Ngày 5-9, Ủy ban 1922 của Quốc hội Anh công bố kết quả bầu lãnh đạo đảng Bảo thủ, Bộ trưởng Ngoại giao Liz Truss đã vượt qua đối thủ Rishi Sunak, đạt tỉ lệ 57,4% phiếu bầu và đương nhiên sẽ trở thành thủ tướng mới của Vương quốc Anh.
Một Liz Truss trẻ tuổi khó có thể tưởng tượng sẽ có ngày bà bước chân qua cánh cửa nổi tiếng của Số 10 phố Downing với tư cách là thủ tướng, sau một hành trình chính trị đã đưa bà từ đảng Dân chủ Tự do đến đảng Bảo thủ, từ người chống Brexit đến người ủng hộ Brexit nồng nhiệt, từ diễn giả vụng về trở thành “nữ hoàng Instagram”. Tuy nhiên, theo các nhà quan sát, ngay sau khi nhậm chức, bà Truss sẽ phải giải quyết một loạt thách thức.
Nữ thủ tướng trẻ tuổi nhất
Là một bộ trưởng nội các phục vụ lâu năm, bà Truss đã có khởi đầu chậm chạp trong các vòng bỏ phiếu đầu tiên, nhưng tầm nhìn lạc quan và kế hoạch thay đổi hoàn toàn quan điểm thông thường về kinh tế đã giúp bà giành được lá phiếu của các đảng viên Bảo thủ.
Không giống như người tiền nhiệm Boris Johnson, bà Truss tin vào “các giá trị bảo thủ thẳng thắn” chẳng hạn như một nhà nước nhỏ hơn, nhưng cũng là “người ngoài cuộc” không màng đến lời khuyên của chuyên gia. Bà Truss đã tuyên bố sẽ cắt giảm thuế, bất chấp những lo ngại về lạm phát và thách thức các chính sách kinh tế mà bà nói trong 20 năm đã không mang lại tăng trưởng.
Bà Liz Truss có tên khai sinh là Mary Elizabeth Truss, sinh năm 1975, trong một gia đình cánh tả ở Oxford, là con cả trong 4 anh chị em. Khi bà lên 4, gia đình chuyển đến Paisley, gần Glasgow - nơi làm việc của cha bà, ông John, một giáo sư toán học. Mẹ của bà là Priscilla, một y tá, là thành viên của Chiến dịch giải trừ vũ khí hạt nhân và đã từng đưa bà tham gia các cuộc tuần hành “cấm bom”.
Sau đó, gia đình định cư ở khu vực Roundhay giàu có của Leeds, sống trong một dãy nhà sang trọng theo phong cách thời vua Edward. Tại đây, bà theo học trường Roundhay, một trường phổ thông tổng hợp, nhưng bà tỏ ra thất vọng vì ngôi trường này đặt kỳ vọng thấp đối với học sinh. Bà cho rằng sự trải nghiệm đó đã truyền cảm hứng cho bà tham gia chính trị. Các bạn học cũ không có mấy ấn tượng về một Liz có tính cách mạnh mẽ.
Một giáo viên cũ của trường cho rằng bà Truss “có vẻ thông minh, nhưng bạn sẽ không dễ dàng nhận ra điều đó”. Vào thời điểm đó, trường đã gửi một vài học sinh đến Oxbridge hằng năm và bà Truss đã giành được một suất học chính trị, triết học và kinh tế tại Merton College, Oxford.
Ở trường đại học, bà Truss tham gia chính trị và được chọn làm chủ tịch đảng ở Đại học Oxford. Vào thời điểm tốt nghiệp năm 1996, bà Truss chuyển sang đảng Bảo thủ, làm việc tại hãng Shell và sau đó làm công việc quan hệ chính phủ cho Công ty Cable & Wireless.
Sau khi không thành công khi tranh ghế ở West Yorkshire vào năm 2001 và 2005, bà Truss đã được chọn vào danh sách “A” của ông David Cameron và được chọn vào vị trí an toàn ở Southwest Norfolk vào năm 2009. Sau đó, bà kết hôn với Hugh O’Leary, một kế toán viên và có hai cô con gái.
Các thành viên của đảng ở địa phương đã nỗ lực để bà Truss, khi đó 34 tuổi, không trúng cử vì không tuyên bố mối quan hệ tình cảm trước đó với Mark Field, một nghị sĩ đảng Bảo thủ đã kết hôn. Cuối cùng, bà đã chiến thắng trong một cuộc bỏ phiếu và giữ được vị trí, nhưng vụ việc đó khiến cho sự nghiệp của bà gần như đổ vỡ.
Năm 2012, bà Truss là trợ lý trưởng giáo dục và cố gắng thúc đẩy một số cải cách đối với việc chăm sóc trẻ em. Ông David Laws, lúc đó là cục trưởng phụ trách các trường học trong Bộ Giáo dục, cho rằng bà Truss luôn quyết tâm thúc đẩy ý tưởng của mình, bất chấp những lời chỉ trích.
Trở thành Bộ trưởng Môi trường, bà Truss được biết đến với một bài phát biểu vụng về, trong đó bà mô tả việc nhập khẩu pho mát ở Anh là “một sự ô nhục”. Nhưng, tiết lộ nhiều hơn là các bài phát biểu và bài báo của bà vận động cho Anh ở lại EU cùng với ông Cameron và George Osborne vào năm 2016.
“Tất cả lợi ích của chúng tôi là truyền đạt tác động thực sự trên mặt đất... đối với việc làm, đối với sinh kế, bởi vì những gì chúng tôi biết là thương mại ít hơn sẽ có nghĩa là ngày càng ít đầu tư hơn”, bà phát biểu trước cử tọa tại Liên đoàn Đồ ăn - Thức uống (Food and Drink Federation).
Sự thay đổi quan điểm của bà đối với Brexit và với tư cách là Bộ trưởng Thương mại, bà Truss luôn hăng hái theo đuổi các thỏa thuận, trong đó có nhiều thỏa thuận chuyển giao từ địa vị nước Anh là thành viên EU, đã thu hút những người ngưỡng mộ từ cánh hữu của đảng. Với tư cách là Bộ trưởng Ngoại giao, bà đã có quan điểm cứng rắn với Nga, nâng cao cảnh báo về mối đe dọa từ Trung Quốc và giúp đảm bảo việc thả những người Anh bị giam giữ ở Iran. Bà rất đam mê các vấn đề kinh tế và các đồng nghiệp cho rằng chính tại vị trí Bộ trưởng Tài chính, tham vọng và hình ảnh của bà đã thực sự thành công.
Bà Sonia Khan là cố vấn đặc biệt cho cựu Bộ trưởng Tài chính Philip Hammond, khi bà Truss được bổ nhiệm làm Bộ trưởng Tài chính vào năm 2017 sau khi bị Thủ tướng Theresa May cho thôi chức Bộ trưởng Tư pháp. Bà Sonia Khan mô tả: “Tôi nghĩ Bộ Tài chính là nơi đã “tạo ra” Liz, đó là nơi bà ấy có được sự tự tin rất nhiều sau khi mất chức Bộ trưởng Tư pháp. Bà có óc hài hước, chơi chữ khá giỏi và có con mắt thẩm mỹ”.
Những thách thức chờ đón tân thủ tướng
Với tư cách là thủ tướng, bà Truss đã hứa sẽ có những biện pháp triệt để nhằm giải quyết tình trạng thắt chặt chi phí sinh hoạt trong vòng một tuần sau khi nhậm chức. Các đồng minh của bà nói rằng bà có chất thép bên trong để thúc đẩy tình hình vượt qua.
Nhưng tân Thủ tướng Truss được cho là thừa hưởng một nước Anh đang trong tình trạng không được sáng sủa. Một loạt khó khăn, thách thức đang chờ được giải quyết, đặc biệt là tình trạng chi phí sinh hoạt tăng cao.
Tháng 7-2022, lần đầu tiên sau 40 năm, lạm phát ở Anh đã tăng trên 10%. Lạm phát được thúc đẩy bởi chi phí năng lượng và thực phẩm ngày càng tăng do tác động tiêu cực từ cuộc chiến ở Ukraine. Hóa đơn năng lượng trung bình của hộ gia đình đã tăng 54% trong năm nay và được dự báo sẽ còn cao hơn nữa. Đây là một tin xấu không chỉ đối với các hộ gia đình mà còn cả các doanh nghiệp mà chính phủ đã phải đứng ra cứu trợ trong đại dịch COVID[1]19, nhiều doanh nghiệp được dự báo sẽ không thể thanh toán các hóa đơn và buộc phải đóng cửa nếu không được hỗ trợ.
Thứ hai là nền kinh tế Anh đang yếu kém khác thường. Theo Ngân hàng Trung ương Anh, mối lo lắng của bà Truss là thực tế rằng Vương quốc Anh đang trên đà suy thoái vào cuối năm nay. GDP giảm 0,1% trong quý II năm nay và các nhà phân tích tin rằng quý III sẽ đưa đất nước vào một cuộc suy thoái kỹ thuật. Vào hôm 5-9, đồng bảng Anh đã giảm 0,3% xuống mức thấp nhất so với đồng USD của Mỹ kể từ năm 1985, rồi sau đó phục hồi nhẹ.
Thứ ba, những khó khăn về kinh tế, đời sống đã tác động lên tầng lớp công nhân, nhân viên nhiều ngành khác nhau, làm phát sinh nhiều cuộc đình công trong năm nay. Công nhân vận tải, nhà báo, luật sư và nhân viên bưu điện đã đình công.
Các lãnh đạo công đoàn đổ lỗi cho chính phủ vì đã không đáp ứng được yêu cầu của công nhân và không thể phá vỡ thế bế tắc. Những cuộc đình công này sẽ có tác động rõ ràng đến năng suất và tăng trưởng kinh tế.
Thứ tư, các vấn đề quốc tế. Bà Truss sẽ nhậm chức trong bối cảnh tình hình toàn cầu đang rất phức tạp. Chiến dịch quân sự của Nga ở Ukraine vẫn đang tiếp diễn, Trung Quốc - Đài Loan vẫn đang “nóng”. Và sau đó là sự lộn xộn của Brexit cũng đang gây ra nhiều vấn đề lớn ở Anh và châu Âu. Bà Truss vẫn là Bộ trưởng Ngoại giao cho đến khi tuyên thệ nhậm chức thủ tướng, bà biết rõ những vấn đề này nhưng có thể thấy rằng việc trở thành thủ tướng đòi hỏi nhiều khả năng ngoại giao hơn những gì bà thường thể hiện trong vai trò bộ trưởng.
Cuối cùng là những thách thức từ trong nội bộ đảng. Có thể cho rằng mối nguy hiểm lớn nhất đối với bà Truss đến từ các nghị sĩ đảng Bảo thủ. Bà chưa vạch ra cách giải quyết bất kỳ vấn đề nào ở trên và các đồng nghiệp trong quốc hội của bà không tin rằng bà có câu trả lời. Một số người còn cho rằng bà thậm chí có thể bị buộc rời ghế trước cuộc bầu cử tiếp theo. Nhiều nghị sĩ tin rằng bà chỉ đơn giản là không hoàn thành công việc và chiến dịch vận động tranh cử quá quyết liệt của bà đã khiến ngay cả một số đảng viên Bảo thủ trung thành nhất xa lánh.
Giới phân tích nhận định, nếu không tạo được ấn tượng tốt với họ trong vài tuần tới, bà Truss khó có thể tìm được sự ủng hộ cần thiết trong quốc hội đối với các kế hoạch của mình.
