Theo chuyên gia, trẻ dưới 16 tuổi dễ trở thành mục tiêu của tin giả, lừa đảo và xâm hại trên mạng xã hội, buộc gia đình và xã hội phải siết chặt biện pháp bảo vệ.
Australia vừa ban hành lệnh cấm trẻ dưới 16 tuổi sử dụng MXH đã làm dấy lên nhiều tranh luận tại Việt Nam, liệu trẻ em có đang bị đặt vào quá nhiều “cạm bẫy” số? Và đâu là giải pháp thực sự hiệu quả để bảo vệ các em?
Trả lời phóng viên Báo Điện tử VTC News, các chuyên gia an ninh mạng và tâm lý học đều chung nhận định: Mạng xã hội tiềm ẩn nhiều “cạm bẫy” và rủi ro nghiêm trọng đối với trẻ em nếu thiếu sự kiểm soát và định hướng phù hợp.
Những “cạm bẫy” vô hình
Theo ông Võ Đỗ Thắng, Giám đốc Trung tâm An ninh mạng Athena, trẻ em dưới 16 tuổi hiện nay có điều kiện tiếp cận Internet dễ dàng hơn bao giờ hết. Chỉ với một chiếc điện thoại thông minh, các em có thể tham gia gần như toàn bộ thế giới mạng, từ MXH, game trực tuyến cho đến các nền tảng nhắn tin, diễn đàn kín.
Trẻ em dưới 16 tuổi ngày càng tiếp cận mạng xã hội sớm, tiềm ẩn nhiều nguy cơ về tâm lý, an toàn thông tin nếu thiếu sự giám sát của gia đình. (Ảnh minh họa)
“Đây là độ tuổi rất tò mò, thích khám phá và dễ tiếp nhận thông tin trên môi trường mạng, trong khi khả năng chọn lọc, đánh giá đúng sai còn hạn chế. Thậm chí có em có thể dành tới 12 - 16 giờ mỗi ngày trên mạng xã hội, gần như ‘sống’ trong không gian số”, ông Thắng nói.
Chính đặc điểm tâm sinh lý này khiến trẻ em trở thành “mục tiêu béo bở” của các nhóm tội phạm mạng. Theo ông Thắng, các đối tượng xấu thường lợi dụng sự non nớt của trẻ để phát tán thông tin giả, nội dung độc hại hoặc dựng lên những “cạm bẫy” tinh vi nhằm dụ dỗ trẻ tham gia vào các hành vi phi pháp.
“Không chỉ dừng ở việc lừa đảo hay dụ chia sẻ thông tin cá nhân, nhiều đối tượng còn lôi kéo trẻ tham gia các đường dây tội phạm trên mạng, thậm chí có những tổ chức cực đoan, khủng bố lợi dụng MXH để chiêu dụ thành viên từ rất sớm”, ông Thắng cảnh báo.
Đáng lo ngại hơn, nhiều hành vi xâm hại không diễn ra công khai mà ẩn mình trong các nhóm kín, phòng chat riêng, nền tảng game trực tuyến có tính chất như mạng xã hội. Tại đây, trẻ em kết nối với nhau qua nhân vật ảo, giọng nói, tin nhắn, khiến việc giám sát của phụ huynh và nhà trường trở nên khó khăn hơn.
Trong khi đó, Tiến sĩ Xã hội học – chuyên gia tâm lý Phạm Thị Thúy cho rằng các nền tảng mạng xã hội hiện nay chủ yếu vận hành theo thuật toán, chưa có cơ chế phân loại và kiểm soát nội dung phù hợp riêng cho trẻ em.
“Trẻ xem cái gì, quan tâm cái gì thì thuật toán sẽ tiếp tục đẩy nội dung đó lên. Điều này cực kỳ nguy hiểm, vì trẻ rất dễ bị cuốn vào các nội dung gây nghiện, kích thích cảm xúc tiêu cực, từ đó dẫn đến lo âu, trầm cảm, rối loạn cảm xúc”, bà Thúy phân tích.
Theo bà Thúy, việc trẻ sử dụng mạng xã hội quá nhiều không chỉ ảnh hưởng đến tâm lý mà còn tác động trực tiếp đến khả năng tư duy và học tập. Nhiều nghiên cứu quốc tế đã chỉ ra mối liên hệ rõ rệt giữa thời gian dùng MXH và sự gia tăng các vấn đề sức khỏe tinh thần ở trẻ vị thành niên.
“Một nghiên cứu tại Mỹ cho thấy tỷ lệ trầm cảm và tự hại ở trẻ em tăng gấp đôi trong giai đoạn mạng xã hội bùng nổ, đặc biệt là ở trẻ em gái. Đây là những con số rất đáng báo động”, chuyên gia tâm lý Phạm Thị Thúy dẫn chứng.
Trong thực tế tham vấn, bà Thúy cho biết đã gặp không ít trường hợp trẻ bị lừa đảo, quấy rối tình dục, bị bạn bè nói xấu, cô lập trong các nhóm chat. Có những em rơi vào trầm cảm chỉ vì bị “đánh văng” khỏi nhóm lớp trên mạng.
Bà Thúy nhấn mạnh, việc trẻ em dành quá nhiều thời gian trong thế giới ảo, thiếu sự kết nối và trò chuyện trực tiếp với người lớn, có thể dẫn tới những hệ lụy nghiêm trọng về tâm lý và hành vi.
“Siết" các quy định để bảo vệ trẻ em
Để bảo vệ trẻ em trên không gian mạng, TS Phạm Thị Thúy chia sẻ, cần cấm trẻ sở hữu và sử dụng tài khoản mạng xã hội riêng như người lớn.
“Trẻ vẫn có thể dùng mạng xã hội, nhưng phải dùng chung tài khoản với cha mẹ, dùng máy tính đặt ở phòng sinh hoạt chung, hoặc sử dụng điện thoại của bố mẹ khi cần thiết. Trẻ không có tài khoản riêng thì nguy cơ sẽ giảm đi rất nhiều”, bà Thúy nói.
Chuyên gia cho rằng phụ huynh cần đồng hành, kiểm soát thời gian và nội dung khi trẻ sử dụng thiết bị thông minh để hạn chế các “cạm bẫy” trên không gian mạng. (Ảnh minh họa)
Ở góc độ công nghệ, ông Võ Đỗ Thắng cho rằng hiện nay hoàn toàn có thể áp dụng các giải pháp kỹ thuật để bảo vệ trẻ em, trong đó quan trọng nhất là định danh chính chủ và xác minh độ tuổi.
Theo ông Thắng, khi tham gia MXH, người dùng cần xác minh tuổi bằng căn cước công dân, giấy tờ định danh hoặc sinh trắc học. Trẻ dưới 16 tuổi chỉ được hiển thị những nội dung phù hợp với độ tuổi của mình.
Thực tế, một số nền tảng lớn như YouTube đã triển khai mô hình kênh riêng cho trẻ em, với nội dung được kiểm soát chặt chẽ. Tuy nhiên, theo ông Thắng, không phải công ty công nghệ nào cũng tự nguyện làm điều này nếu không có yêu cầu pháp lý rõ ràng.
“Cần có chế tài buộc các nền tảng phải chịu trách nhiệm. Không thể để việc bảo vệ trẻ em phụ thuộc hoàn toàn vào thiện chí của doanh nghiệp”, ông Thắng nói.
Bên cạnh đó, ông cũng nhấn mạnh vai trò của các giải pháp bảo mật thông tin như trẻ dưới 16 tuổi có thể bị hạn chế tham gia các MXH lớn, chỉ được sử dụng một số nền tảng nhất định; việc xác thực sinh trắc học, định danh khi truy cập Internet cần được nghiên cứu áp dụng nghiêm túc hơn.
TS Phạm Thị Thúy cho rằng, song song với quản lý công nghệ, vai trò của phụ huynh và nhà trường là không thể thay thế. Cha mẹ, thầy cô cần dạy trẻ các kỹ năng số ngay từ sớm, bao gồm: tra cứu thông tin an toàn, phân biệt tin xấu - tin tốt, kết bạn trên mạng, báo cáo nội dung vi phạm, chặn – hủy kết bạn và không tiếp tay cho các hành vi công kích, “ném đá” trên MXH.
“Đừng vì sợ không quản được mà thả lỏng, cũng đừng vì không cấm được mà buông xuôi. Cả hai đều là vô trách nhiệm”, bà Thúy thẳng thắn.
Các chuyên gia đều đánh giá Việt Nam đã có những bước tiến quan trọng với việc hoàn thiện hệ thống pháp luật về an ninh mạng và bảo vệ trẻ em trên không gian mạng. Luật An ninh mạng, Luật Trẻ em và các quy định liên quan cho phép không chỉ cha mẹ mà cả tổ chức, cá nhân tham gia giám sát, cảnh báo, báo cáo các nội dung xâm hại trẻ em.
Trong kỷ nguyên số, mạng xã hội là một phần tất yếu của đời sống hiện đại. Nhưng với trẻ em dưới 16 tuổi, tự do không kiểm soát có thể đồng nghĩa với rủi ro khôn lường.
