Cùng với sự phát triển của công nghệ số, nhiều vụ việc xâm hại trẻ em và bạo lực giới trên không gian mạng cũng phát sinh với hình thức ngày càng tinh vi, phức tạp. Những thách thức này đòi hỏi các giải pháp toàn diện, sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan, đồng thời kêu gọi sự chung tay của toàn xã hội, vì một tương lai số an toàn hơn cho phụ nữ và trẻ em.
Những thách thức không nhỏ
Sáng 22-10, tại Hà Nội, Hội thảo quốc tế và Triển lãm về bạo lực trực tuyến với phụ nữ và trẻ em trước thềm Lễ mở ký Công ước Hà Nội đã được tổ chức.
Sự kiện được đồng tổ chức bởi Bộ Công an Việt Nam, Bộ Ngoại giao và Thương mại Australia (DFAT), Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF), Cơ quan Liên hợp Quốc về Bình đẳng giới và Trao quyền cho phụ nữ (UN Women) và Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc (UNFPA), trong khuôn khổ Chương trình chung của Liên hợp quốc về Chấm dứt Bạo lực đối với Phụ nữ và Trẻ em (EVAWC) do DFAT tài trợ.
Đây là hoạt động mang ý nghĩa thiết thực trước thềm sự kiện Việt Nam đăng cai Lễ ký kết và Hội nghị cấp cao về Công ước Liên hợp quốc chống tội phạm mạng (còn được gọi là “Công ước Hà Nội”). Thông qua chương trình hội thảo này, Ban Tổ chức khuyến khích trao đổi và học hỏi quốc tế về các giải pháp bảo vệ phụ nữ và trẻ em trong kỷ nguyên số.
Phát biểu khai mạc chương trình, khẳng định tội phạm mạng trên thế giới đang gia tăng nhanh chóng cả về quy mô, mức độ phức tạp và phạm vi ảnh hưởng, Đại tá Lê Hoàng Dương, Phó Cục trưởng Cục Đối ngoại (Bộ Công an) phân tích: Năm 2023, tội phạm mạng đã gây thiệt hại cho nền kinh tế toàn cầu khoảng 8.000 tỷ USD. Con số thiệt hại được dự báo sẽ đạt 10.500 tỷ USD vào năm 2025, vượt cả GDP của hầu hết các nền kinh tế lớn nhất thế giới.
Theo thống kê, Việt Nam là một trong những quốc gia có tỷ lệ người dùng Internet cao nhất thế giới, với 78,44 triệu người dùng tính đến đầu năm 2024, tương đương 79,1% dân số. Riêng trong năm 2023, Việt Nam ghi nhận 16.000 vụ lừa đảo trực tuyến, gây thiệt hại khoảng 390.000 tỷ đồng; tính đến tháng 8 năm 2024, đã có hơn 13.750 cuộc tấn công mạng vào các hệ thống thông tin tại Việt Nam.
Đặc biệt, đánh giá thực trạng và nhận diện những thách thức trong công tác bảo vệ phụ nữ và trẻ em trong không gian mạng - những nhóm dễ bị tổn thương nhất trong thời đại số, Đại tá Lê Hoàng Dương nhấn mạnh: Nhiều vụ việc xâm hại trẻ em và bạo lực giới trên không gian mạng phát sinh với hình thức ngày càng tinh vi, phức tạp. Đáng lo ngại là thực tế cho thấy nhận thức của cộng đồng, nhất là của phụ huynh và nhà trường, về an toàn mạng, vẫn còn hạn chế. Ngày càng nhiều hành vi xâm hại diễn ra ẩn danh, gây khó khăn trong việc xác định đối tượng. Cùng với đó, sự xuất hiện của các công nghệ mới như AI, deepfake, chatbot lừa đảo càng làm gia tăng nguy cơ phụ nữ và trẻ em bị xâm hại...
Chia sẻ nghiên cứu của Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) về vấn đề này, bà Silvia Danailov, Trưởng đại diện của UNICEF tại Việt Nam nhấn mạnh: “Chuyển đổi kỹ thuật số đang định hình lại cách chúng ta học tập, làm việc và kết nối - nhưng cơ hội như vậy luôn đi kèm với rủi ro. Tại Việt Nam, 23% trẻ em sử dụng internet vô tình bắt gặp hình ảnh hoặc video khiêu dâm trên mạng trong năm qua, và 14% xem chúng một cách có chủ ý. Việc tiếp xúc như vậy có thể khiến trẻ em dễ bị mồi chài, gạ gẫm vì mục đích tình dục và bóc lột. Gần 2% trong độ tuổi 15-17 cho biết đã nhận tiền hoặc quà tặng cho những hình ảnh có nội dung tình dục của chính mình và 1% đã bị chia sẻ những hình ảnh như vậy mà không có sự đồng thuận”.
Theo bà Silvia Danailov, trên khắp châu Á và Thái Bình Dương, có từ 16% đến 58% phụ nữ đã trải qua một số hình thức xâm hại với sự tiếp tay của công nghệ, phản ánh rằng bạo lực trực tuyến hiện là một trong những rào cản phổ biến nhất đối với sự tham gia và an toàn của phụ nữ.
Đằng sau mỗi con số thống kê là câu chuyện về những cô gái trẻ bị mồi chài gạ gẫm vì mục đích tình dục hoặc tống tiền thông qua một nền tảng xã hội, những bé trai bị ép chia sẻ hình ảnh nhạy cảm, hoặc những người phụ nữ bị trở thành mục tiêu thông qua các mối đe dọa hoặc deepfake. Bà Silvia Danailov nhấn mạnh: “Đây không phải là những vấn đề riêng biệt. Chúng là một phần của cùng một chuỗi bạo lực bắt đầu từ thời thơ ấu, gia tăng qua tuổi chuẩn bị thành niên và thông thường sẽ đi theo phụ nữ trong suốt cuộc đời của họ, gây nên những tác hại to lớn, vi phạm quyền con người, quyền an toàn, quyền riêng tư, bình đẳng và sự tham gia của các em nhỏ, đặc biệt là trẻ em gái trên không gian mạng”.
Tăng giải pháp phòng ngừa, kiểm soát dịch vụ thanh toán
Chia sẻ giải pháp nhằm ngăn chặn tình trạng xâm hại trẻ em và bạo lực giới trên không gian mạng, Giáo sư Michel Salter (Australia) - một chuyên gia hàng đầu trong hoạt động này cho biết: Tại Australia, Chính phủ yêu cầu công ty công nghệ, các nền tảng phải bảo đảm an toàn ngay từ khâu thiết kế các sản phẩm số. Với các công ty công nghệ sử dụng AI có nội dung xâm hại hình ảnh trẻ em và phụ nữ, các cơ quan quản lý sẽ có hình thức xử phạt, đồng thời, yêu cầu gỡ App sản phẩm của các doanh nghiệp này khỏi nền tảng ứng dụng App Store. Nói cách khác, các công ty công nghệ phải có trách nhiệm cẩn trọng trên môi trường số, bảo đảm đối với người dùng về tính an toàn của sản phẩm.
Với tội phạm mạng tống tiền bằng nội dung nhạy cảm của phụ nữ và trẻ em, Giáo sư Michel Salter nêu giải pháp phá vỡ dòng tài chính trong dịch vụ thanh toán, bởi đa phần tội phạm mạng sử dụng các ứng dụng thanh toán online. Theo Giáo sư Michel Salter, một khi các cơ quan quản lý, ngân hàng kiểm soát tốt dịch vụ thanh toán, nhằm sớm phát hiện dấu hiệu tội phạm, tống tiền bằng nội dung nhạy cảm, khi ấy, tội phạm không còn động cơ kinh tế, sẽ hạn chế tình trạng xâm hại và bạo lực trực tuyến…
Hiện nay, Bộ Công an đã và đang tham mưu các cấp có thẩm quyền rà soát, điều chỉnh các văn bản quy phạm pháp luật, bổ sung các quy định cụ thể về bảo vệ trẻ em, phụ nữ trên không gian mạng, đáp ứng yêu cầu đối phó tội phạm mạng ngày càng tinh vi, phức tạp. Đại tá Lê Hoàng Dương, Phó Cục trưởng Cục Đối ngoại (Bộ Công an) cho biết: Cùng với việc chỉ đạo các đơn vị chức năng tăng cường nguồn lực phát hiện điều tra xử lý tội phạm không gian mạng, Bộ Công an cũng tăng cường phối hợp cơ quan bộ, ngành trong công tác bảo vệ trẻ em trên không gian mạng. Đặc biệt, do tội phạm mạng có đặc tính phạm tội xuyên biên giới, yêu cầu đặt ra là phải tăng cường hợp tác quốc tế, nhất là đối tượng thực thi pháp luật của các nước, thực hiện cơ chế phối hợp 24/7 trong đấu tranh phòng chống tội phạm mạng, bao gồm “phong tỏa” các dữ liệu điện tử trong nước theo yêu cầu, hỗ trợ xử lý các trường hợp khẩn cấp, thu thập các chứng cứ điện tử…
Xâm hại trẻ em trên mạng và bạo lực trên cơ sở giới qua công nghệ là những thách thức toàn cầu. Với việc thúc đẩy hợp tác quốc tế trong phòng chống tội phạm mạng, nhiệm vụ bảo vệ trẻ em, phụ nữ trên không gian mạng chắc chắn sẽ có bước chuyển tích cực trong thời gian tới./.
