Cùng một quãng đường, cùng một loại máy bay, vì sao máy bay bay từ Tây sang Đông lại nhanh hơn chiều ngược lại?
Nếu bạn từng đi du lịch bằng máy bay giữa hai châu lục, có thể để ý thấy: Thời gian bay từ New York sang London chỉ khoảng 7 tiếng, nhưng chiều ngược lại – từ London sang New York – lại mất tới 8 tiếng hoặc hơn. Cùng một quãng đường, cùng một loại máy bay, cùng vận tốc bay, vậy vì sao chiều đi lại nhanh hơn chiều về?
Tại sao máy bay bay từ tây sang đông lại nhanh hơn?
Nhiều người nghĩ, đó là do Trái đất tự quay theo chiều từ Tây sang Đông, nên khi ta bay cùng chiều với Trái đất và sẽ bay nhanh hơn. Thật ra, tốc độ quay tại xích đạo lên tới khoảng 1.670 km/h, và khi bay trên bầu trời, máy bay cùng không khí quanh nó đều đang “đi cùng” Trái đất. Điều này có nghĩa, việc Trái đất quay không trực tiếp làm máy bay bay nhanh hơn hay chậm hơn, vì máy bay nằm trong cùng hệ quy chiếu của khí quyển đang quay cùng hành tinh.
Tuy nhiên, chuyển động quay của Trái đất lại tạo ra các dòng gió mạnh mẽ trên cao, và chính chúng mới là “người hùng thầm lặng” làm thay đổi thời gian bay.
Vì sao máy bay bay từ tây sang đông lại nhanh hơn? (Ảnh: Futurity)
Ở độ cao từ 9km đến 12km (tức ngay vùng máy bay thương mại thường hoạt động) tồn tại các dòng tia (jet stream) – những luồng gió cực mạnh thổi quanh hành tinh theo hướng Tây sang Đông. Tốc độ của các dòng tia này thường dao động từ 160 đến 400 km/h, thậm chí có lúc lên đến 500 km/h.
Những dòng gió này hình thành do sự chênh lệch nhiệt độ và áp suất giữa các khối khí lạnh vùng cực và khí nóng vùng xích đạo, cộng với hiệu ứng Coriolis – hậu quả của việc Trái đất quay; kết quả là hình thành một “xa lộ gió” ở tầng đối lưu trên, uốn lượn quanh Bắc bán cầu và Nam bán cầu.
Máy bay khi bay từ tây sang đông sẽ được “đẩy lưng” bởi jet stream, trong khi bay ngược lại (đông sang tây) sẽ bị gió ngược cản lại. Đó chính là lý do chuyến bay chiều đông tiến luôn ngắn hơn chiều tây tiến.
Cụ thể trong thực tế bay
Lấy ví dụ tuyến bay giữa hai thành phố lớn nằm trên cùng vĩ độ:
Los Angeles (Mỹ) → New York (Mỹ): Bay từ tây sang đông, máy bay có thể chỉ mất khoảng 4 tiếng 45 phút, còn tuyến New York → Los Angeles, do ngược chiều gió, thời gian tăng lên hơn 5 tiếng 30 phút, thậm chí 6 tiếng khi jet stream mạnh.Trên các tuyến xuyên Đại Tây Dương, sự chênh lệch này còn rõ hơn. Có những chuyến bay thương mại từ New York đến London từng lập kỷ lục chỉ 4 tiếng 56 phút, nhờ tận dụng dòng tia có tốc độ gió gần 500 km/h ở độ cao hành trình.
Phi công và hãng bay tận dụng gió ra sao?
Các hãng hàng không không để gió quyết định ngẫu nhiên. Họ lên kế hoạch đường bay hằng ngày dựa trên dữ liệu khí tượng, đặc biệt là bản đồ jet stream được cập nhật liên tục. Phi công và bộ phận điều hành bay sẽ chọn đường đi uốn lượn sao cho tận dụng được gió thuận tối đa, giúp:
- Tiết kiệm nhiên liệu (một trong những chi phí lớn nhất của ngành hàng không).
- Rút ngắn thời gian bay, tăng hiệu quả khai thác.
- Giảm phát thải khí nhà kính, thân thiện hơn với môi trường.
Tuy nhiên, chiều ngược lại thì không thể tránh khỏi “gió ngược”, vì vậy các hãng phải tính toán kỹ để bay ở vùng có gió yếu nhất có thể.
Đối với hành khách, sự khác biệt thể hiện rõ trong lịch trình. Nếu bạn bay từ châu Á hoặc Mỹ sang châu Âu (đông tiến), chuyến bay thường cất cánh buổi tối và đến nơi vào sáng hôm sau – vừa nhanh, vừa thuận tiện cho múi giờ. Nhưng ở chiều ngược lại (tây tiến), chuyến bay kéo dài hơn và do chênh lệch múi giờ, bạn có thể “sống lại một ngày dài hơn 30 tiếng”.
Các hãng hàng không vì thế phải tính toán rất chi tiết để đảm bảo thời gian đáp, quay đầu máy bay, và sắp xếp ca làm việc của phi hành đoàn phù hợp.
Bay ngược chiều quay của Trái đất liệu có nhanh hơn?
Một câu hỏi phổ biến là: Nếu Trái đất quay từ Tây sang Đông, sao máy bay không bay ngược hướng quay để đến nơi nhanh hơn? Thực tế, tốc độ quay của Trái đất không ảnh hưởng trực tiếp đến máy bay vì toàn bộ khí quyển (nơi máy bay bay) cũng quay cùng hành tinh. Nếu không, chỉ cần bay lên không trung và đứng yên, bạn sẽ thấy thành phố tự “xoay” tới dưới chân mình — điều này rõ ràng không xảy ra!
Máy bay bay từ Tây sang Đông nhanh hơn không phải vì Trái đất “đẩy” máy bay, mà vì các dòng gió tầng cao – sản phẩm của chuyển động quay và nhiệt độ Trái đất – hỗ trợ tốc độ hành trình. Ngược lại, nếu bay từ Đông sang Tây, máy bay phải chống lại gió, khiến hành trình dài hơn và tốn nhiên liệu hơn.
Như vậy, bầu trời không tĩnh lặng như ta tưởng, mà là một “dòng sông khí khổng lồ” luôn chảy quanh hành tinh. Và các phi công – như những người chèo thuyền khéo léo – phải biết “lợi gió” để đến đích nhanh nhất.
https://vtcnews.vn/vi-sao-may-bay-bay-tu-tay-sang-dong-lai-nhanh-hon-ar985156.html
