Câu chuyện về tục "bắt vợ" trong phim tài liệu Việt gây tiếng vang giải "Oscar 2023"

Đạo diễn Hà Lệ Diễm chia sẻ, ban đầu cô định làm một bộ phim tài liệu về nạn buôn bán phụ nữ, trẻ em qua biên giới song vì một số lý do nên chưa thực hiện được. Cùng lúc đó, cô có dịp tham gia một chuyến đi của Viện nghiên cứu xã hội, kinh tế và môi trường. Chuyến đi tới Sapa kéo dài 1 tháng để tìm hiểu, sáng tác về cuộc sống của cộng đồng các dân tộc thiểu số.

Tại đây, cô được thu xếp ở nhờ tại nhà của một gia đình - chính là nhà của bố của nhân vật Di trong bộ phim "Những đứa trẻ trong sương" sau này. Trong thời gian tá túc ở đây, cô đã có cơ hội chứng kiến, trải nghiệm và ghi nhận lại những hình ảnh rất vô tư, hồn nhiên của các em nhỏ dân tộc H'Mông, trong đó có cô bé Má Thị Di 12 tuổi. Không chỉ được tham gia vào lớp học dành cho các em H'Mông ở làng của Di, nữ đạo diễn trẻ còn ghi lại hình ảnh các em nhỏ diễn lại khung cảnh về tập tục "bắt vợ" mà các em từng tận mắt thấy.

Những thước phim bắt đầu bằng hình ảnh hoang sơ, hùng vĩ nhưng cũng rất lãng mạn của núi rừng Sapa. Ở đó, cô bé Di xuất hiện ở thời điểm khi đã là thiếu nữ 14 tuổi, có những suy nghĩ, tâm sự chín chắn và trưởng thành hơn so với chúng bạn cùng trang lứa.

Từ cuộc sống thực tại, Di hồi tưởng lại quá khứ khi mình còn là cô bé 12 tuổi được hồn nhiên tới lớp học, vui chơi cùng bạn bè, sống giữa sự chở che và gắn kết của tình cảm gia đình. Đó là những tháng ngày cô bé sau mỗi buổi học trên lớp tại trở về đi lấy lá chàm giúp mẹ ngâm lấy màu để nhuộm vải, rồi rong chơi vui đùa trên đồi với các bạn.

Cuộc sống cứ thế thong thả trôi đi cho tới khi cô bé bắt đầu có những thay đổi về mặt tâm sinh lý, bắt đầu biết làm điệu mỗi khi ra khỏi nhà, rồi nhắn tin, gọi điện cho những người bạn khác giới. Sự khác biệt trong tư duy, cách nghĩ và lối sống giữa Di và mẹ cũng cô bé cũng cảm thấy khó có thể trải lòng chia sẻ với mẹ mình, thậm chí còn muốn làm ngược lại những gì mà mẹ ra sức ngăn cấm. Cô bé không hiểu được rằng ngày xưa mẹ của mình cũng là nạn nhân của tục "bắt vợ" nên trong người phụ nữ ấy luôn thường trực nỗi sợ cô con gái đang bước vào tuổi trưởng thành rồi một lúc nào đó sẽ bị "bắt" đi lấy chồng sớm như mình lúc trước.

Cũng trong 93 phút phim tài liệu, Di cùng đám bạn của mình đã hồn nhiên diễn lại tục "bắt vợ" mà mình từng thấy mà vẫn không hề hiểu được rằng tục lệ này sẽ làm thay đổi hoàn toàn số phận cuộc đời của những đứa trẻ như mình. Sự "diễn" trở thành thật khi gia đình của một cậu con trai sang nhà Di với ý định thương lượng để cô bé về làm vợ con trai mình. Song gia đình Di nói rằng quyền quyết định nằm ở cô bé. Ý định này không thành, họ quyết định muốn "bắt" Di về làm dâu. Rất may là ý định này sau đó không thành. Cũng trong phim, đạo diễn đã ghi nhận lại việc nhà trường, chính quyền giải thích để bố mẹ Di và cô bé hiểu được những điều không may, không hay có thể xảy ra nếu như gia đình Di đồng ý chuyện để con gái đi lấy chồng sớm.

Về phần mình, Di sau khi vượt qua tục "bắt vợ" cũng đã tâm sự với đạo diễn Hà Lệ Diễm về mơ ước sau này được đi học, kiếm tiền để đỡ đần mẹ và có thể đi chơi đến nhiều nơi.

Phim "Những đứa trẻ trong sương" được đạo diễn Hà Lệ Diễm chia sẻ là cô đã quay bằng chiếc máy quay cũ có giá chỉ khoảng 30 triệu đồng. Bản "nháp" của phim được cô quay trong suốt hơn 3 năm, sau đó mất thêm 4 tháng để dịch từ tiếng H'Mông sang tiếng Việt và tiếng Anh. Cộng thêm hơn nửa năm làm hậu kỳ. Kết quả là phải mất tới 5 năm, cô mới có thể ra mắt bộ phim này. Tới thời điểm phim ra mắt, Di đã lấy chồng vào năm cô 18 tuổi và người chồng hiện tại là người con trai mà cô rất mực yêu thương. Được biết hiện cô cùng mẹ mở một cửa hàng làm vải chàm, may, thêu quần áo và bán cả "online".

Bộ phim của đạo diễn Hà Lệ Diễm ngay sau khi ra mắt đã có cơ hội chu du tới nhiều LHP lớn nhỏ trên thế giới, được trình chiếu tại nhiều rạp chiếu phim ở các nước như: Pháp, Mỹ... Đặc biệt, "Những đứa trẻ trong sương" còn góp mặt trong Top 15 "Phim tài liệu xuất sắc nhất" tại giải Oscar lần thứ 95 - năm 2023. Đây cũng là kỷ lục đầu tiên mà phim Việt Nam làm được.