theo dõi trong kết quả khảo sát trong khi các trung tâm công nghệ như Thâm Quyến lại ở vị trí thứ hai?
Một số chuyên gia cho biết hệ thống camera hiện tại của Trùng Khánh có được từ chiến dịch cấp cao nhằm trấn áp tội phạm có tổ chức và xã hội đen dưới trướng của Bạc Hy Lai khi ông còn là Bí thư thành uỷ của nơi này từ năm 2007 đến 2012. Bạc Hy Lai sau đó bị xét xử vì tội tham nhũng và chịu án tù. Chiến dịch truy bắt này bao gồm các hoạt động giám sát điện tử khắp thành phố thông qua việc nghe lén điện thoại và giám sát thông tin liên lạc trên Internet.
Bên cạnh đó, theo các cơ quan truyền thông của Trung Quốc, Trùng Khánh còn có vai trò nổi bật trong "dự án Skynet" chuyên về hệ thống theo dõi, giám sát của quốc gia này với 20 triệu camera giăng khắp các khu vực công cộng dọc đất nước. Với mục đích "ghi lại và theo dõi liên tục", dự án này có thể đặt thêm hàng triệu camera mới vào năm 2020. Các cơ quan truyền thông trong nước coi Skynet là hệ thống giám sát lớn nhất quốc gia, gọi nó là "đôi mắt bảo vệ Trung Quốc".
Tuy vậy, dự án về hệ thống camera giám sát cũng gây ra lo ngại về việc công chúng liên tục bị theo dõi, mất đi quyền riêng tư. Sophie Richardson, Giám đốc tổ chức bảo vệ nhân quyền Human Rights Watch, cho biết việc Trung Quốc đạt thứ hạng cao trong việc theo dõi, giám sát và gắn phát triển công nghệ với chính trị không phải điều đáng ngạc nhiên. "Ngày một nhiều người dân trên khắp đất nước này không thể sống ngoài tầm mắt của chính phủ", bà nói.
Ở các thành phố như Oakland hay San Francisco (Mỹ), cảnh sát và các cơ quan quản lý địa phương bị cấm dùng công nghệ nhận diện gương mặt vì chúng bị lạm dụng để vi phạm quyền riêng tư của mỗi cá nhân. Ở Anh, việc cảnh sát sử dụng công nghệ nhận diện gương mặt để giám sát cũng vấp phải rào cản pháp lý vì những lý do tương tự.
Mặc cho những lo ngại về quyền riêng tư có thể bị xâm phạm, nhiều người vẫn cho rằng việc cài đặt camera giám sát là đièu tốt. Họ sẵn sàng đánh đổi chút riêng tư cá nhân để đổi lấy cảm giác an toàn hoặc sự thuận tiện trong đời sống. 'Tốt hơn là nên lắp nhiều camera theo dõi hơn. Nó giúp người ta cảm thấy an toàn và ít tội phạm hơn. Nó rất tốt mà", tài xế Wu cho biết.
Sau ba năm lái taxi, Wu nhận ra từng loại camera được lắp trên phố và chức năng của chúng. Anh cho biết máy quay hình khối vuông dài màu trắng được lắp trên các khung kim loại trên đường phố dùng để phá hiện xe chạy quá tốc độ và người lái có thắt dây an toàn không. Trong khi đó, những chiếc camera có nhiều ống kính đặt trong các khu trung tâm thương mại và shopping lại dùng để phát hiện việc đỗ xe trái phép, còn camera đặt trên các cột kim loại gần ngã tư thì có tác dụng giám sát khối lượng phương tiện trên đường đồng thời điều chỉnh thời gian đèn giao thông cho phù hợp. Ngoài ra, camera hình còn cần có khả năng zoom thì có chức năng đảm bảo sự an toàn tại các khu vực công cộng.
Liu Gangqiang, làm tài xế taxi ở thành phố Trùng Khánh được sáu năm, cũng đồng tình với Wu rằng hệ thống camera theo dõi giúp ngăn chặn tai nạn giao thông và đề phòng những rắc rối tới khách hàng. Anh kể có lần một khách hàng mất túi trên xe mình. Cô gái này không nhớ biển số xe taxi của Liu Gangqiang nhưng cố gắng tìm anh bằng cách gọi điện đến tổng đài. Tổng đài sau đó đã phát hiện chiếc xe cô gái đánh rơi túi là của Liu Gangqiang thông qua hình ảnh thu được từ camera giám sát. Vị khách cuối cùng nhận lại được tài sản chỉ sau vài tiếng.
Người Trùng Khánh sống dưới 2,5 triệu camera theo dõi. "Sự riêng tư cá nhân chẳng bị ảnh hưởng tí nào nếu như bạn không trộm, cướp hay vi phạm pháp luật. Bạn cứ làm mọi thứ bình thường. Nó không liên quan gì đến sự riêng tư bởi chính phủ không lắp camera trong nhà bạn", Wu cho biết.
Liu Gangqiang cũng đồng tình với quan điểm này. Anh nói: "Miễn hệ thống camera không theo dõi vào phòng ngủ hay phòng tắm nhà tôi thì chẳng sao cả. Tại sao chúng ta lại phải cần sự riêng tư cá nhân ở nơi công cộng?".
Tuy vậy, gần đây, hệ thống camera không chỉ bị giới hạn ở không gian ngoài chiếc xe taxi nữa. Liu cho biết những mẫu xe cũ có thời gian sử dụng hơn sáu năm phải bị loại bỏ, thay vào đó là những chiếc mới có tích hợp camera bên trong.
Theo một thông báo trên website của Cục giao thông Trung Khánh, trong năm 2018, 15.000 chiếc taxi trong diện cấp phép sẽ được nâng cấp với hệ thống camera giám sát bên trong. Nó dùng để theo dõi xem tài xế có hút thuốc không và đảm bảo người lái trùng khớp với cơ sở dữ liệu đã đăng ký.
"Trong tiềm thức, tôi hơi khựng lại đôi chút vì nhận ra có camera theo dõi trong xe. Nó khiến tôi có cảm giác có ai đang chằm chằm nhìn mình. Nhưng tôi sẽ phải làm quen với nó thôi. Miễn là tôi còn muốn làm nghề này thì phải chấp nhận thực tế", Liu bộc bạch.
Tu Jianquan, một người dân Trùng Khánh 41 tuổi, kể con gái anh vừa vào nhà trẻ. Ở đó có nhiều camera theo dõi trong lớp nên các bậc phụ huynh có thể biết được con mình đang làm gì theo thời gian thực. "Khi con bé mới tới nhà trẻ, bố mẹ tôi rất lo lắng. Tôi đã phải mở máy tính ở nhà để ông bà xem cháu mình đang làm gì qua màn hình như một hình thức đảm bảo", anh tâm sự.
Giống như một số người dân Trung Quốc khác, mặc dù hiểu được sự thuận tiện của công nghệ, Tu Jianquan vẫn lo ngại về việc mình bị giám sát ở mọi nơi. Anh không muốn mình bị quan sát khi đi taxi bởi sợ lộ các thông tin cá nhân trên điện thoại mà không hề hay biết.
Giá trị thị trường thiết bị giám sát qua video của Trung Quốc (trừ thiết bị theo dõi gia đình qua video) đã đạt 10,6 tỷ USD vào 2018 và dự kiến tăng lên mức 20,1 tỷ USD vào 2023, theo báo cáo của công ty nghiên cứu thị trường hồi tháng 8.
"Nguyên nhân chủ yếu đến từ việc các thành phố thông minh đang được hình thành. Mặt khác, các dự án thành phố thông minh đang tồn tại cũng cần phải được nâng cấp liên tục. An ninh đô thị và quản lý giao thông đều là các vấn đề liên quan đến giám sát qua video. Chưa kể, tốc độ đô thị hoá của Trung Quôc vẫn đang tăng lên và số lượng dự án thành phố thông minh ngày một nhiều", Richard Lu, nhà phân tích của IDC nói thêm.
IDC cho biết chính phủ Trung Quốc chi 47,6% ngân sách vào ngành công nghiệp camera giám sát vào năm 2018, trong khi giao thông chỉ chiếm 10,7% còn giáo dục là 7,1%.
Trung Quốc cũng là nguyên nhân chính khiến thị trường camera theo dõi toàn cầu mở rộng. Năm 2018, Trung Quốc chiếm 45% doanh thu camera giám sát toàn cầu, trị giá 18,2 tỷ USD. Nếu không có Trung Quốc, sự tăng trưởng của thị trường toàn cầu chỉ ở mức 5%, theo công ty nghiên cứu thị trường IHS Markit.
 |
| Cửa hàng của Chen Yuan. Ảnh: SCMP. |
Trong khi đó, thị trường camera giám sát dành cho cá nhân cũng đang tăng trưởng. Chen Yuan mở một cửa hàng tiện ích rộng 60 mét vuông vào năm 2015 và cài đặt năm camera giám sát bên trong. Bốn chiếc trong đó được đặt bốn góc khác nhau để ghi hình , một chiếc còn lại dùng để theo dõi ban đêm. Nếu có kẻ đột nhập, còi báo động sẽ hú lên và Chen Yuan sẽ nhận được ngay tin nhắn cảnh báo. Anh chi ra khoảng 2.000 CNY (280 USD) để mua số thiết bị này. Chen cho biết các chủ cửa hàng khác cũng làm tương tự mình.
"Hệ thống này từng giúp tôi bắt trộm được vài lần rồi. Ngay cả khi tôi gọi cảnh sát tới, họ cũng chỉ khởi kiện vụ án, có rất ít cơ hội để tôi giành lại được số tiền của mình. Các ca này thường bị đánh giá là nhỏ bởi số tiền bị trộm ít", anh chia sẻ.
Đức Trí (theo SCMP)
