Ba cơ sở hạt nhân của Iran bị Mỹ tấn công có gì đặc biệt?

CNN phân tích, cuộc không kích của Mỹ vào ba cơ sở hạt nhân của Iran là Fordow, Natanz và Isfahan không chỉ là hành động quân sự đơn thuần, mà còn là đòn đánh trực diện vào “trái tim” của chương trình hạt nhân nước này.

Cả ba địa điểm đều giữ vai trò cốt lõi trong chu trình làm giàu và phát triển uranium – nguyên liệu có thể dùng cho cả mục đích dân sự và vũ khí hạt nhân.

Ảnh vệ tinh Nhà máy làm giàu nhiên liệu Fordow của Iran. (Ảnh: CNN)

Fordow - “pháo đài hạt nhân” dưới lòng đất

Công trình này nằm sâu trong lòng núi, gần thành phố Qom. Hiện vẫn còn nhiều điều chưa biết về quy mô và bản chất của cơ sở bí mật được bảo vệ nghiêm ngặt này. Phần lớn những gì chúng ta biết đến là thông tin từ một kho tài liệu của Iran bị tình báo Israel đánh cắp nhiều năm trước.

Các sảnh chính nằm sâu khoảng 80 - 90 mét (khoảng 262 đến 295 feet) dưới lòng đất, nên phá hủy cơ sở này từ trên không là việc rất khó khăn. Mỹ là quốc gia duy nhất có loại bom cần thiết để đánh trúng sâu như vậy, theo lời quan chức Israel và các báo cáo độc lập trước đây. Tuy nhiên, các nhà phân tích cho rằng ngay cả loại bom đó cũng có thể không đủ.

Theo Viện Khoa học và An ninh Quốc tế (ISIS) phi đảng phái, "Iran có thể chuyển đổi kho uranium làm giàu 60% hiện tại của mình thành 233kg uranium cấp vũ khí trong ba tuần tại Nhà máy làm giàu nhiên liệu Fordow", đủ để sản xuất 9 vũ khí hạt nhân.

Các báo cáo gần đây của IAEA cho thấy Iran đã tăng sản lượng uranium làm giàu lên mức 60% tại Fordow. Theo các chuyên gia và IAEA, cơ sở này hiện có 2.700 máy ly tâm.

Fordow được thiết kế để chống lại tấn công từ trên không, với lớp bê tông dày và địa hình núi đá bảo vệ. Trong cuộc tấn công tối 21/6, Mỹ phải dùng đến bom xuyên phá boongke (GBU‑57/MOP) mới hy vọng gây thiệt hại đáng kể.

Ảnh chụp vệ tinh cơ sở hạt nhân Fordow của Iran. (Ảnh: Reuters)

Natanz - cơ sở làm giàu uranium lớn nhất của Iran

Khu phức hợp hạt nhân này cách Thủ đô Tehran khoảng 250km (150 dặm) về phía nam, được coi là cơ sở làm giàu uranium lớn nhất của Iran.

Các nhà phân tích cho biết nó được sử dụng để phát triển và lắp ráp máy ly tâm làm giàu uranium, một công nghệ quan trọng biến uranium thành nhiên liệu hạt nhân.

Theo Sáng kiến ​​Đe dọa hạt nhân (NTI) phi lợi nhuận, Natanz có 6 tòa nhà trên mặt đất và 3 công trình ngầm, trong đó 2 công trình có thể chứa 50.000 máy ly tâm.

"Phần nổi" của cơ sở hạt nhân Natanz của Iran. (Ảnh: Reuters)

Địa điểm này là mục tiêu tấn công ban đầu của Israel vào Iran. Ảnh vệ tinh và phân tích cho thấy các cuộc tấn công đã phá hủy phần trên mặt đất của Nhà máy làm giàu nhiên liệu thí điểm Natanz.

Đó là một địa điểm rộng lớn đã hoạt động từ năm 2003 và là nơi Iran làm giàu uranium lên đến độ tinh khiết 60%, theo Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA). Uranium cấp vũ khí được làm giàu đến 90%.

Các cuộc tấn công trước đó cũng làm mất điện ở các tầng thấp hơn, nơi lưu trữ máy ly tâm, như lời hai quan chức Mỹ nói với CNN vào thời điểm đó. Vì phần lớn cơ sở nằm dưới lòng đất nên việc xóa sổ nguồn điện ở những bộ phận này là cách hiệu quả nhất để tác động đến thiết bị và máy móc ngầm.

Isfahan - trung tâm của mọi chu trình hạt nhân

Isfahan nằm ở miền trung Iran và là nơi có khu phức hợp nghiên cứu hạt nhân lớn nhất nước này, là trung tâm chế biến uranium thành UF6 (uranium hexafluoride) – nguyên liệu khí cần thiết để đưa vào máy ly tâm.

Theo NTI, cơ sở này được xây dựng với sự hỗ trợ của Trung Quốc và mở cửa vào năm 1984. Có 3.000 nhà khoa học làm việc tại Isfahan và địa điểm này bị nghi ngờ là trung tâm của chương trình hạt nhân Iran.

NTI cho biết công ty này "vận hành ba lò phản ứng nghiên cứu nhỏ do Trung Quốc cung cấp", cũng như "một cơ sở chuyển đổi, một nhà máy sản xuất nhiên liệu, một nhà máy ốp zirconium và các cơ sở và phòng thí nghiệm khác".

Theo các nhà phân tích, về mặt quân sự, đây là chiến lược tấn công đồng loạt của Mỹ nhằm triệt tiêu năng lực hạt nhân của Iran theo chiều sâu – từ khâu chuẩn bị nguyên liệu (Isfahan), làm giàu (Natanz), đến lưu trữ và làm giàu cấp cao (Fordow).

Về mặt chính trị, đây là thông điệp mạnh mẽ từ Mỹ: Không chỉ cản trở Iran đạt được vũ khí hạt nhân, mà còn muốn phá vỡ niềm tin chiến lược của Tehran vào khả năng tự bảo vệ các cơ sở “bất khả xâm phạm”.

Hình ảnh vệ tinh của nhà máy làm giàu uranium Isfahan. (Ảnh: Reuters)

Iran hạ thấp mức thiệt hại các vụ tấn công

Các quan chức Iran được cho là đang hạ thấp tác động của các cuộc tấn công của Mỹ vào các cơ sở hạt nhân của nước này, đặc biệt là cơ sở Fordow nằm sâu trong núi, trái ngược hoàn toàn với tuyên bố của Tổng thống Donald Trump rằng cuộc tấn công đã "xóa sổ" chúng.

Manan Raeisi, nhà lập pháp Iran đại diện cho Qom - thành phố linh thiêng gần địa điểm hạt nhân Fordow - tuyên bố vào sáng Chủ nhật rằng cuộc tấn công "khá hời hợt" và không gây thiệt hại nghiêm trọng cho cơ sở này.

“Dựa trên thông tin chính xác, tôi có thể tuyên bố rằng trái ngược với những tuyên bố của Tổng thống Mỹ, cơ sở hạt nhân Fordow không bị hư hại nghiêm trọng. Hầu hết các khu vực bị ảnh hưởng đều nằm trên mặt đất và có thể được phục hồi hoàn toàn”, ông Raeisi nói, được hãng thông tấn Fars trực thuộc nhà nước Iran đưa tin.

Ông cho biết: “Tôi có thể khẳng định chắc chắn rằng bất kỳ thành phần nào có thể gây nguy hiểm cho an toàn công cộng đều đã được di chuyển ra ngoài trước đó và may mắn là không phát hiện thấy bức xạ hạt nhân nào”.

Cơ quan giám sát hạt nhân của Liên hợp quốc, Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế, cũng cho biết không có báo cáo nào về sự gia tăng mức độ bức xạ bên ngoài tại ba địa điểm hạt nhân của Iran bị Mỹ tấn công.

“Sau các cuộc tấn công vào ba địa điểm hạt nhân tại Iran - bao gồm Fordow - IAEA có thể xác nhận rằng không có sự gia tăng nào về mức độ bức xạ ngoài địa điểm được báo cáo cho đến thời điểm này. IAEA sẽ cung cấp thêm các đánh giá về tình hình tại Iran khi có thêm thông tin”, IAEA cho biết trong một bài đăng trên X.

Đây là bình luận công khai đầu tiên của IAEA kể từ vụ tấn công của Mỹ.