Cách đây mấy năm, khi có thông tin một tập đoàn về đồ ăn nhanh đầu tư vào Việt Nam, nhiều người đã tỏ ra lo ngại. Liệu với sự “thống trị” trên toàn thế giới của họ thì những món ăn vỉa hè của ta có trở nên yếu thế, thói quen ăn uống của người Việt, đặc biệt là ở thành phố lớn có thay đổi?
Cũng thời điểm đó, có không ít người lạc quan khẳng định, chẳng có tập đoàn nào đủ hấp dẫn để thay thế bún, miến, phở, cháo, bánh mỳ, bánh giò…. Và rồi, tinh thần lạc quan, tin vào nội lực của ẩm thực vỉa hè đã chiến thắng. Thắng là lẽ đương nhiên, thắng bởi sự phong phú, về giá cả và cả thói quen vị giác.
5 nghìn đồng vẫn mua được gói xôi
Ở Hà Nội, nếu mỗi ngày chọn một món để ăn sáng thì chắc cũng phải vài tháng mới hết sạch những thứ được gọi là “đồ ăn sáng”. Có nghĩa là, ngoài bún, phở, miến… ra thì còn rất nhiều những thứ thú vị để thử khác, đơn giản như xôi, bánh mỳ, bánh giò, bánh dày giò, bánh chưng rán, bánh bao, rồi lại cháo sườn, cháo trai hay trứng vịt lộn chẳng hạn.
Nếu kể về xôi thì danh sách cũng phải đến cả chục loại. Làng Phú Thượng không cách trung tâm hồ Gươm bao xa là ngôi làng nổi tiếng với nghề nấu xôi. Xôi Phú Thượng dẻo, thơm, do được lựa chọn kỹ từ khâu tuyển gạo, cách đồ xôi... Đại khái, đó là một thứ nghề với những bí quyết mà không mấy khi được truyền ra ngoài. Kinh nghiệm nếu có chia sẻ cũng dừng ở mức na ná thôi chứ không thành người làng nấu được. Nhiều người làng Phú Thượng nay vẫn sống với nghề. Trên phố vẫn bắt gặp những thúng xôi với biển hiệu viết trên bìa cứng “Xôi Phú Thượng”. Những thúng xôi đầy, được chia thành từng ngăn, ngăn này là xôi lạc, xôi đậu đen, ngăn kia là xôi đậu xanh, xôi gấc, xôi vừng dừa.... Xưa xôi chỉ ăn với vừng, nay có thêm ruốc, thậm chí còn có hàng bán kèm chả, giò, phục vụ nhu cầu người ăn cần phải có thịt.
Đầu giờ sáng bận rộn, vừa phải vượt qua đám đông đường tắc, vừa phải đến cơ quan cho kịp giờ họp hoặc đến trường cho kịp giờ học thì tiện nhất ngoài bánh mỳ thì có xôi. 5 nghìn đồng giờ ra chợ chỉ mua được nắm hành, nhưng 5 nghìn vẫn mua được một gói xôi ngon lành với chút vừng thơm thơm, bùi bùi. Xôi được gói mang đi, tiện lúc nào thì ăn lúc đó.
Ngày xưa, xôi được gói trong lá sen, lúc mở ra, xôi với lá sen quyện mùi thấy thơm thơm, hấp dẫn. Rồi ngoài lá sen, xôi từng được gói bằng lá bàng, rồi lá dong hoặc lá chuối. Nhìn gói xôi được gói trong lớp lá xanh mướt bao giờ cũng cho cảm giác an tâm và dễ chịu hơn được gói trong túi nilon hay một tờ báo cũ. Cũng có hàng xôi mua hẳn hộp xốp mà đựng cho tiện. Tiện gì thì tiện, nhưng xôi không được gói trong một lớp lá thì trông rất mất cảm tình.
Xôi Mây và xôi có thịt
Trong danh sách xôi còn có xôi xéo và xôi ngô - đây là 2 loại xôi truyền thống của làng Tương Mai. Xôi xéo được làm từ gạo nếp, xôi ngô thì từ ngô nếp đồ dẻo, có hàng thì chỉ ngô không, nhưng có nơi lại đồ chung cùng gạo nếp để kết dính vào dẻo hơn. Cả xôi xéo và xôi ngô đều có đậu xanh ngâm mềm, đồ chín rồi được vo thành từng nắm lớn. Khi ăn dùng dao sắc thái trên xôi một lớp đậu, mỡ lợn được rưới lên và trên cùng là hành tím phi vàng.
Đầu phố Lý Thường Kiệt đoạn cắt Hàng Bài trước có hàng xôi chị Mây ngon có tiếng. Chị Mây đơm xôi, thái đậu thoăn thoắt, bốc hành, rồi xắp lá... khách thì đừng vòng trong vòng ngoài nhao nhao nhắc, người ăn mỡ không ăn hành, người ăn xôi không ăn đậu, người ăn đậu không ăn mỡ... Loạn cào cào thế mà chị Mây nhớ hết, cấm có nhầm ai bao giờ. Thi thoảng khách quen qua ăn, chị Mây dúi cho túi tóp mỡ hay ít hành khô bảo mang về đi, rồi cười cười. Bây giờ hàng xôi của chị chuyển lên đầu phố do vỉa hè chị hay ngồi người ta dỡ ra để làm lại. Một thời gian dài không ghé hàng chị, giờ ra thăm thấy nhân viên và chủ đều mặt lạ, hóa ra con chị tiếp quản. Mấy lần định hỏi con gái hay con dâu, nhưng thấy cô chủ bận lại thôi, tay thoăn thoắt đơm xôi còn nhanh hơn cả mẹ. Khách vẫn đông, vẫn cứ náo loạn gọi, chủ vẫn cười cười, tay vẫn thoăn thoắt, không thấy cáu gắt bao giờ.
Còn một loại xôi nữa, thích hợp ăn vào mùa Đông vì “độ đạm cao”. Xôi trắng ăn với các loại giò, chả, thịt kho, trứng kho, trứng ốp, pate, lạp sườn... Buổi sáng, đoạn thẳng chợ Hàng Da sang có hàng xôi cũng khá nổi tiếng bán mấy chục năm qua. Ở đây có món xôi chả cua. Tất nhiên, ngoài chả cua ra thì cũng có thể gọi thêm các loại khác ăn kèm, hoặc nói theo ngôn ngữ của giới trẻ bây giờ là “full topping”.
Hàng xôi trên phố Thợ Nhuộm thì có món trứng ốp lòng đào cũng rất hấp dẫn. Xôi ở đây nấu rất khéo, trứng ốp vừa đủ độ sém bên ngoài nhưng bên trong lòng đào vẫn sánh. Xôi bán từ sáng đến đầu giờ chiều. Một bát xôi ở đây giá cũng ngang ngửa bát phở với đầy đủ trứng chần, quẩy, trà đá.
Ở Hà Nội, nếu mỗi ngày chọn một món để ăn sáng thì chắc cũng phải vài tháng mới hết sạch những thứ được gọi là “đồ ăn sáng”. Có nghĩa là, ngoài bún, phở, miến… ra thì còn rất nhiều những thứ thú vị để thử khác.
