Kiểm soát khí thải từ xe cơ giới không nên chỉ dừng lại ở các trạm đăng kiểm, cảnh sát giao thông và các lực lượng giám sát trên đường cần có thiết bị đo để xử phạt.
Theo dự thảo lộ trình áp dụng quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về khí thải xe ô tô của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, việc kiểm soát khí thải xe ô tô sẽ không dựa vào việc cấm xe lưu hành theo năm sản xuất, mà bằng cách quy định tiêu chuẩn khí thải ô tô phải đáp ứng theo năm sản xuất.
Đáng lưu ý nhất là ô tô sản xuất từ năm 1999 áp dụng Euro 2 (mức 2) từ ngày quyết định này có hiệu lực. Xe sản xuất từ 2017 sẽ áp dụng mức 3 từ 1/1/2026. Riêng Hà Nội và TP.HCM, xe sản xuất từ năm 2017 áp dụng mức 4 từ 1/1/2027. Tiêu chuẩn khí thải Euro 4 (mức 4) đã được áp dụng cho xe ô tô mới từ 1/1/2017.
Cách quản lý này rất được dư luận ủng hộ vì chủ ô tô sẽ phải thường xuyên chăm sóc và bảo dưỡng để xe luôn duy trì được tiêu chuẩn khí thải. Tuy nhiên, một điều kiện tiên quyết để quy định phát huy hiệu quả là lực lượng thực thi phải phát hiện được những chiếc sẽ đang phát thải vượt ngưỡng trên phố. Làm sao để "sàng lọc" ra những chiếc xe phát thải quá mức trên phố là câu hỏi được nhiều người đặt ra.
Trên thực tế, ngoài những chiếc xe xả khói đen sì, rất nhiều phương tiện khác vẫn từng phút làm bẩn bầu không khí với mức xả thải vượt ngưỡng mà bằng cảm quan không thể nhận ra, góp phần khiến Hà Nội, TP.HCM thường xuyên đứng hàng đầu trong những thành phố không khí ô nhiễm nhất thế giới; cộng đồng luôn nằm trong nhóm có nguy cơ tổn thương hệ hô hấp.
Khí độc từ những chiếc ô tô không đủ tiêu chuẩn phát thải là nguyên nhân "vô hình" khiến Hà Nội có những ngày u ám, xám xịt và ô nhiễm hàng đầu thế giới. (Ảnh: Viên Minh)
Lâu nay, việc kiểm tra khí thải ô tô chỉ diễn ra định kỳ tại các trạm đăng kiểm, trong khi cảnh sát giao thông, còn xe máy thì gần như tự do xả khói. Lực lượng chức năng trực tiếp tuần tra trên đường không thể đánh giá những chiếc xe đang chạy có vượt tiêu chuẩn khí thải hay không.
Chúng ta cần trang bị cho lực lượng này những thiết bị đo khí thải cầm tay, nhỏ gọn để họ có thể kiểm tra đột xuất, xử lý ngay tại chỗ những trường hợp vi phạm. Đây sẽ là bước đi mang tính đột phá, bổ sung cho quy trình kiểm tra tại các trung tâm đăng kiểm. Tương tự như việc thổi nồng độ cồn khiến các tài xế phải dè chừng khi uống rượu bia, thì việc "thổi" khí thải cũng khiến họ phải sợ nếu không bảo dưỡng xe.
Việc này mang lại nhiều lợi ích thiết thực, từ tính răn đe mạnh mẽ đến hiệu quả kiểm soát. Nhìn làn khói rõ rệt từ ống xả, nếu có máy đo, cảnh sát có thể yêu cầu dừng và kiểm tra làm bằng chứng xử phạt ngay tại chỗ. Nếu có chiếc xe dùng thủ thuật để "qua mặt" trạm đăng kiểm thì sau một khoảng thời gian, tìn trạng phát thải sẽ trở về như cũ và việc kiểm tra đột xuất, ngẫu nhiên sẽ giúp phát hiện, xử lý những trường hợp này.
Tất nhiên, để thực hiện ý tưởng này đòi hỏi khoản đầu tư lớn để mua sắm thiết bị, đào tạo cán bộ sử dụng và xây dựng quy trình kiểm tra chuẩn. Nhưng nếu thực sự muốn dẹp bỏ ô tô, xe máy xả khói độc, đây là một bước đi cần thiết và quyết liệt.
Ở khu vực châu Á, một số nơi như Đài Loan (Trung Quốc), Indonesia cũng có những chiến dịch kiểm tra khí thải xe máy và ô tô ngay trên đường. Đây là những ví dụ điển hình cho việc kiểm soát phát thải từ các phương tiện giao thông, vốn chiếm số lượng lớn và là nguồn gây ô nhiễm đáng kể.
Hiện đại hơn, nhiều thành phố ở châu Âu còn sử dụng hệ thống cảm biến từ xa được đặt trên đường. Thiết bị này sẽ quét và phân tích khí thải của các phương tiện khi chúng đi qua, tự động ghi nhận dữ liệu mà không cần phải dừng xe lại. Khi phát hiện xe có lượng khí thải vượt quá giới hạn cho phép, hệ thống sẽ tự động gửi thông báo vi phạm về cho chủ xe.
Trong cuộc chiến với khí thải và ô nhiễm không khí, cảnh sát giao thông là lực lượng tuyến đầu, trang thiết bị là phần không thể thiếu. Người dân không thể chờ một chiếc xe phát thải bị phạt trong lần kiểm định tiếp theo, mà cần một lực lượng bắt chiếc xe đó phải dừng lại ngay, không còn đầu độc cộng đồng nữa.
