Khi người mẹ dạy con “không được xới cơm một lần”, đây không chỉ là tục kiêng mang màu sắc niềm tin dân gian, mà còn là chuyện văn hóa ứng xử.
Trong nếp sống của người Việt, mỗi hành động tưởng chừng rất nhỏ trong bữa ăn lại ẩn chứa nhiều tầng ý nghĩa văn hóa và tâm linh sâu sắc. Một trong những điều kiêng kỵ phổ biến được truyền từ đời này sang đời khác là “không xới cơm một lần”, nghĩa là khi bới cơm cho người khác, người Việt thường xới ít nhất hai lần thay vì chỉ một.
Đằng sau tập tục ấy là cả một triết lý sống, niềm tin về nhân duyên, may mắn và quan niệm sinh – tử trong văn hóa dân gian.
Tục kiêng xới cơm một lần xuất phát từ quan niệm dân gian
Người Việt xưa coi cơm gạo là biểu tượng của sự sống. Cơm ăn không chỉ là nhu cầu thiết yếu mà còn là thành quả lao động, là biểu tượng của phúc lộc. Chính vì thế, mọi hành động liên quan đến nồi cơm, bát đũa, mâm cơm đều được nhìn nhận với sự tôn trọng, cẩn trọng.
Theo quan niệm dân gian, xới cơm một lần (nghĩa là bới cơm từ nồi lên một lượt đầy bát, không quay lại lần hai) là cách xới cơm cho người đã khuất. Trong tang lễ, người ta thường chỉ xới cơm một lần, đặt bát cơm với đôi đũa cắm thẳng đứng trước di ảnh người mất. Vì vậy, nếu trong bữa cơm thường ngày mà ai đó chỉ xới cơm một lần, người lớn sẽ nhắc ngay: “Đừng xới thế, giống xới cơm cúng người chết đấy!”.
Từ sự liên tưởng ấy, việc xới cơm một lần bị coi là điềm gở, có thể mang lại vận xui, khiến người trong nhà đau ốm, công việc trắc trở hoặc chia lìa. Dù điều này không có căn cứ khoa học nhưng trong tâm thức người Việt, đây là điều nên tránh, vì “có thờ có thiêng, có kiêng có lành”.
Từ tín ngưỡng chuyển thành nếp ứng xử văn hóa
Điều thú vị là tập tục kiêng xới cơm một lần không chỉ là niềm tin tâm linh, mà còn phản ánh tinh thần tế nhị và chu đáo trong ứng xử của người Việt.
Khi xới cơm cho người khác, việc bới hai lần thể hiện sự quan tâm và trân trọng. Lần đầu xới chỉ lấy phần cơm tơi bên trên, lần hai thường là để “điểm” thêm cơm trắng, đầy đặn, làm bát cơm tròn trịa, đẹp mắt hơn. Hành động nhỏ ấy biểu thị sự chu đáo, cẩn thận và lòng hiếu khách.
Người Việt thường kiêng xới cơm một lần.
Nếu chỉ xới một lần, bát cơm có thể đầy nhưng thiếu sự tinh tế, khiến người nhận cảm thấy bị coi nhẹ. Đặc biệt trong những bữa cơm đãi khách, người Việt luôn xới hai lần để vừa tránh điều kiêng kỵ, vừa thể hiện phép lịch sự.
Người Việt thường nói “một là đơn, hai là đôi, có đôi có cặp mới vui”. Xới cơm hai lần cũng nằm trong tinh thần ấy — biểu tượng của đủ đầy, viên mãn, nhân duyên song hành. Bởi vậy, trong nhiều gia đình, người mẹ hoặc người vợ khi bới cơm cho chồng con thường tự nhiên làm hai lần, coi đó là một thói quen gắn liền với mong muốn hạnh phúc và may mắn.
Ngoài ra, trong phong thủy ẩm thực, số hai còn tượng trưng cho sự hài hòa và thịnh vượng. Hành động xới cơm hai lần được tin rằng sẽ mang lại năng lượng tích cực, giúp gia đình thuận hòa, ấm êm.
Đối với nhiều người trẻ ngày nay, khi nghe những lời dặn như “đừng xới cơm một lần”, có thể cảm thấy đó chỉ là chuyện mê tín. Tuy nhiên, nếu nhìn kỹ hơn, ta sẽ thấy trong đó là một lớp giáo dục nho nhỏ về lễ nghĩa và tình cảm gia đình.
Người Việt dùng phong tục để dạy con cháu cách sống. Cách xới cơm, cách mời cơm, cách gắp thức ăn đều thể hiện nhân cách và sự tôn trọng người khác.
https://vtcnews.vn/vi-sao-nguoi-viet-thuong-kieng-xoi-com-mot-lan-ar972509.html
