Làm gì để thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch?

Đó là ý kiến của một số đại biểu Quốc hội, chuyên gia và nhà quản lý tại diễn đàn “Xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch, thách thức và cơ hội cho doanh nghiệp” do Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp tổ chức chiều 18/12.

Nhu cầu điện ngày càng tăng cao

Ông Nguyễn Quang Huân - Đại biểu Quốc hội khóa XV, Chủ tịch HĐQT Công ty CP Halcom Việt Nam cho biết, Nghị quyết 70- NQ/TW của Bộ Chính trị ban hành ngày 20/8/2025 về đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia tiếp tục khẳng định quan điểm chỉ đạo: “Xây dựng thị trường năng lượng đồng bộ, cạnh tranh, minh bạch, đa dạng hóa hình thức sở hữu và phương thức kinh doanh; áp dụng giá thị trường đối với mọi loại hình năng lượng, không bù chéo giữa các nhóm khách hàng”.

“Nghị quyết nhấn mạnh rằng chỉ khi có thị trường cạnh tranh đúng nghĩa, ngành năng lượng mới có thể phát triển bền vững, phù hợp với yêu cầu hiện đại hóa và chuyển dịch năng lượng”, ông Huân nói.

Ông Huân cũng cho biết, Quốc hội đã phê duyệt Điều chỉnh Quy hoạch tổng thể quốc gia đặt mục tiêu phát triển kinh tế ở mức từ 10% trở lên trong giai đoạn 2026-2030, đồng nghĩa với việc nhu cầu điện phải tăng trưởng mỗi năm từ 12–13% trở lên.

Ông Nguyễn Quang Huân (đứng) phát biểu tại diễn đàn.

“Điều này đặt ra áp lực rất lớn lên hệ thống điện về cả nguồn phát, truyền tải và phân phối. Trong bối cảnh đó, nếu thiếu minh bạch, thiếu cạnh tranh lành mạnh thì thị trường sẽ không thể thu hút vốn đầu tư xã hội, không thể tạo ra động lực cải thiện hiệu suất và càng không thể đảm bảo an ninh năng lượng lâu dài. Cùng với đó, cơ chế giá chưa phản ánh đủ chi phí và rủi ro, gây khó khăn cho nhà đầu tư và làm giảm động lực đổi mới công nghệ. Cơ chế điều chỉnh giá điện còn chậm, thiếu tính dự báo, không đáp ứng yêu cầu thị trường”, ông Huân nói.

Còn ông Nguyễn Quốc Dũng - Trưởng Ban Kinh doanh và mua bán điện (EVN) khẳng định, bảo đảm an ninh năng lượng, cung ứng đủ điện cho đất nước là mục tiêu cao nhất.

Theo ông Dũng, quá trình xây dựng thị trường điện cạnh tranh phải đặt trong bối cảnh đặc thù của Việt Nam. Thứ nhất, tỉ trọng năng lượng tái tạo đã chiếm tới 30% công suất hệ thống (gần 30.000 MW), tạo áp lực lớn cho công tác điều độ, vận hành.

Thứ hai, nhu cầu tăng trưởng điện 12-15%/năm là mức rất "nóng" so với nhiều nước phát triển, nơi mức tăng chỉ khoảng 3%. Nếu thiết kế thị trường không phù hợp, thiếu tính cạnh tranh, minh bạch Việt Nam sẽ khó thu hút đầu tư mới, nhất là các thành phần kinh tế tham gia vào đầu tư điện.

“Ở một số nước, muốn triển khai tốt thị trường bán lẻ cần phải đạt được một số tiêu chí bao gồm phụ tải điện bão hoà để việc đầu tư vào nguồn điện hoặc truyền tải thấp hơn, từ đó mới đáp ứng các dịch vụ cung ứng tốt hơn. Ở Việt Nam, nếu chúng ta thực hiện tốt thị trường bán lẻ thì chúng ta có thể đáp ứng được đầy đủ sản lượng điện cho đất nước và không bị mất cân đối về mặt cung cầu”, ông Dũng nói.

Cần sự tham gia đầu tư của tư nhân

TS. Nguyễn Huy Hoạch, Hội đồng Khoa học Tạp chí Năng lượng Việt Nam đưa ra dự báo, giai đoạn tới nhu cầu điện tăng bình quân 10%/năm. Vì vậy, đòi hỏi sự tham gia mạnh mẽ của khối tư nhân vào điện tái tạo, LNG, thủy điện tích năng, hạ tầng truyền tải, pin lưu trữ, điện mặt trời mái nhà khu công nghiệp.

Thị trường năng lượng ở Việt Nam chỉ có thể vận hành minh bạch nếu được đặt trên nền tảng pháp lý ổn định, nhất quán và dự báo được trong dài hạn.

Còn ông Hoàng Quang Phòng, Phó Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho rằng, để phát triển bền vững và khắc phục những bất cập hiện nay, ngành năng lượng cần tuân thủ nghiêm ngặt các chuẩn mực của cơ chế thị trường.

Tái cơ cấu ngành năng lượng là tất yếu nhằm từng bước hình thành thị trường năng lượng cạnh tranh lành mạnh, minh bạch. Song song với đó là việc hoàn thiện cơ chế, chính sách để khu vực kinh tế tư nhân tham gia mạnh mẽ hơn vào đầu tư, vận hành và cung ứng dịch vụ năng lượng.

“Để kêu gọi và tạo điều kiện thuận lợi để khu vực tư nhân trong và ngoài nước tham gia vào thị trường năng lượng, đòi hỏi môi trường đầu tư ổn định, chính sách nhất quán, cơ chế chia sẻ rủi ro hợp lý và khả năng tiếp cận công bằng các nguồn lực như đất đai, vốn, hạ tầng và thông tin thị trường”, ông Phòng nói.

Trong khi đó, ông Nguyễn Anh Tuấn, Phó Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng cho rằng, một thị trường điện cạnh tranh lành mạnh chỉ có thể hình thành khi có đủ hàng hóa để mua bán. Hiện chỉ khoảng 38% tổng công suất tham gia thị trường điện.

Nếu các nguồn điện BOT và năng lượng tái tạo đang hưởng cơ chế FIT tiếp tục không tham gia thị trường thì tỉ lệ này còn thấp hơn. Điều đó đồng nghĩa với việc thị trường thiếu "người bán", không thể phản ánh đúng quan hệ cung – cầu.

“Vì vậy các nhà máy điện, không phân biệt quy mô và loại hình, sau thời gian ưu đãi phải tham gia thị trường điện cạnh tranh. Chỉ khi tăng dần tỉ lệ nguồn tham gia, giá điện mới phản ánh chi phí thực và tạo tín hiệu đầu tư đúng hướng. Bất cập hiện nay là giá điện vẫn được tính theo mặt bằng toàn quốc, chưa phân biệt vùng miền. Điều này khiến nhà đầu tư khó đưa ra quyết định vì không phản ánh đúng chi phí truyền tải và phân phối.

Hiệp hội đồng tình với đề xuất nghiên cứu cơ chế giá điện theo khu vực hoặc theo nút (nodal pricing), để tạo tín hiệu đầu tư chính xác hơn, đồng thời khuyến khích khách hàng lớn tham gia thị trường”, ông Nguyễn Anh Tuấn.

https://vtcnews.vn/lam-gi-de-thi-truong-nang-luong-canh-tranh-minh-bach-ar993783.html