Bốn thách thức lớn về dân số Việt Nam là tình trạng chênh lệch mức sinh giữa các vùng, mất cân bằng giới tính khi sinh, già hóa và chất lượng dân số thấp.
Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Trường Sơn đánh giá như vậy tại lễ Hưởng ứng ngày Dân số Việt Nam 26/12, diễn ra ngày 24/12 ở Hà Nội. Thứ trưởng Sơn nhìn nhận công tác dân số đang gặp nhiều thách thức rất lớn cả về quy mô, cơ cấu, chất lượng dân số.
"Từ việc chỉ tập trung giải quyết vấn đề kế hoạch hóa gia đình để ổn định quy mô dân số, nay công tác dân số phải đẩy mạnh việc giải quyết toàn diện các vấn đề cả về quy mô, cơ cấu, phân bố, nhất là nâng cao chất lượng dân số", Thứ trưởng Sơn nói.
Mức sinh đang chênh lệch đáng kể giữa các vùng, miền, tỉnh, thành phố. Có những nơi mức sinh xuống thấp như một số tỉnh, thành phố vùng đông nam bộ, đồng bằng sông Cửu Long. Trong khi đó, các tỉnh miền núi phía bắc, bắc trung bộ và huyên hải miền trung, Tây Nguyên, mức sinh còn rất cao.
Tại TP HCM tỷ lệ sinh chỉ đạt 1,39 con trên một phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ. Tỷ lệ này ở Hà Tĩnh, Nghệ An là 2,75-2,83 con trên một phụ nữ tuổi sinh đẻ.
"Mất cân bằng giới tính khi sinh diễn ra ở mức nghiêm trọng và ngày càng lan rộng", Thứ trưởng Sơn nói.
Năm 2013, tỷ lệ giới tính khi sinh cả nước là 113,8 bé trai/100 bé gái. Năm 2018, tỷ số này là 114,9/100. Năm 2019 giảm nhẹ còn 111,5/100.
Ở châu Á, Việt Nam chỉ đứng sau Trung Quốc về tỷ số chênh lệch giới tính khi sinh.
 |
Mất cân bằng giới tính khi sinh ở Việt Nam diễn ra nghiêm trọng. Ảnh: Lê Phương. |
Việt Nam có tốc độ già hóa dân số nhanh nhất thế giới nhưng chưa có hệ thống giải pháp để thích ứng. Trong khi đó lợi thế dân số vàng chưa được khai thác và phát huy hiệu quả. Từ năm 2011, Việt Nam đã bắt đầu bước vào giai đoạn già hóa dân số khi tỷ lệ người trên 60 tuổi chiếm xấp xỉ 10%. Năm 2019, tỷ lệ này lên 12%. Dự báo, đến năm 2038, tỷ lệ người trên 60 tuổi tăng lên trên 20%. Khi đó, Việt Nam chính thức bước sang giai đoạn dân số già.
Như vậy, Việt Nam chỉ mất khoảng 30 năm chuyển từ giai đoạn già hóa dân số sang dân số già, trong khi các nước có nền kinh tế phát triển mất nhiều thập kỷ, thậm chí hơn một thế kỷ. Ví dụ, Pháp mất 115 năm, Thụy Điển 85 năm, Mỹ 69 năm, để chuyển từ giai đoạn già hóa dân số sang giai đoạn dân số già.
Về chất lượng dân số, tuổi thọ trung bình của người Việt cao (73,5 tuổi), tuy nhiên số năm sống khỏe mạnh thấp so với nhiều nước. Số năm phụ nữ sống có bệnh tật trung bình khoảng 11 năm và nam giới khoảng 8 năm. Gánh nặng bệnh tật kép, thường mắc các bệnh mạn tính, bình quân mỗi người cao tuổi mắc ba bệnh, chủ yếu là các bệnh không lây nhiễm đòi hỏi điều trị và chăm sóc lâu dài.
Thứ trưởng Sơn cũng nhìn nhận bên cạnh những thách thức lớn này, Việt Nam duy trì được mức sinh thay thế suốt 14 năm qua. Tỷ lệ tăng dân số trung bình từ 1,05 đến 1,15% một năm, hiện quy mô dân số đạt gần 96,5 triệu người. Tình trạng suy dinh dưỡng, tử vong bà mẹ và trẻ em đều giảm mạnh. Tầm vóc, thể lực người Việt cải thiện.
Thứ trưởng Sơn đề nghị các tỉnh, thành phố dành nguồn lực để hỗ trợ công tác dân số, đáp ứng kịp thời các yêu cầu từ thực tiễn.
