Dầu gốc tái chế trái phép được tuồn vào nhà máy sản xuất nhớt quy mô lớn ở Việt Nam, hé lộ dấu hiệu làm hàng giả, gian lận xuất xứ và lừa dối người tiêu dùng.
Trong các phóng sự điều tra trước, Báo Điện tử VTC News đã vạch trần nhiều cơ sở không biển hiệu, nhưng có quy mô như nhà máy, ngang nhiên sản xuất dầu diesel từ nhớt thải mà không bị phát hiện hoặc xử phạt.
Tinh vi hơn, nhiều công ty đã lợi dụng giấy phép xử lý môi trường để hợp thức hóa việc thu gom nhớt thải, sau đó tái chế thành dầu gốc, dầu diesel rồi tuồn ra thị trường - như trường hợp Công ty Môi trường Cao Gia Quý (trước đây thuộc Bình Phước, nay là Đồng Nai).
“Tiền nào của đó”
Theo ghi nhận của phóng viên Báo Điện tử VTC News, một xe tải mang logo Công ty Môi trường Cao Gia Quý chở 13 tấn dầu gốc xuất phát từ kho của doanh nghiệp này, sau đó chạy thẳng đến nhà máy sản xuất dầu nhớt của Công ty Cổ phần Sản xuất - Thương mại Đông Dương (Indo Petro), đặt tại thị trấn Bến Lức, tỉnh Long An (nay là xã Bến Lức, tỉnh Tây Ninh).
Anh tài xế xác nhận, anh chở hàng cho Công ty Đông Dương – Indo Petro để sản xuất nhớt theo “đơn đặt hàng từ vài tháng trước”.
Thế nhưng, điều khiến dư luận đặt câu hỏi là vì sao dầu gốc tái chế từ nhớt thải - loại không được phép sử dụng của Công ty Môi trường Cao Gia Quý lại được vận chuyển đến nhà máy của Công ty Đông Dương – Indo Petro?
Trong khi đó, trên các phương tiện truyền thông, doanh nghiệp có bề dày hoạt động từ năm 1992 này vẫn khẳng định nguồn nguyên liệu dùng để sản xuất nhớt được nhập khẩu từ Mỹ, Hàn Quốc, UAE, Úc và Nhật Bản.
Chiếc xe tải chở 13 tấn dầu tái chế từ công ty Cao Gia Quý đến Công ty Đông Dương.
Muốn làm rõ chuyện này, phải tìm đến người hiểu rõ nhất về nguồn nguyên liệu và quy trình sản xuất của Công ty Đông Dương – Indo Petro. Đó là anh Đ., người tự giới thiệu có 23 năm kinh nghiệm làm nhân viên kinh doanh cho doanh nghiệp này.
Anh Đ. cho biết: “Nguyên liệu ngoại nhập chỉ là phụ gia thôi, còn dầu gốc chủ yếu nhập trong nước. Khoảng 70% dầu gốc là lấy nội địa, vì hàng ngoại đắt lắm, chịu sao nổi.”
Khi được hỏi liệu việc sử dụng dầu gốc từ Công ty Cao Gia Quý để sản xuất có đảm bảo chất lượng hay không, anh Đ. khẳng định: “Lấy bình thường chứ có gì đâu.”
Để chứng minh rằng việc dùng dầu gốc tái chế từ nhớt thải của Công ty Cao Gia Quý là “bình thường”, anh mở thùng chứa nhớt Indo Petro, lấy ra vài chai thành phẩm, vừa chỉ vừa nói: “Nhà máy bên mình làm có Trung tâm Đo lường Chất lượng 3 kiểm định, rồi môi trường… đủ thứ hết.”
Tuy nhiên, với kinh nghiệm của một người làm kinh doanh lâu năm, anh Đ. cũng thừa nhận rằng việc Công ty Đông Dương – Indo Petro nhập tới khoảng 70% nguyên liệu dầu gốc từ nguồn nội địa, trong đó có Công ty Cao Gia Quý, giúp giá thành sản phẩm “rất mềm”. Mỗi chai nhớt cho động cơ xe máy chỉ khoảng 48.000 đồng – chưa bằng một nửa so với các loại nhớt ngoại nhập.
Người giới thiệu nhân viên Indo Petro tiết lộ, 70% nguồn dầu gốc của công ty lấy từ nội địa.
“Nguyên liệu ngoại mắc lắm, chơi sao được với mấy thương hiệu kia. Rẻ mới dễ bán. Vào cao điểm, mỗi nhân viên kinh doanh có thể tiêu thụ đến 1.000 thùng mỗi tháng, chủ yếu ở các vùng quê”, anh Đ. chia sẻ.
Tuy nhiên, câu hỏi đặt ra là: nhớt giá rẻ được sản xuất từ nguồn nguyên liệu tái chế nhớt thải liệu có đảm bảo chất lượng hay không?
Anh Đ. thẳng thắn thừa nhận: “Ví dụ nhớt ngoại nhập dùng được hai tháng thì nhớt này chỉ nên dùng một tháng thôi.”
Mỗi khi được hỏi về giá cả và chất lượng sản phẩm, anh lại lặp đi lặp lại câu thành ngữ quen thuộc: “Tiền nào của đó.”
Gian lận nguồn gốc xuất xứ và lừa dối người tiêu dùng?
Thực tế, việc tái chế nhớt thải thành dầu diesel hoặc dầu gốc không phải điều mới lạ. Nhiều quốc gia tiên tiến trên thế giới đã áp dụng công nghệ này từ lâu như một phần trong xu hướng tái tạo năng lượng và phát triển kinh tế tuần hoàn.
Tại Việt Nam, nhớt thải được xếp vào nhóm chất thải nguy hại, nhưng vẫn được phép tái chế nếu đáp ứng đúng tiêu chuẩn kỹ thuật và quy trình công nghệ. Năm 2019, Nhà nước đã ban hành tiêu chuẩn quốc gia về tái chế dầu nhớt thải, làm cơ sở cho các đơn vị được cấp phép hoạt động hợp pháp.
Tuy nhiên, trên thực tế, vì lợi nhuận, nhiều cá nhân và tổ chức không tuân thủ quy trình tái chế theo quy định, sử dụng công nghệ lạc hậu, xử lý sơ sài, khiến sản phẩm đầu ra không đạt chuẩn nhưng vẫn len lỏi vào thị trường dưới mác dầu gốc hoặc dầu thành phẩm hợp pháp, tiềm ẩn nhiều rủi ro cho người tiêu dùng và môi trường.
Vậy, nhớt được sản xuất từ nguồn nhớt thải tái chế mà không tuân thủ quy trình công nghệ, không được cấp phép hay chưa đạt chuẩn Việt Nam, liệu có đảm bảo về mặt kỹ thuật?
Tiến sĩ Bùi Trọng Vinh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Năng lượng Bền vững – Trường Đại học Bách khoa TP.HCM cho rằng: “Theo quan điểm cá nhân tôi, loại nhớt này không đạt về mặt kỹ thuật. Khi sử dụng công nghệ tái chế, doanh nghiệp phải được cơ quan có thẩm quyền cho phép và kiểm định. Muốn tái chế nhớt thải, chúng ta phải tuân thủ đầy đủ quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về khoa học và công nghệ.”
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Xuân Mai, chuyên gia về động cơ, cũng phân tích: “Tiêu chuẩn của dầu nhớt bôi trơn đã được quy định rất rõ – ví dụ theo độ nhớt SAE 30, SAE 40… Nếu sản phẩm không đạt tiêu chuẩn này, sẽ gây hư hỏng động cơ và ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường.”
Các chuyên gia dầu khí cho rằng, dùng dầu tái chế trái phép sản xuất nhớt sẽ không đảm bảo về mặt kỹ thuật.
Ở góc độ pháp lý, các luật sư nhận định, nếu thông tin cho thấy Công ty Đông Dương - Indo Petro quảng cáo sử dụng nguyên liệu nhập khẩu nhưng thực tế lại thu mua dầu gốc tái chế không phép trong nước là chính xác, thì đây là dấu hiệu rõ ràng của hành vi gian dối thương mại và vi phạm pháp luật.
Luật sư Nguyễn Tư Thúc cho rằng: “Hành vi này là gian lận thương mại về nguồn gốc xuất xứ và lừa dối người tiêu dùng. Nói là nhập nguyên liệu từ nước ngoài nhưng thực tế lại sử dụng nguyên liệu tái chế của một doanh nghiệp trong nước, thì rõ ràng đây là hành vi lừa dối người tiêu dùng.”
Luật sư Nguyễn Văn Hậu cho rằng, cơ quan điều tra cần vào cuộc xác minh, làm rõ.
Căn cứ Khoản 9, Điều 8 của Luật Quảng cáo năm 2012, luật sư Nguyễn Văn Hậu cho biết: “Hành vi quảng cáo nêu trên có thể bị xem là "quảng cáo gian dối" và có thể bị xử phạt vi phạm hành chính, trường hợp đã bị xử phạt mà còn tái phạm thì người vi phạm có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Đồng thời, đây rõ ràng là hành vi gian dối, xâm phạm trực tiếp đến quyền lợi của người tiêu dùng”.
Cũng theo luật sư Nguyễn Văn Hậu: “Cơ quan điều tra cần vào cuộc xác minh làm rõ công ty sản xuất nhớt có biết nguồn gốc dầu gốc mà họ mua là từ nhớt thải, được sản xuất trái phép hay không? Chất lượng của sản phẩm nhớt thành phẩm có đạt tiêu chuẩn chất lượng đã đăng ký hoặc công bố hay không? Việc quảng cáo sai sự thật về nguồn gốc đã cấu thành tội "Quảng cáo gian dối" hay chưa?”
Theo các chuyên gia pháp lý, nếu kết quả giám định cho thấy sản phẩm nhớt cuối cùng không đạt tiêu chuẩn chất lượng như đã đăng ký, hoặc việc giả mạo nguồn gốc xuất xứ là rõ ràng và có hệ thống, sản phẩm đó có thể bị xem là hàng giả.
Tùy theo tính chất và mức độ vi phạm, hành vi này có thể bị xử lý hình sự theo Điều 192 Bộ luật Hình sự về tội "Sản xuất, buôn bán hàng giả". Việc điều tra sớm sẽ giúp ngăn chặn hậu quả tiêu cực cho người tiêu dùng và minh bạch môi trường kinh doanh.
Trước đó, trong công văn trả lời Báo điện tử VTC News, Bộ Khoa học và Công nghệ cùng Bộ Công Thương khẳng định: dầu diesel và dầu gốc tái chế từ nhớt thải do Công ty Môi trường Cao Gia Quý sản xuất là không phép.
Vậy, loại dầu không phép này được chuyển đến Công ty Đông Dương - Indo Petro để làm gì?
Dầu nhớt là mặt hàng chịu sự quản lý nghiêm ngặt của Nhà nước, bởi nó ảnh hưởng trực tiếp đến môi trường, động cơ và an toàn xã hội. Chính vì vậy, nhiều chuyên gia và luật sư cho rằng cơ quan công an cần sớm vào cuộc xác minh các dấu hiệu sản xuất hàng giả, gian lận thương mại và lừa dối người tiêu dùng trong vụ việc này.
