Năng lượng tái tạo - nền tảng bứt phá trong kỷ nguyên kinh tế xanh

Đây được coi là nền tảng để Việt Nam bứt phá và nâng cao năng lực cạnh tranh trong kỷ nguyên kinh tế xanh. Để hiện thực hóa Nghị quyết số 70-NQ/TƯ, các chuyên gia đã đề xuất nhiều giải pháp nhằm huy động nguồn lực xã hội để thúc đẩy phát triển năng lượng tái tạo...

Ưu tiên cho năng lượng tái tạo

Liên quan đến công tác phát triển năng lượng, từ năm 2020, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 55-NQ/TƯ, ngày 11-2-2020, về định hướng Chiến lược phát triển năng lượng quốc gia của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Nghị quyết đã đặt nền móng cho ngành năng lượng phát triển nhanh về quy mô và đa dạng về cơ cấu, từ điện than, dầu khí đến năng lượng tái tạo.

Bộ Công Thương nhận định, sau 5 năm thực hiện, ngành năng lượng Việt Nam đã duy trì tốc độ tăng trưởng ổn định, cơ bản đáp ứng được yêu cầu an ninh năng lượng quốc gia, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh và nâng cao đời sống nhân dân.

Tuy nhiên, ở thời điểm hiện nay, yêu cầu đặt ra đã thay đổi. Trong bối cảnh đất nước bước vào giai đoạn tăng trưởng mới với nhiều cơ hội và thách thức, thay vì chỉ cần “đủ điện cho phát triển”, mục tiêu hiện đã nâng lên thành bảo đảm nguồn năng lượng chất lượng cao, giá hợp lý, bền vững, thích ứng biến đổi khí hậu và hội nhập quốc tế.

Theo đó, với việc ban hành Nghị quyết số 70-NQ/TƯ, Bộ Chính trị nhấn mạnh định hướng phát triển năng lượng tái tạo và năng lượng mới với yêu cầu ban hành và thực thi hiệu quả các cơ chế, chính sách liên quan đến tiêu chuẩn, tỷ lệ năng lượng tái tạo trong cơ cấu đầu tư và cung cấp. Cùng với đó, thị trường Chứng chỉ năng lượng tái tạo (REC) cũng sẽ được triển khai, nhằm thúc đẩy mở rộng các nguồn năng lượng tái tạo thay thế tối đa năng lượng hóa thạch.

Đối với điện gió và điện mặt trời, Nghị quyết số 70-NQ/TƯ nhấn mạnh ưu tiên phát triển phù hợp với khả năng bảo đảm an toàn hệ thống với giá thành điện hợp lý, đặc biệt là các nguồn điện tự sản xuất, tự tiêu thụ, điện mặt trời mái nhà. Với điện gió ngoài khơi sẽ sớm có những chính sách tháo gỡ khó khăn, hỗ trợ về pháp lý và cơ chế đột phá để phát triển. Một số doanh nghiệp lớn nhà nước, tư nhân có uy tín, thương hiệu, có thực lực được giao nhiệm vụ để thực hiện nhiệm vụ phát triển các dự án điện gió ngoài khơi quy mô lớn gắn với bảo đảm quốc phòng, an ninh, bảo vệ chủ quyền biển, đảo.

Đáng lưu ý, những vướng mắc, khó khăn đối với các dự án điện gió, điện mặt trời hiện nay sẽ được xử lý dứt điểm bằng cơ chế đặc thù nhằm bổ sung nguồn điện quốc gia, tránh lãng phí nguồn lực đầu tư xã hội, bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhà đầu tư trên tinh thần "lợi ích hài hòa, rủi ro chia sẻ"; xử lý nghiêm các sai phạm theo quy định pháp luật.

Rõ ràng, năng lượng tái tạo không chỉ là giải pháp giảm phát thải khí nhà kính, mà còn mở ra cơ hội để Việt Nam vươn lên thành quốc gia tiên phong trong kỷ nguyên kinh tế xanh.

Phó Cục trưởng Cục Điện lực (Bộ Công Thương) Đoàn Ngọc Dương cho rằng, chuyển đổi năng lượng theo hướng giảm dần tỷ trọng nguồn nhiên liệu hóa thạch trong sản xuất điện sang năng lượng tái tạo, năng lượng mới là xu thế tất yếu hiện nay trên thế giới. Việt Nam đã và đang nỗ lực thực hiện chuyển đổi năng lượng xanh nhằm hiện thực hóa mục tiêu trung hòa carbon (Net Zero) vào năm 2050.

Chia sẻ tại Diễn đàn chuyển dịch năng lượng Việt Nam năm 2025 được tổ chức mới đây, Phó Giám đốc Sở Công Thương Hà Nội Nguyễn Đình Thắng nhấn mạnh, phát triển năng lượng tái tạo không chỉ là nhiệm vụ cấp bách, mà còn là yếu tố chiến lược để bảo vệ môi trường, giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Việc phát triển hạ tầng, nhất là năng lượng mới, năng lượng sạch và bảo đảm an ninh năng lượng là điều kiện nền tảng để phát triển khoa học, công nghệ và các ngành công nghiệp chiến lược của đất nước.

Phân tích về tiềm năng phát triển năng lượng tái tạo trong giai đoạn hiện nay, chuyên gia năng lượng Hà Đăng Sơn cho rằng, nhờ đột phá công nghệ và chi phí đầu tư giảm mạnh, năng lượng tái tạo trở nên cạnh tranh hơn so với các nguồn năng lượng truyền thống. Đặc biệt, Việt Nam đã dần làm chủ một số công nghệ như trong lĩnh vực điện mặt trời, nhiều đơn vị đã tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu với sản phẩm sản xuất nội địa. Đối với lĩnh vực điện gió, nhiều doanh nghiệp Việt Nam đã ký hợp đồng cung ứng linh kiện, thiết bị cho các dự án trong và ngoài nước, kể cả điện gió ngoài khơi.

“Điều đó cho thấy, Việt Nam hoàn toàn có khả năng tiếp cận, hợp tác quốc tế và tiến tới tự chủ công nghệ trong lĩnh vực này. Ngoài ra, với tốc độ tăng trưởng nhu cầu năng lượng ngày càng cao, việc thúc đẩy đầu tư phát triển nguồn và hạ tầng năng lượng tái tạo, cũng như hệ thống sản xuất - cung ứng dịch vụ liên quan, sẽ mở ra tiềm năng lớn trong thời gian tới”, ông Hà Đăng Sơn khẳng định.

Tiếp tục tháo gỡ vướng mắc

Bên cạnh tiềm năng lớn đã được nhận diện rõ, thực tiễn phát triển một số lĩnh vực năng lượng tái tạo ở nước ta thời gian qua cũng bộc lộ không ít hạn chế.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đặng Trần Thọ, Viện trưởng Viện Công nghệ Năng lượng (Đại học Bách khoa Hà Nội) phân tích, các nguồn năng lượng tái tạo có đặc điểm phát điện không ổn định, phụ thuộc vào thời tiết và thời gian trong ngày. Trong khi đó, hệ thống điện Việt Nam vẫn dựa chủ yếu vào mô hình truyền thống, thiếu linh hoạt, thiếu khả năng điều tiết nhanh và không có bộ đệm tích trữ năng lượng quy mô lớn. Sự phát triển mạnh mẽ của điện mặt trời và điện gió trong giai đoạn 2018-2020 đã làm lộ rõ những bất cập trong hạ tầng điện, đặc biệt là hệ thống điện nền và tích trữ.

Đồng tình với hạn chế này, chuyên gia Hà Đăng Sơn cũng chỉ ra điểm yếu lớn nhất của năng lượng tái tạo là tính không ổn định, phụ thuộc nhiều vào thời tiết, nên khó bảo đảm cung ứng liên tục và đầy đủ cho hệ thống điện. Ngoài ra, công tác phát triển hạ tầng truyền tải còn chưa tương xứng với tốc độ đầu tư vào năng lượng tái tạo. Hệ quả là nhiều dự án hoàn thành nhưng không được huy động hết công suất, làm giảm hiệu quả đầu tư và khiến nhà đầu tư mất niềm tin.

Nhằm tháo gỡ các bất cập trên, Nghị quyết số 70-NQ/TƯ đã đặt ra vấn đề cần có cơ chế đặc thù nhằm tháo gỡ các vướng mắc hiện tại, từ hợp đồng, thủ tục pháp lý đến quy trình phê duyệt dự án. Các chuyên gia nhận định, đây phải là ưu tiên hàng đầu bởi sự vào cuộc kịp thời, bảo đảm tính minh bạch của Chính phủ sẽ khôi phục được niềm tin của nhà đầu tư và khẳng định quyết tâm xây dựng một thị trường năng lượng tái tạo nghiêm túc, bền vững.

Bên cạnh đó, giải pháp thúc đẩy các chính sách tài chính xanh, cơ chế ưu đãi về vốn và thuế, đồng thời đầu tư mạnh cho đào tạo nhân lực, phát triển các trung tâm nghiên cứu - chuyển giao công nghệ để Việt Nam từng bước làm chủ công nghệ hiện đại như điện mặt trời, điện gió có vai trò hết sức quan trọng. Trong bối cảnh nhu cầu đầu tư cho chuyển dịch năng lượng tại Việt Nam đang tăng trưởng mạnh mẽ nhưng hệ thống tài chính hiện hành chưa đủ sức đáp ứng về quy mô, chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long đề xuất, cần thí điểm mô hình Ngân hàng Năng lượng quốc gia (National Energy Bank). Ngân hàng này sẽ giúp Việt Nam huy động tốt hơn nguồn vốn đầu tư dài hạn, bền vững đối với các dự án năng lượng tái tạo.

Ngoài ra, theo các chuyên gia, điểm mấu chốt khác là cần phải có lộ trình cải tổ thị trường điện minh bạch, nhất là cơ chế giá điện. Theo Ủy viên Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội Phan Đức Hiếu, điện là đầu vào thiết yếu của hoạt động sản xuất, kinh doanh nên nếu chúng ta xây dựng một thị trường điện quá hấp dẫn, lợi nhuận quá cao, biến điện thành một kênh đầu tư thu hút vốn đơn thuần, thì rất có thể sẽ đẩy chi phí sản xuất lên cao, tác động tiêu cực đến nền kinh tế. Vì vậy, ông Phan Đức Hiếu cho rằng, cần tạo một thị trường điện đủ sức hấp dẫn để thu hút đầu tư, nhưng đồng thời vẫn phải giữ ở mức hợp lý, bảo đảm cung ứng điện ổn định, sạch, phục vụ cho phát triển sản xuất và đời sống, mà không gây áp lực quá lớn lên chi phí đầu vào.

“Chỉ khi đồng thời thực hiện những giải pháp như gỡ vướng pháp lý, cải cách giá điện, tạo cơ chế tài chính xanh và nâng cao năng lực công nghệ, chúng ta mới có thể huy động hiệu quả nguồn lực xã hội và hiện thực hóa mục tiêu của Nghị quyết số 70-NQ/TƯ trong phát triển năng lượng tái tạo”, chuyên gia Hà Đăng Sơn khẳng định.

https://hanoimoi.vn/nang-luong-tai-tao-nen-tang-but-pha-trong-ky-nguyen-kinh-te-xanh-717221.html