Ngày 2-6 (giờ Việt Nam), Bộ Quốc phòng Nga xác nhận nhiều căn cứ không quân nằm sâu bên trong Nga đã bị tấn công bằng máy bay không người lái trong một chiến dịch lớn của Ukraine trước khi các cuộc đàm phán hòa bình bắt đầu ở Istanbul (Thổ Nhĩ Kỳ).
Phương thức và công nghệ tấn công
Theo truyền thông quốc tế, chiến dịch mang tên Mạng nhện (Spiderweb) của Ukraine sử dụng 117 máy bay không người lái được giấu trong các cabin gỗ đặt trên xe tải dân sự.
Các thiết bị này được điều khiển bằng trí tuệ nhân tạo (AI), giúp chúng tự định vị và tấn công mục tiêu chính xác. Chiến dịch được chuẩn bị trong suốt 18 tháng, với sự tham gia của mạng lưới tình báo và biệt kích Ukraine bên trong lãnh thổ Nga.
Những cabin gỗ chứa thiết bị bay được rải đều tại các vùng gần căn cứ không quân, tạo thành mạng lưới như “tổ ong”. Khi tấn công, Ukraine kích hoạt đồng loạt các thiết bị bay, tấn công đồng thời vào 5 căn cứ trên khắp nước Nga trong một khoảng thời gian rất ngắn, khiến hệ thống phòng không Nga quá tải và lúng túng.
Một số kênh tin tức cho biết, việc thiết bị bay xuất phát từ nội địa thay vì từ biên giới khiến phía Nga không kịp kích hoạt hệ thống đánh chặn.
Một điểm đặc biệt là các máy bay không người lái sử dụng trong chiến dịch được trang bị AI định vị mục tiêu, cho phép nhận dạng và ưu tiên các mục tiêu có giá trị cao như: Máy bay ném bom chiến lược (Tu-95, Tu-22M3); máy bay radar cảnh báo sớm A-50; nhà chứa và trạm nhiên liệu. AI cũng giúp thiết bị bay tự tránh các vật cản và xác định điểm tấn công hiệu quả nhất trên mỗi mục tiêu, giúp giảm thiểu số lượng thiết bị bay cần huy động, tăng hiệu quả.
Nhờ AI, các thiết bị bay này không cần sự điều khiển liên tục từ xa bằng tín hiệu radio thông thường. Thay vào đó, chúng được lập trình kích hoạt qua tín hiệu mã hóa định trước (tín hiệu hẹn giờ hoặc sóng radio từ vệ tinh nhỏ), giúp tránh bị phát hiện bởi hệ thống radar Nga và chống lại tác chiến điện tử (jamming). Theo Financial Times, thiết bị bay được sử dụng có giá chỉ từ 5.000–25.000 USD mỗi chiếc, với tổng chi phí chiến dịch vào khoảng 20 triệu USD.
Kết quả cuộc tấn công
Bộ Quốc phòng Nga sáng 2-6 (giờ Việt Nam) xác nhận, Ukraine đã tiến hành các cuộc tấn công bằng máy bay không người lái nhắm vào các sân bay quân sự của Nga trên 5 khu vực, khiến một số máy bay bốc cháy. Các cuộc tấn công xảy ra ở các vùng Murmansk, Irkutsk, Ivanovo, Ryazan và Amur. Phòng không phía Nga đã đẩy lùi các cuộc tấn công ở tất cả trừ hai khu vực - Murmansk và Irkutsk.
"Ở các khu vực Murmansk và Irkutsk, việc phóng máy bay không người lái từ một khu vực gần sân bay đã dẫn đến một số máy bay bốc cháy", Bộ Quốc phòng Nga cho biết, các đám cháy đã được dập tắt và không có thương vong nào được báo cáo. Một số cá nhân liên quan đến các cuộc tấn công đã bị bắt giữ.
Về phía mình, Ukraine tuyên bố chiến dịch đã phá hủy hơn 40 máy bay quân sự bao gồm oanh tạc cơ chiến lược Tu-95, Tu-22M3, và máy bay cảnh báo sớm A-50; gây thiệt hại lên tới 7 tỷ USD; làm giảm khoảng 34% năng lực tấn công tên lửa hành trình của Nga.
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky cũng có phát biểu cho rằng, cuộc tấn công bằng máy bay không người lái - sử dụng 117 chiếc - đã gây ra tổn thất hữu hình cho phía Nga, cho biết chiến dịch đã chuẩn bị mất 1 năm rưỡi và là hoạt động tầm xa nhất của lực lượng vũ trang Ukraine từ trước tới nay.
Cơ quan An ninh Ukraine (SBU) cùng ngày xác nhận là cơ quan đã thực hiện chiến dịch tấn công các máy bay quân sự Nga, gây thiệt hại ước tính 7 tỷ USD. Trong bài đăng trên mạng xã hội, cơ quan này cũng cho biết, điểm tấn công xa nhất cách biên giới Ukraine lên tới 4.300 km.
Nhận định của giới quan sát
Theo giới quan sát, chiến dịch Mạng nhện là một hành động táo bạo của Ukraine, thay vì lựa chọn đánh chặn tên lửa và máy bay Nga trong bối cảnh đạn dược của các hệ thống Patriots cạn kiệt, Kiev đã quyết định vô hiệu hoá chúng ngay trên mặt đất.
Theo The Washington Post, cuộc tấn công cũng cho thấy điểm yếu về năng lực phòng không ở các sân bay quân sự, có thể khiến Nga và nhiều quốc gia phải tính toán lại cách thức phòng thủ hạ tầng này, trong đó bổ sung thêm các hệ thống chống máy bay không người lái.
Các ý kiến cũng cho rằng, mặc dù chiến dịch Mạng nhện không phải đòn quyết định có tác động sâu sắc tới cục diện chiến sự, đặc biệt là tình hình tiền tuyến, nhưng cũng cho thấy bước tiến về năng lực triển khai tấn công bằng thiết bị bay không người lái của Ukraine. Kiev cho biết, đã sản xuất khoảng 2,2 triệu máy bay không người lái trong năm 2024, và đang hướng tới mục tiêu 4,5 triệu chiếc trong năm 2025.
Các sân bay ở Murmansk, Irkutsk, vùng Viễn Đông – vốn cách Ukraine hàng ngàn km – vẫn bị thiệt hại. Điều này có thể ảnh hưởng tới kế hoạch bố trí hạ tầng chiến lược của Mátxcơva trong thời gian tới.
Một số chuyên gia cũng cảnh báo, chiến dịch Mạng Nhện có thể là hành động leo thang chiến sự, dẫn tới sự trả đũa qua lại trong thời gian tới, tạo ra bước ngoặt nguy hiểm trong xung đột. Thực tế, ngay sau khi hứng chịu đợt tấn công, Mátxcơva đã ra đòn phản công thần tốc, phóng tên lửa Iskander-M san phẳng điểm phóng UAV tầm xa ở vùng Kharkov, đông bắc Ukraine.
Trong bối cảnh hai bên đang chuẩn bị ngồi lại vào bàn đàm phán, đây là diễn biến hết sức bất ổn.
