Dấu hỏi quanh án phạt chưa từng có của bóng chuyền nữ U21 Việt Nam

Rạng sáng 13/8, Liên đoàn Bóng chuyền Thế giới (FIVB) bất ngờ đưa ra án phạt chưa từng có, tước quyền dự vòng 1/8 của đội tuyển bóng chuyền nữ U21 Việt Nam tại Giải vô địch U21 thế giới 2025. Quyết định này khiến toàn bộ thành tích 5 trận xuất sắc của thầy trò HLV Nguyễn Trọng Linh trở nên vô nghĩa và đẩy đội xuống nhóm tranh hạng 17-24.

Vấn đề đáng nói là thông tin chính thức mà FIVB đưa ra chỉ chung chung. Rất nhiều câu hỏi còn bỏ lửng khiến dư luận, cả trong và ngoài giới hâm mộ bóng chuyền, tranh cãi và thắc mắc.

Nghi vấn giới tính vận động viên: Sự thật là gì?

Từ trước khi án phạt chính thức được đưa ra, luồng tranh cãi về vấn đề giới tính của vận động viên Việt Nam đã gây xôn xao trên truyền thông khu vực và mạng xã hội. Tuy nhiên, tính đến thời điểm hiện tại, chưa có bất kỳ thông tin nào xác nhận án phạt của FIVB cho đội tuyển bóng chuyền nữ U21 Việt Nam liên quan đến vấn đề giới tính.

Thông tin này chỉ xuất hiện trên truyền thông của Indonesia và Thái Lan, được bàn đến dưới dạng tin đồn, không có bằng chứng cụ thể nào và không có ai đứng ra xác nhận. Trên thực tế, thông tin chính thức được người trong cuộc xác nhận liên quan đến giấy khai sinh của vận động viên.

FIVB ra án phạt tước vé vào vòng 1/8 của U21 bóng chuyền nữ Việt Nam tại giải thế giới

Theo điều lệ giải, lý lịch VĐV phải được chứng thực bằng giấy khai sinh trước giải và chốt tại họp kỹ thuật. Ngày 11/8, Ban tổ chức yêu cầu kiểm tra hồ sơ ba VĐV U21 Việt Nam, gồm giấy khai sinh gốc và mẫu máu, nước tiểu; VFV dịch thuật và gửi sang FIVB.

Mọi thông tin trùng khớp, nhưng hai VĐV khai sinh muộn 1–2 năm, khiến họ vắng mặt trận gặp Puerto Rico. FIVB ban đầu chấp nhận giải thích, nhưng đêm 12/8 vẫn kết luận một VĐV không đủ điều kiện, đưa ra án phạt.

Xác định giới tính vận động viên thế nào?

Dù có phải là nguyên nhân dẫn đến án phạt của FIVB hay không, vấn đề giới tính của vận động viên vẫn là chủ đề gây tranh cãi, không chỉ riêng giải đấu này. Câu hỏi được đặt ra là trong thể thao, quy chuẩn nào được áp dụng để xác định vận động viên là nam hay nữ? Việc ban tổ chức công nhận một vận động viên là nữ, rồi thay đổi nhận định khi giải đấu đang diễn ra có hợp nguyên tắc không?

FIVB, tương tự như nhiều liên đoàn thể thao khác, coi vấn đề tư cách giới tính là một vấn đề riêng tư và chủ yếu dựa vào giấy khai sinh làm cơ sở pháp lý ban đầu để xác định giới tính của vận động viên. Quy trình này được áp dụng trong việc xác minh hồ sơ cá nhân của VĐV trước khi giải đấu bắt đầu và được kiểm tra lại tại cuộc họp kỹ thuật một ngày trước khi các trận đấu diễn ra.

Tuy nhiên FIVB có quyền tiến hành kiểm tra thông tin về VĐV trong giải đấu nếu có khiếu nại. Vào tháng 3/2022, FIVB đã thông báo rằng bốn cầu thủ nữ Rwanda không đủ tư cách tham dự giải vô địch châu Phi 2021 và cấm họ thi đấu 10 tháng mà không nêu rõ lý do chi tiết.

Tuyển bóng chuyền nữ Rwanda từng nhận án phạt của FIVB

Cụ thể vào tháng 9/2021, Rwanda đăng cai tổ chức giải vô địch bóng chuyền nữ châu Phi (CAVB Women’s African Nations Championship 2021) tại Kigali. Đội tuyển bóng chuyền nữ Rwanda đã sử dụng 4 vận động viên gốc Brazil, lần đầu tiên ra mắt trong đội tuyển quốc gia Rwanda, bao gồm: Aline Aparecida Siqueira, Tainá Caroline Apolinario, Mariana Ferreira da Silva Barreto, và Moreira Gomes Bianca. Những vận động viên này đã giúp Rwanda giành chiến thắng trước các đối thủ mạnh như Morocco và Nigeria, qua đó giành vé vào bán kết.

Tuy nhiên, sau trận thắng Nigeria với tỷ số 3-0 (25-22, 25-23, 25-23) vào ngày 13 tháng 9 năm 2021, Liên đoàn Bóng chuyền Nigeria (NVBF) đã nộp đơn khiếu nại lên FIVB, cáo buộc Rwanda sử dụng 4 vận động viên không đủ điều kiện tham gia do vấn đề về quốc tịch hoặc quy định nhập tịch.

FIVB sau đó đã điều tra và đưa ra quyết định xử phạt, loại đội tuyển Rwanda khỏi giải vô địch bóng chuyền nữ châu Phi 2021 ngay trước trận đấu cuối cùng ở vòng bảng với Senegal. Tất cả kết quả thi đấu của Rwanda tại giải bị hủy, và các trận đấu của họ được coi là thua trắng (forfeit). Điều này dẫn đến việc Rwanda bị loại khỏi bán kết, dù đã đủ điều kiện trước đó.

Trong khi đó, IOC (Ủy ban Olympic quốc tế) đã phát triển chính sách giới tính qua nhiều giai đoạn: Từ “giấy chứng nhận nữ tính” và kiểm tra nhiễm sắc thể (thế kỷ 20) sang kiểm tra testosterone, rồi nới lỏng điều kiện cho VĐV chuyển giới. Năm 2004, IOC lần đầu tiên thay đổi quy tắc để cho phép vận động viên chuyển giới nữ thi đấu trong hạng mục nữ.

Các quy định ban đầu rất nghiêm ngặt, yêu cầu vận động viên phải hoàn thành phẫu thuật chuyển giới và trải qua 2 năm liệu pháp hormone sau phẫu thuật. Tuy nhiên tới năm 2015, IOC bỏ yêu cầu phẫu thuật, yêu cầu mức duy trì testosterone thấp trong 12 tháng.

Năm 2021, IOC ban hành Khung chính sách 10 nguyên tắc về công bằng, hòa nhập và không phân biệt đối xử, nhấn mạnh quyền con người, dựa trên bằng chứng và trao quyền cho các Liên đoàn quốc tế (IFs) tự đặt tiêu chí.

Liệu có thực sự công bằng?

Giải quyết tranh cãi về giới tính của vận động viên cũng là công việc rất nhạy cảm và không phải lúc nào cũng có giải pháp vẹn toàn. Chính FIVB cũng từng đối mặt với nhiều câu hỏi liên quan đến Aprilio Manganang.

Aprilio Perkasa Manganang (sinh 27/4/1992, tên khai sinh Aprilia Santini Manganang) là cựu vận động viên bóng chuyền Indonesia, từng gây tranh cãi về vấn đề giới tính. Manganang sinh ra tại Tahuna, Bắc Sulawesi, được xác định là nữ giới và thi đấu với tư cách vận động viên nữ trong suốt sự nghiệp. FIVB từng nhận được khiếu nại về giới tính của Manganang và xác nhận hợp lệ.

Tuy nhiên, trên thực tế, cô mắc chứng lỗ tiểu lệch thấp (hypospadias) nhưng do điều kiện y tế hạn chế, chỉ được phát hiện sau khi giải nghệ. Nói cách khác, Manganang là nam giới về mặt sinh học, nhưng bị nhầm lẫn do các dấu hiệu cơ thể.

Manganang từng gây tranh cãi về vấn đề giới tính của mình

Tháng 9/2020, Manganang giải nghệ ở tuổi 28 và gia nhập quân đội Indonesia. Tháng 2/2021, sau khi được chẩn đoán và phẫu thuật chỉnh sửa, Manganang đổi giới tính pháp lý từ nữ sang nam, đổi tên thành Aprilio Perkasa.

Liên đoàn Bóng chuyền Indonesia khẳng định Manganang không có lỗi và giữ nguyên các danh hiệu đã giành được. FIVB cũng không đưa ra bất kỳ án phạt nào. Nếu quả thực vận động viên Việt Nam bị huỷ tư cách thi đấu vì lý do giới tính, dư luận có lý do để đặt dấu hỏi về tính công bằng và thống nhất trong cách xử lý của FIVB.

IOC xử lý tranh cãi giới tính thế nào?

Tại Olympic 2024, 2 nữ võ sĩ Imane Khelif (Algeria) và Lin Yu-ting (Đài Bắc Trung Hoa) gây tranh cãi ở Olympic 2024. Khelif và Lin Yu-ting bị IBA (Liên đoàn quyền anh quốc tế) loại khỏi giải vô địch thế giới 2023 vì “không vượt qua xét nghiệm đủ điều kiện giới tính”.

Lin Yu-ting và Imane Khelif từng gây tranh cãi ở Olympic 2024

Chủ tịch IBA Umar Kremlev tuyên bố DNA của họ có nhiễm sắc thể XY. Ngược lại, IOC xác nhận cả hai đủ điều kiện dự Thế vận hội Paris 2024, chỉ trích IBA hành xử “tùy tiện, không quy trình hợp lệ” và các xét nghiệm là “thiếu sót”.

Imane Khelif và Lin Yu-ting sau đó đều giành tấm HCV ở Olympic 2024 nhưng sự nghiệp của họ tiếp tục vướng vào những tranh cãi. Cho đến thời điểm này, cả 2 vận động viên đều không bị tước thành tích và huỷ quyền tham gia các giải đấu thuộc hệ thống Olympic.