Kiến nghị của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) về việc cho phép đưa khoản lỗ lũy kế gần 45.000 tỷ đồng vào giá bán lẻ điện bình quân đang làm dấy lên nhiều tranh luận.
Cũng như nhiều lần trước khi tăng giá điện trước đây, xuất hiện câu hỏi: ai sẽ gánh rủi ro về giá điện – Nhà nước, doanh nghiệp hay người dân?
EVN và khoản lỗ 44.792 tỷ đồng
Trong giai đoạn 2022–2023, giá nhiên liệu thế giới leo thang vì bất ổn địa chính trị, chi phí mua điện tăng mạnh, khiến EVN lỗ khoảng 50.000 tỷ đồng. Dù đã cắt giảm chi phí, tái cơ cấu, đến cuối năm 2024, công ty mẹ EVN vẫn còn gánh khoản lỗ hơn 44.792 tỷ đồng. EVN cho rằng khoản lỗ này khiến vốn Nhà nước bị bào mòn, đi ngược nguyên tắc bảo toàn vốn đầu tư.
Vì thế, tập đoàn kiến nghị đưa số lỗ này vào giá bán điện bình quân, coi như chi phí hợp lệ theo Luật Điện lực. Ngoài ra, chênh lệch tỷ giá, chi phí cung ứng chưa phân bổ cũng được đề nghị tính vào giá. Hiểu một cách thẳng thắn, người tiêu dùng sẽ phải trả dần cho những khoản thâm hụt đã phát sinh từ trước.
Vì sao EVN thua lỗ?
Nguyên tắc cơ bản của kinh tế thị trường là bán phải cao hơn mua. Nhưng với EVN, tình thế ngược lại diễn ra trong nhiều năm: giá than, khí, dầu nhập khẩu tăng mạnh, trong khi giá bán lẻ điện bị giữ ở mức thấp bởi cơ chế điều hành hành chính.
Chính sách mua điện tái tạo theo giá FIT ưu đãi – vốn có ý nghĩa khuyến khích đầu tư xanh – lại trở thành gánh nặng trong cân đối tài chính. EVN còn phải đối mặt với nợ phải thu lớn, dòng tiền căng thẳng, nghĩa vụ trả nợ vay cao, trong khi bộ máy vẫn cồng kềnh và phải duy trì cung cấp điện cho vùng sâu, vùng xa mà thiếu cơ chế bù đắp chi phí. Thêm vào đó, biến động tỷ giá khiến chi phí nhập khẩu và trả nợ ngoại tệ đội lên hàng chục nghìn tỷ đồng.
Có thể nói, khoản lỗ của EVN không chỉ xuất phát từ khâu quản trị, mà còn do cơ chế giá bị trói chặt, vừa làm hao mòn vốn Nhà nước, vừa triệt tiêu động lực đầu tư mới. Câu hỏi đặt ra: đến bao giờ chúng ta mới dám để giá điện vận hành theo nguyên tắc thị trường?
Lý lẽ của EVN – và những dấu hỏi
Theo Luật Điện lực, giá bán lẻ điện phải phản ánh đúng, đủ chi phí hợp lý và có lợi nhuận để tái đầu tư. Bộ Công Thương cũng thừa nhận Nghị định 72/2025 cần sửa đổi để cơ chế điều chỉnh giá kịp thời, minh bạch hơn.
Nhưng việc gộp khoản lỗ quá khứ vào giá điện đặt ra câu hỏi về công bằng: người dân và doanh nghiệp hôm nay có nên trả cho những rủi ro, sai số đã phát sinh từ trước?
Trong kinh tế thị trường, doanh nghiệp phải tự gánh rủi ro kinh doanh. Nếu mọi khoản lỗ đều được “xã hội hóa”, động lực tiết giảm chi phí, cải thiện quản trị, minh bạch hóa hoạt động của EVN sẽ ra sao?
Ngành điện hiện vẫn là “độc quyền tự nhiên”: người tiêu dùng không có lựa chọn nào khác ngoài EVN và các công ty thành viên. Đây cũng là lý do Chính phủ luôn thận trọng với việc điều chỉnh giá điện. Thủ tướng từng nhấn mạnh: ngành điện chưa có thị trường cạnh tranh đúng nghĩa; giá điện phải hài hòa lợi ích giữa doanh nghiệp, người dân và nền kinh tế.
Trong bối cảnh đó, nếu chỉ áp dụng nguyên tắc “tính đủ chi phí” mà thiếu giám sát độc lập, thiếu một thị trường cạnh tranh kiểm chứng, nguy cơ độc quyền bị lạm dụng để áp đặt giá là điều không thể coi nhẹ.
Không thể phủ nhận vai trò của EVN trong bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia. Tập đoàn này hằng năm vẫn đầu tư hàng trăm nghìn tỷ đồng vào hệ thống điện, nộp ngân sách 23.000–24.000 tỷ đồng, dành hơn 1.200 tỷ cho an sinh xã hội. Nhưng khoản lỗ hơn gần 45.000 tỷ đồng không thể chỉ được giải quyết bằng một đợt tăng giá điện.
Cần một cơ chế chia sẻ thông minh
Thay vì “đẩy” tất cả vào giá điện, có thể tính đến một số giải pháp:
Minh bạch chi phí: công khai báo cáo kiểm toán, phân định rõ phần lỗ do biến động khách quan như mua cao, bán thấp; tỷ giá biến động; với phần do quản trị chưa hiệu quả.
Có lẽ, nếu Chính phủ đồng thuận kiến nghị của EVN cũng nên cân nhắc phân bổ theo lộ trình: chia khoản để điều tiế, phân bổ 3–5 năm thay vì dồn một lần, để tránh cú sốc lạm phát.
Chính sách tài khóa hỗ trợ: Nhà nước có thể giãn thời gian hạch toán, hoặc cho vay ưu đãi để giảm áp lực tăng giá.
Bảo vệ nhóm yếu thế: mở rộng bậc thang 0–50 kWh hoặc áp dụng hóa đơn điện ưu đãi cho hộ nghèo, cận nghèo.
Về lâu dài, EVN cần cải cách quản trị và Nhà nước cần từng bước hình thành thị trường điện cạnh tranh.
Điện là huyết mạch của nền kinh tế, nhưng giá điện không thể trở thành nơi gom mọi khoản lỗ quản lý. Người dân chỉ có thể chấp nhận trả thêm khi tin rằng đồng tiền ấy được dùng để đầu tư hạ tầng, bảo đảm an ninh năng lượng, thay vì bù đắp sai số quản trị.
Đã đến lúc không chỉ bàn đến “tính đúng, tính đủ”, mà quan trọng hơn là tính minh bạch, tính trách nhiệm trong quản lý ngành điện – một ngành vừa mang tính độc quyền tự nhiên, vừa là trụ cột của nền kinh tế quốc gia.
https://vietnamnet.vn/ai-ganh-mon-no-45-nghin-ty-cua-evn-2432942.html
