Trung Quốc ngăn đập trên sông Mekong, gây khó các nước hạ nguồn

Nikkei Asia cho rằng, mối quan hệ về nước của Trung Quốc với các nước láng giềng Đông Nam Á đang trở nên căng thẳng sau khi Bắc Kinh ngăn dòng chảy của sông Mekong tại một trong những con đập lớn ở thượng nguồn - đập Cảnh Hồng. Động thái này của Bắc Kinh dẫn đến sự sụt giảm đột ngột về mức nước đối với các quốc gia hạ nguồn sông Mekong.

“Mực nước giảm đột ngột kể từ đầu tháng 1. Tất cả chúng ta đều biết điều này xảy ra vì Trung Quốc đã đóng cửa đập”, Niwat Roikaew, Chủ tịch của tổ nhóm Love Chiang Khong, một chiến dịch môi trường phi lợi nhuận ở Chiang Rai, - một tỉnh phía Bắc Thái Lan, nơi có dòng sông Mekong chảy qua cho hay.

Ước tính có khoảng 60 triệu người dọc theo hạ nguồn sông Mekong phụ thuộc vào dòng chảy của dòng sông này. Theo nhận định của Nikkei Asia, các nước Thái Lan, Campuchia, Lào và Việt Nam đã bất ngờ trước động thái của Bắc Kinh, nhất là trong bối cảnh các nước bắt đầu bước vào mùa khô.

Đập Cảnh Hồng trên sông Mekong. (Ảnh: AP)

Vào đầu tháng 1, Bộ Tài nguyên nước Trung Quốc phát thông báo cho 4 quốc gia hạ lưu sông Mekong rằng dòng chảy từ Cảnh Hồng sẽ bị hạn chế ở mức 1.000 m3/s từ ngày 5 đến 24/1 do việc bảo trì các đường dây tải điện. Tuy nhiên, cơ quan này không nêu rõ mực nước sông trước khi hạn chế dòng chảy cũng như khối lượng sẽ được khôi phục vào ngày 25/1.

Báo cáo của Ủy hội sông Mekong (MRC) - Cơ quan liên chính phủ - đại diện cho Campuchia, Lào, Thái Lan và Việt Nam quản lý hệ sinh thái lưu vực sông Mekong cho biết, dòng chảy của sông đã giảm xuống mức "đáng lo ngại".

"Đã có những đợt dâng và giảm đột ngột mực nước ở hạ nguồn sông Mekong. Đây là cảnh báo đối với chính quyền và cộng đồng hạ lưu trong việc chuẩn bị và ứng phó với những tác động có thể xảy ra", báo cáo của MRC cho hay, nhấn mạnh thiếu hợp tác về nguồn tài nguyên thiên nhiên được chia sẻ đang gây khó cho quan hệ giữa Trung Quốc và các nước hạ nguồn.

Carl Middleton, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Phát triển Xã hội tại Đại học Chulalongkorn ở Bangkok, cho biết: “Vẫn cần hợp tác sâu rộng hơn về quản trị nước xuyên biên giới. Mục tiêu hướng đến việc vận hành có trách nhiệm các dự án thủy điện, tránh các tác động xã hội và môi trường ở mức độ có thể, đồng thời có đền bù thỏa đáng cho những tác hại từ hành động của các nước có liên quan thực hiện trên con sông này".

Nhiều nhà môi trường ở khu vực và quốc tế chỉ trích quyết định ngăn đập, chặn dòng chảy sông Mekong. Những người chỉ trích nói rằng, Bắc Kinh sử dụng con sông như “một vòi được bật hoặc tắt”, để đáp ứng các yêu cầu về nước sinh hoạt, coi dòng sông này thuộc sở hữu của Trung Quốc.

Pianporn Deetes, Giám đốc chiến dịch Thái Lan của International Rivers, một nhóm bảo vệ môi trường toàn cầu, cho biết: “Là một quốc gia ở thượng nguồn, Trung Quốc coi dòng sông Mekong như một con kênh, cho rằng Bắc Kinh có quyền quyết định việc sử dụng dòng sông. Nhưng đó không phải là chỉ riêng của Trung Quốc. Dòng sông này cần có sự quản lý để đảm bảo giá trị sinh thái, đáp ứng mục đích khai thác các giá trị từ dòng sông đem lại cho hàng triệu người ở hạ lưu”.

Căng thẳng giữa Bắc Kinh và các nước nằm ở khu vực hạ lưu sông Mekong bùng phát từ việc Trung Quốc xây 11 đập lớn ở thượng nguồn sông. Động thái của Bắc Kinh diễn ra trong bối cảnh nước này đang muốn xây dựng mối quan hệ gần gũi với các nước trong khu vực. Năm ngoái, nhiều nước ASEAN có liên quan đã nêu ra mối quan ngại này để toàn khối xem xét.

Sông Mekong dài 4.600 km từ cao nguyên Tây Tạng của Trung Quốc và đi về phía nam qua tỉnh Vân Nam, chảy qua Myanmar vào lưu vực sông Mekong qua Đồng bằng sông Cửu Long của Việt Nam cho đến khi đổ ra Biển Đông.

Đợt hạn hán nghiêm trọng năm 2019 phơi bày tác động của các con đập ở Trung Quốc đối với các nước khu vực hạ lưu sông Mekong. Những cánh đồng lúa ở Đồng bằng sông Cửu Long của Việt Nam bị ảnh hưởng nặng nề, trong khi đó Biển Hồ của Campuchia - hồ nước với sản lượng cá lớn, cung cấp thực phẩm chính trong chế độ ăn uống của địa phương, cũng bị cạn kiệt.

David Brown, cựu quan chức ngoại giao Mỹ gốc Việt, nói với Nikkei Asia: “Người Việt Nam và người Campuchia ở hạ lưu sông Mekong đã phát triển các hệ thống sản xuất nông nghiệp và đánh bắt thủy sản ven sông phù hợp với sự lên xuống của mức nước sông. Tuy nhiên, hiện nay, năng suất của cả nông nghiệp và thủy sản đều bị ảnh hưởng bởi biến đổi khí hậu, Trung Quốc ngăn đập, chặn dòng chảy".

Trung Quốc cũng đã có những nỗ lực nhằm giảm thiệt khi tuyên bố sẵn sàng chia sẻ dữ liệu dòng chảy sông Mekong với các nước hạ lưu. Tuy nhiên, tính đến năm ngoái, Trung Quốc mới chỉ chia sẻ thông tin về lưu lượng nước trong mùa mưa hàng năm từ tháng 6 đến tháng 10.

Sau đợt hạn hán năm 2019, các đề nghị từ các nước láng giềng phía Nam về dự trữ, đảm bảo mực nước trong mùa khô đã được gửi đến Trung Quốc. Tháng 8 năm ngoái, Thủ tướng Lý Khắc Cường tiết lộ kế hoạch chia sẻ dữ liệu nước của Trung Quốc trong mùa khô tại hội nghị thượng đỉnh các nước ven sông Mekong.

Nước sông Mekong giảm "đáng lo ngại" Mực nước dòng Mekong ở đoạn giữa đập Cảnh Hồng, Trung Quốc, và đồng bằng sông Cửu Long đã giảm đáng kể, khiến nước sông ...

Thái Lan phản đối Lào xây đập 2 tỷ USD trên sông Mekong Thái Lan công khai phản đối kế hoạch của Lào về việc xây đập trên sông Mekong, động thái hiếm hoi cho thấy làn sóng ...