Hoàng Phi Hồng nổi tiếng trong giới võ thuật Trung Quốc hành hiệp trượng nghĩa và chữa bệnh cứu người, đến cuối cùng ra đi lặng lẽ trong cảnh túng thiếu.
Từ nhiều thập kỷ qua, Hoàng Phi Hồng đã trở thành cái tên quá quen thuộc với khán giả Châu Á. Hàng trăm bộ phim và loạt kịch Hong Kong được sản xuất từ thập niên 1940 đến nay đã góp phần khắc sâu hình ảnh vị võ sư - thầy thuốc trượng nghĩa vào ký ức nhiều thế hệ. Sau thời kỳ cải cách, người dân Quảng Đông lại càng nồng nhiệt đón nhận các tác phẩm về ông, tạo nên một cơn sốt văn hóa kéo dài suốt nhiều năm.
Hoàng Phi Hồng ngoài đời thật lại sống khá lặng lẽ, ít phô trương. Phần lớn cuộc đời, ông chỉ là một thầy thuốc mở phòng khám, vừa chữa bệnh, dạy võ vừa giúp đỡ người nghèo. Những chiến tích được truyền tụng về sau đa số đều được phóng tác, không phản ánh chính xác cuộc đời của Hoàng Phi Hồng.
Điều đáng nói, dù là hình tượng rực rỡ trên phim hay con người thật giản dị, thậm chí khắc khổ ngoài đời, Hoàng Phi Hồng vẫn luôn là biểu tượng khiến nhiều người kính nể. Hoàng Phi Hồng qua đời trong nghèo túng và cay đắng vào năm 1925, hoàn toàn không hay biết rằng sau khi mất, mình sẽ trở thành huyền thoại.
Bức chân dung được cho là của Hoàng Phi Hồng. (Nguồn: Sohu)
Cao thủ võ lâm lừng danh
Theo tờ Sohu, Hoàng Phi Hồng sinh năm 1856 trong một gia đình nông dân nghèo ở Phật Sơn, Quảng Đông, Trung Quốc. Cha ông, Hoàng Kỳ Anh, là truyền nhân đời thứ tư môn phái Hồng quyền, được mệnh danh là một trong "Quảng Đông Thập hổ " thời nhà Thanh, những cao thủ được cho là nối truyền võ công của Thiếu Lâm Nam phái.
Dù võ công cao cường, cuộc sống gia đình vẫn rất khó khăn. Cha ông từng mở tiệm thuốc, huấn luyện võ trong quân đội nhưng lương bổng ít ỏi, không đủ để lo cho gia đình. Lúc ấy, phong trào tập võ ở Quảng Châu rất thịnh, nhưng vì từng trải qua nhiều gian truân, Hoàng Kỳ Anh không muốn con trai lặp lại vết xe đổ của mình, nên cấm con học võ. Hoàng Phi Hồng không hứng thú học hành, thường xuyên trốn học ra phố xem cha biểu diễn võ thuật và lén luyện tập ở nhà.
Bức tranh tái hiện hình tượng Hoàng Phi Hồng trong Bảo tàng Hoàng Phi Hồng ở Phật Sơn. (Nguồn: SCMP)
Khi bị cha đánh vì trốn học, Hoàng Phi Hồng thẳng thắn nói: "Bố ơi, từ nay con sẽ ra phố biểu diễn cùng bố". Hoàng Kỳ Anh lắc đầu bất lực, đành đồng ý.
Từ bảy, tám tuổi, Hoàng Phi Hồng đã đi theo cha biểu diễn võ thuật. Cậu bé Hoàng Phi Hồng có khả năng học võ thần tốc, vừa học vừa kết hợp các động tác thành bài quyền riêng, chính xác và điêu luyện. Những màn biểu diễn của cậu nhanh chóng thu hút đông đảo khán giả, tiếng reo hò và vỗ tay không ngớt.
Hai cha con vừa biểu diễn vừa bán thuốc chữa bong gân, bầm tím, tranh thủ kiếm thêm thu nhập. Danh tiếng gia đình họ Hoàng ngày càng lan rộng. Hoàng Phi Hồng, mới 12 tuổi, khiến Phật Sơn dậy sóng khi đánh thắng kẻ thách đấu tên là Trịnh Đại Hùng.
Quan Đức Hưng (phải) vào vai chính trong phim "Hoàng Phi Hồng - Phần 1" (1949).
Một ngày nọ năm 1869, Hoàng Phi Hồng cứu võ sư Lâm Phù Thành, đệ tử của võ sư Thiết Kiều Sơn khỏi cảnh nguy hiểm. Để tỏ lòng biết ơn, Lâm Phù Thành đã thu Hoàng Phi Hồng làm đệ tử và truyền dạy cho ông Thiết Tuyến quyền.
Hoàng Phi Hồng đã kết hợp Hổ Hình quyền của cha mình với Thiết Tuyến quyền cùng các kỹ thuật độc đáo khác để tạo ra một bộ quyền mạnh mẽ gồm Hổ Hạc Song Hình quyền, Thiết Tuyến quyền, Cung Tự Phục Hổ quyền, Vô Ảnh cước, Tử Mẫu đao, Đơn song hổ trảo, Tứ Lượng Tiêu Long côn, Song phi đà, La Hán bào.
Khi mới 16 tuổi, sau khi bàn bạc với cha, Hoàng Phi Hồng quyết định rời quê hương lên thành phố Quảng Châu lập nghiệp. Ông tiếp tục công việc thường ngày là bán thuốc. Một ngày kia, Hoàng Phi Hồng nửa đêm bị cướp trong phòng trọ. Chỉ bằng đôi tay không, Hoàng Phi Hồng tung ra những đòn hiểm hóc, hạ gục toàn bộ bọn cướp. Sau lần đó, chuyện về chàng trai trẻ quật ngã cướp trong đêm lan nhanh, khiến ông có chút tiếng tăm ở Quảng Châu.
Vào thời đó, ở Quảng Châu có rất nhiều thợ rèn, thợ đồng, song sống trong thời loạn lạc, nhiều người trong số họ không còn cách nào khác ngoài việc học võ thuật để tự vệ. Nhiều công nhân đã tìm đến Hoàng Phi Hồng, mong muốn trở thành đệ tử của ông. Năm 1872, với sự giúp đỡ của đồng nghiệp, Hoàng Phi Hồng mở võ đường ở Thất Phủ Thủy Giác.
Lý Liên Kiệt là diễn viên thể hiện thành công nhất hình tượng Hoàng Phi Hồng.
Ngôi mộ thất lạc
Năm 1924, phòng khám Bảo Chi Lâm của Hoàng Phi Hồng chịu một đòn giáng mạnh. Vào thời điểm đó, thương nhân Quảng Châu bất mãn với thuế má quá cao đã phát động một cuộc nổi loạn. Sau biến động này, hầu hết nhà cửa ở khu Tây Quan, Quảng Châu đều bị đốt phá, và Bảo Chi Lâm không thoát nạn. Gia tài nhiều năm vất vả của Hoàng Phi Hồng đã tan thành tro bụi.
Hoàng Phi Hồng bỗng chốc mất đi tài sản, nhà cửa, rơi vào cảnh bần hàn. Trước tình hình đó, ông suy sụp nặng, uất ức hóa bệnh trầm cảm mà qua đời vào ngày 17/4/1925, thọ 69 tuổi.
Võ sư kiêm danh y Hoàng Phi Hồng qua đời trong cảnh túng bấn. Hoàng Đạt Sinh, một trong những đệ tử thân cận, kể lại: “Lúc sư phụ nhắm mắt, gia cảnh vô cùng khó khăn, đến nỗi không có tiền mua quan tài. Các đệ tử thương sư phụ, chung tay góp tiền, lo liệu tang lễ và chôn cất”.
Theo lời Hoàng Đạt Sinh, Hoàng Phi Hồng được an táng cùng nhiều nấm mộ khác tại khu vực đường Lưu Hoa, chân núi Tượng Sơn, Quảng Châu, Quảng Đông. Thế nhưng, theo thời gian, dấu tích mộ phần đã hoàn toàn thất lạc.
“Đã hơn chín mươi năm trôi qua, cảnh vật thay đổi quá nhiều. Khu vực chôn cất sư phụ nay toàn các tòa cao ốc san sát”, ông Hoàng Đạt Sinh thở dài, “Rất nhiều đệ tử từng cố gắng tìm kiếm, nhưng chẳng còn dấu vết nào của ngôi mộ”.
Sau khi Hoàng Phi Hồng qua đời, người vợ thứ tư, Mạc Quế Lan, rơi vào cảnh tay trắng. May thay, bà vốn là cao thủ Mặc Gia quyền, đủ khả năng để tự lo cho mình. Đến khoảng năm 1936, nhờ sự giúp đỡ của các môn sinh của Hoàng Phi Hồng tại Hồng Kông, bà mở lại võ đường và phòng thuốc Bảo Chi Lâm, nay vẫn tồn tại ở khu Thạch Kê Loan, nhờ bàn tay chăm lo của cụ Lý Trần Hòa, nay đã cao tuổi.
Bảo tàng Hoàng Phi Hồng ở Phật Sơn, Quảng Đông.
Mạc Quế Lan (mất năm 1982, thọ 90 tuổi) nhận Lý Trần Hòa làm học trò và thương ông như con. “Bà bảo tôi gọi bà là mẹ”, ông kể khi đứng trước bức ảnh lớn của bà treo trên tường.
“Gia đình tôi trở nên khốn khó sau Chiến tranh thế giới thứ II, mẹ tôi bệnh nặng, và Mạc Quế Lan đã cưu mang tôi như con”, ông kể tiếp. “Đó cũng là điều Hoàng Phi Hồng từng dạy: con người phải biết đỡ đần nhau”.
Dù truyền dạy cho ông võ thuật cùng nghề bắt mạch, nắn xương, Mạc Quế Lan ít khi nhắc về chồng. Với cụ Lý, điều đó chính ra lại hay: “Chúng ta biết đến các bài quyền, các triết lý võ thuật của Hoàng Phi Hồng, nhưng đời tư lại khá kín tiếng. Có lẽ chính vì vậy mà Hoàng Phi Hồng trở thành huyền thoại”.
Cuộc đời Hoàng Phi Hồng lần đầu được chuyển thể thành tác phẩm vào năm 1934, khi cuốn tiểu thuyết “Hoàng Phi Hồng truyện” của Chu Dư Trai (bút danh Chu Công) ra mắt, nối tiếp trào lưu tiểu thuyết võ hiệp thịnh hành ở Thượng Hải đầu thập niên 1920. Dù nhiều chi tiết mang tính tưởng tượng, sách vẫn bán chạy và nhanh chóng được dựng thành kịch truyền thanh.
Đến năm 1949, đạo diễn Hồ Bằng lần đầu đưa Hoàng Phi Hồng lên màn ảnh. Đầu những năm 1960, đã có tới 60 bộ phim về ông, phần lớn do diễn viên Quan Đức Hưng thủ vai, biến nhân vật từ “anh hùng liều lĩnh” thành biểu tượng của đạo đức và nghĩa khí, đúng với kỳ vọng của xã hội thời bấy giờ. Trong số này, nổi bật nhất là “Hoàng Phi Hồng: Kẻ Thù Của Pháo Hoa” (1955), gây sốt đến mức kéo theo 27 phần tiếp theo chỉ trong vòng 12 tháng.
Hình tượng Hoàng Phi Hồng tiếp tục được biến hóa thành nhiều phiên bản trên màn ảnh rộng, đôi khi hài hước như trong “Túy Quyền” (1978) do Thành Long thủ vai, nhưng cú chuyển mình lớn nhất là “Once Upon a Time in China” (1991). Trong phim, Lý Liên Kiệt hóa thân thành Hoàng Phi Hồng trẻ trung, kiên cường, sẵn sàng đấu tranh chống lại bất công, phản ánh tinh thần tự tin của Hong Kong thời kỳ đó. Thành công vang dội của bộ phim mở ra 6 phần tiếp theo cùng một series truyền hình, củng cố vị thế huyền thoại của Hoàng Phi Hồng trên màn ảnh.
