Việc chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump gia tăng áp lực buộc Iran từ bỏ hoàn toàn chương trình hạt nhân và cảnh báo sử dụng biện pháp quân sự đã khiến căng thẳng giữa hai nước leo thang chóng mặt. Tuy nhiên, hai nước đến nay chưa tìm được cách bắt đầu đối thoại do khác biệt quan điểm.
Từ khi Tổng thống Mỹ Donald Trump nhậm chức nhiệm kỳ mới, Washington đã tái khởi động chiến dịch gây “sức ép tối đa” nhằm buộc Iran từ bỏ chương trình hạt nhân. Hai tuần trước, ông Trump gửi một lá thư đến lãnh tụ tối cao Iran Ayatollah Ali Khamenei, trong đó yêu cầu Iran tham gia vòng đàm phán mới về chương trình hạt nhân và cảnh báo khả năng Mỹ sử dụng biện pháp quân sự nếu Tehran từ chối.
Xuất hiện trên CBSNews ngày 24/3, Cố vấn An ninh quốc gia Mỹ Mike Waltz tái khẳng định, Nhà Trắng hiện nay đặt mục tiêu “loại trừ hoàn toàn” khả năng Tehran sở hữu vũ khí hạt nhân, coi đây là yếu tố có thể dẫn đến cuộc chạy đua vũ trang nguy hiểm tại khu vực Trung Đông và sẽ tác động xấu đến an ninh quốc gia của Mỹ.
“Iran phải từ bỏ chương trình của mình theo cách mà toàn thế giới có thể thấy. Họ sẽ không và không thể được phép có chương trình vũ khí hạt nhân”, ông Waltz nói. “Hãy từ bỏ, hoặc là đối mặt hậu quả”.
Vài giờ trước phát ngôn của ông Waltz, đặc phái viên của Tổng thống Trump về tình hình Trung Đông Steve Witkoff ngày 23/3 tuyên bố, Nhà Trắng kì vọng vào khả năng đạt thỏa thuận buộc Iran từ bỏ chương trình hạt nhân, bởi đây là cách “tránh hành động quân sự”. “Chúng ta không muốn giải quyết mọi thứ bằng quân sự”, ông Witkoff nêu. “Chúng ta muốn gửi tín hiệu tới Iran rằng, Hãy ngồi xuống và xem xem, liệu chúng ta có thể đi đến đích bằng đối thoại, bằng ngoại giao hay không. Nếu có thể, Mỹ sẵn sàng”.
Các quan chức Mỹ chưa đưa ra gợi ý cụ thể về điều khoản thỏa thuận mà Washington mong muốn đạt được với Tehran, nhưng tuyên bố của hai ông Waltz và Witkoff cho thấy Mỹ muốn một văn kiện cứng rắn hơn thỏa thuận hạt nhân 2015, được biết đến với tên gọi chính thức là Kế hoạch Hành động toàn diện chung (JCPOA). Trong JCPOA, các cường quốc đồng ý dỡ bỏ lệnh trừng phạt quốc tế chống lại Iran để đổi lại việc Tehran hạn chế chương trình hạt nhân của họ xuống ngưỡng chỉ có thể phục vụ các mục đích dân sự.
Tuy nhiên, ông Trump chưa từng ủng hộ JCPOA vì nhận định nó không loại trừ hoàn toàn khả năng Iran phát triển vũ khí hạt nhân. Trong năm thứ hai của nhiệm kỳ đầu tiên, tháng 5/2018, ông rút Mỹ khỏi JCPOA rồi tái áp đặt các biện pháp trừng phạt Iran. Sau khi Mỹ từ bỏ JCPOA, Iran những năm qua từng bước tăng cấp độ uranium làm giàu từ độ tinh khiết 3,5% lên 60%, vượt xa ngưỡng tối đa 3,67% nêu trong thỏa thuận 2015; và hạn chế hoạt động thanh sát quốc tế tại một số cơ sở hạt nhân.
Các quan chức Iran năm 2022 cũng cho biết, nước này có khả năng công nghệ để làm giàu uranium từ 60% lên 90%, tức cấp độ vũ khí hạt nhân, nhưng chưa đưa ra quyết định thực hiện việc đó. Từ 2021, Iran cũng bắt đầu đối thoại với Anh, Pháp và Đức về khả năng cứu vãn JCPOA, nhưng các bên không đi đến thỏa thuận do những diễn biến phức tạp tại Trung Đông và việc 3 cường quốc châu Âu không thể thuyết phục Mỹ dỡ bỏ trừng phạt Iran.
Sau khi nhận thư cảnh báo của Tổng thống Trump và việc Mỹ gần đây ban bố 4 vòng trừng phạt nhắm vào lĩnh vực dầu mỏ của Tehran, lãnh tụ tối cao Iran Ali Khamenei tuyên bố Iran sẽ không hợp tác với “một kẻ bắt nạt”. “Người Mỹ nên biết rằng đe dọa sẽ chẳng có tác dụng gì khi đối đầu với Iran”, lãnh tụ Iran tuyên bố.
Trong khi đó, Ngoại trưởng Iran Abbas Araghchi ngày 23/3 thể hiện thái độ mềm mỏng hơn khi mô tả bức thư của Tổng thống Trump gửi lãnh tụ Iran Khamenei “mang tính đe dọa nhiều hơn”, nhưng cũng gợi mở cơ hội. Ông khẳng định, Iran đang cân nhắc các phương án và sẽ sớm công khai chúng. Tuy nhiên, ông Araqchi nêu rõ, năng lực hạt nhân của Iran hiện nay đã “tiến triển đáng kể” và Tehran cần tìm kiếm một thỏa thuận có lợi hơn JCPOA chứ không phải từ bỏ chương trình hạt nhân. Tổ chức Năng lượng Nguyên tử Iran (AEOI) cùng ngày cũng khẳng định Iran kiên quyết bảo vệ “quyền hạt nhân”. Khác biệt then chốt này sẽ là yếu tố khiến Mỹ-Iran rất khó đạt đồng thuận.
Trước bối cảnh căng thẳng Mỹ-Iran leo thang, Nga và Trung Quốc đã kêu gọi các bên kiểm soát khác biệt, tìm cách đối thoại thay vì đối đầu. Phát ngôn viên Điện Kremlin Dmitri Peskov ngày 22/3 tuyên bố, Iran “giống bất cứ nước nào khác, có quyền phát triển lĩnh vực nguyên tử hòa bình và năng lượng hạt nhân hòa bình”. “Chúng tôi tin rằng, vấn đề chương trình hạt nhân của Iran phải được giải quyết bằng các biện pháp chính trị và ngoại giao hòa bình”, ông Peskov nói.
Từ Bắc Kinh, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Mao Ninh tuần trước nêu rõ, “trong bối cảnh hiện nay, Trung Quốc tin rằng tất cả các bên nên giữ bình tĩnh và kiềm chế để tránh leo thang căng thẳng xung quanh chương trình hạt nhân Iran, hoặc nguy hiểm hơn là tiến tới đối đầu và xung đột”.
https://cand.com.vn/binh-luan-quoc-te/iran-cung-ran-truoc-suc-ep-toi-da-tu-my-i762931/
