94.000 con đập ở Trung Quốc bị thử thách cực đại trước mưa lũ lịch sử

Lũ lụt đồng thời làm dấy lên những lo ngại xung quanh đập Tam Hiệp, dự án thủy điện lớn nhất thế giới, cùng hàng chục nghìn đập thủy điện khắp Trung Quốc, theo Wall Street Journal.

Tuần trước, những trận mưa lớn quay trở lại đã khiến mực nước tại đập Tam Hiệp, nằm ở phía thượng nguồn sông Dương Tử, cách thành phố Vũ Hán vài trăm km, dâng tới mức cao nhất kể từ khi dự án đập thủy điện được hoàn thành vào năm 2009.

Lượng nước tại hồ chứa của đập Tam Hiệp hiện cao hơn 15 m so với giới hạn lũ tại đây, lưu lượng nước đổ về hồ là 61 triệu lít/giây vào thời điểm mưa lớn nhất hôm 18/7, Tân Hoa xã cho biết. Theo thiết kế, con đập chỉ có thể xử lý lưu lượng nước tối đa đổ về là 83 triệu lít/giây.

"Hồ chứa đã phải bỏ qua quy định về không gian phù hợp dành cho lượng nước đổ về trong tháng 8, do có thể có lũ lớn hơn nữa ở thượng nguồn. Đập Tam Hiệp không thể tự mình làm mọi thứ", Chen Guiya, chuyên gia từ Bộ Thủy lợi Trung Quốc cho biết hôm 18/7, khi đập Tam Hiệp phải mở 3 cửa xả lũ để giảm áp lực cho hồ chứa.

Cơ quan khí tượng thủy văn Trung Quốc dự báo mưa lớn sẽ tiếp tục đổ xuống sông Dương Tử trong những ngày tới, khiến tình trạng ngập lụt thêm trầm trọng ở khu vực đồng bằng ven sông.

Trung Quốc bắt đầu xây dựng đập Tam Hiệp vào năm 1994. Đập thủy điện lớn nhất thế giới từ lâu đã là một chủ đề gây tranh cãi. Hơn 1 triệu cư dân Trung Quốc đã phải tái định cư nhường chỗ cho dự án, trong khi môi trường tự nhiên bị tàn phá.

Những lo ngại về sự kiên cố của con đập cũng dai dẳng từ lâu, buộc các quan chức Trung Quốc những tuần gần đây phải bác bỏ nguy cơ đập Tam Hiệp có thể bị vỡ.

Tới nay, người phát ngôn của công ty vận hành đập Tam Hiệp vẫn từ chối bình luận về nguy cơ con đập bị vỡ. Hôm 21/7, tờ Hoàn Cầu Thời báo dẫn lời một lãnh đạo giấu tên của công ty tuyên bố con đập "an toàn và trong tình trạng tốt".

Đập Tam Hiệp được thiết kế nhằm ngăn chặn lũ lụt tại khu vực hạ nguồn của sông Dương Tử. Dương Tử là con sông dài nhất châu Á, chảy từ cao nguyên Tây Tạng, qua nhiều thành phố lớn như Vũ Hán, Nam Kinh, Thượng Hải, và đổ ra biển Hoa Đông.

Mặc dù vậy, khoảng 40 triệu dân sống tại nhiều tỉnh của Trung Quốc đã gánh chịu tác động của lũ lụt, tính tới ngày 12/7, với thiệt hại trực tiếp cho nền kinh tế ước tính ở mức 11,5 tỷ USD, nhà chức trách Trung Quốc cho biết. Ít nhất 28.000 ngôi nhà đã bị phá hủy, hàng triệu người dân mất nhà cửa, ít nhất 141 người đã thiệt mạng hoặc mất tích trong lũ lụt.

Mưa đặc biệt lớn thường xảy ra tại khu vực miền Trung và Nam của Trung Quốc trong tháng 6 và đầu tháng 7, nhưng mùa mưa năm nay có diễn biến tồi tệ nhất trong hàng chục năm, khiến nền kinh tế Trung Quốc càng thêm chao đảo sau đại dịch Covid-19.

Trận lũ mới nhất xảy ra đã khiến khu vực phía Đông tỉnh An Huy buộc phải mở hai con đê và phá hủy hai đoạn đê khác để giải phóng nước lũ, làm ngập 18.000 ha đất nông nghiệp. Tỉnh An Huy hôm 18/7 đã phải nâng cảnh báo lũ lên mức độ cao nhất.

Lũ lụt nghiêm trọng xảy ra tại Trùng Khánh, siêu đô thị với 30 triệu dân, dù thành phố này nằm ở phía thượng nguồn của đập Tam Hiệp. Trong khi đó, ở phía hạ nguồn, các thành phố ở tỉnh Hồ Bắc đã phải đóng cửa hoạt động kinh doanh, giao thông đình trệ, cuộc sống của hàng triệu cư dân bị gián đoạn.

"Hoạt động kinh doanh năm nay liên tục hứng chịu thiệt hại. Hy vọng chỉ vừa mới nhen nhóm đã bị dập tắt ngay lập tức", Xu Changping, chủ hai chi nhánh mua bán ôtô ở thành phố Ân Thi, tỉnh Hồ Bắc, cho biết. Xu đã phải tạm đóng cửa cả hai cơ sở kinh doanh, dùng bao cát để gia cố bên ngoài các cơ sở của mình.

Tại tỉnh Giang Tây, gia đình Li Qian bị mắc kẹt ở tầng trên cùng ngôi nhà của mình trong hơn 1 tuần, kể từ khi nước dâng lên từ hồ Bà Dương, hồ nước ngọt lớn nhất Trung Quốc, nhấn chìm toàn bộ ngôi làng nơi gia đình sinh sống. Ông Li và thanh niên các gia đình hàng xóm phải dùng thuyền để đi tìm kiếm nhu yếu phẩm phục vụ sinh hoạt.

"Nước dâng lên tới đầu gối chỉ trong nửa giờ", ông Li nói qua một cuộc phỏng vấn bằng điện thoại, cho biết trang trại nuôi cá của ông thiệt hại ít nhất 14.000 USD vì lũ lụt.

94.000 đập nhỏ khắp Trung Quốc bị đe dọa

Một số quan chức Trung Quốc cho rằng mưa lớn bất thường thời gian qua là hệ quả của biến đổi khí hậu. Song Lianchun, Giám đốc Trung tâm Khí tượng quốc gia Trung Quốc, cho biết số ngày mưa lớn ở Trung Quốc đã tăng khoảng 4% mỗi thập kỷ trong 60 năm qua.

Dù phần lớn các lo ngại xoay quanh đập Tam Hiệp, mối hiểm họa ngay trước mắt cũng có thể đến từ 94.000 con đập nhỏ hơn nằm rải rác khắp các con sông ở Trung Quốc, nhiều công trình đã được xây từ thập niên 1960, hay thậm chí từ 1950.

"Các con đập có chất lượng và công tác bảo trì yếu kém, vì vậy tiềm ẩn những nguy cơ to lớn", Wang Zhangli, một quan chức từ Bộ Thủy lợi Trung Quốc, cho biết.

Đập đất tại một hồ chứa nhỏ ở tỉnh Quảng Tây tháng trước vỡ sau nhiều ngày mưa lớn có thể là khảo nghiệm cho 94.000 con đập lâu năm ở Trung Quốc.

Hoàn thành năm 1965, con đập xây từ đất nén được thiết kế để giữ 195.000 m3 nước, đủ để đổ đầy 78 bể bơi tiêu chuẩn Olympic và đáp ứng nhu cầu tưới tiêu của nông dân Sa Tử Khê.

Giữa tháng 7, đập trước đây dài 100 mét đã biến mất phần lớn. Nó từng được gia cố 25 năm trước. Nước tràn qua đập làm nó sụp xuống, một thành viên giấu tên đưa đoàn phóng viên đi khảo sát, nói. May mắn là không người dân nào ở Sa Tử Khê thiệt mạng.

Công trình sụp đổ cho thấy mưa bão lớn có thể phá hủy những công trình tương tự, đặc biệt là những con đập thiết kế không khoa học và không được duy tu thường xuyên.

Khả năng xảy ra thảm họa cũng cao hơn tại các lưu vực sông và vùng bãi bồi có mật độ dân số đông hơn so với khi đập xây dựng. Các tổ chức bảo vệ môi trường cho hay biến đổi khí hậu khiến mưa lớn hơn với tần suất dày hơn. Lũ lớn có thể kích hoạt những tai nạn thảm khốc không thể lường trước, để lại hậu quả cực kỳ nghiêm trọng, theo cảnh báo của chính phủ Trung Quốc.

Hàng nghìn đập đấp xây dựng trong những năm 1950 và 1960 theo chiến dịch mà cố chủ tịch Mao Trạch Đông đưa ra nhằm đối phó nạn hạn hán ở Trung Quốc, nơi chủ yếu phát triển nông nghiệp thời điểm đó.

Thêm một dấu hiệu nữa nổi lên, khi nước của một con đập trên nhánh sông Trường Giang dâng cao tới nỗi chính quyền phải cho nổ một phần của đập để nước tràn ra, hạ thấp mực nước trong hồ chứa.

Thảm họa vỡ đập tồi tệ nhất Trung Quốc là vỡ đập Bản Kiều trên sông Hoàng Hà năm 1975, giết chết hàng chục nghìn người mà phải sau hai thập kỷ mới được công bố số liệu. Con đập hoàn thành năm 1952 với sự giúp đỡ của Liên Xô.

Năm 2006, Bộ Thủy lợi Trung Quốc cho biết từ năm 1954 đến 2004, đê tại 3.486 hồ chứa sập do kém chất lượng và thiếu quản lý. Hiện chưa rõ phải chăng đợt mưa lớn năm nay là nguyên nhân vỡ đập ở Sa Tử Khê hay do thiết kế kỹ thuật. Cơ quan thủy lợi địa phương từ chối bình luận. Chính quyền huyện không trả lời yêu cầu bình luận.

Tại Quảng Tây, tây nam Trung Quốc, lượng mưa và nhiệt độ trung bình trong giai đoạn 1990-2018 cao hơn đáng kể so với 29 năm trước. Những sự kiện thời tiết cực đoan khiến đập gặp nguy hiểm, theo David Shankman, nhà địa lý học chuyên nghiên cứu về lũ lụt Trung Quốc tại Đại học Alabama, Mỹ.

"Một con đập phải có khả năng chị đựng các sự kiện thời tiết cực đoan ngay cả khi chúng xảy ra thường xuyên hơn và khi lũ tới, nó phải duy trì được chất lượng như trước khi lũ tới, nếu được thiết kế và xây dựng đúng cách", ông nói.

Theo ghi chú của trạm thủy văn Sa Tử Khê, đập cao 151,2 mét có thể chống chịu thảm kịch lũ lụt tồi tệ nhất mà một tới hai thế kỷ mới xuất hiện một lần, khi nước lũ có thể dâng tới 149,48 mét. Tháng trước, nước trong hồ đã tràn qua. Tháng 6, mưa rơi xuống Dương Sóc trong ba giờ nhiều hơn so với tổng lượng mưa hai tháng cùng kỳ.

Cheng Xiaotao, chuyên gia tư vấn của chính phủ về ngăn ngừa thảm họa, từng viết trong một nghiên cứu hồi tháng 5, cảnh báo lũ lụt có thể tồi tệ hơn trong năm nay, bởi đại dịch Covid-19 làm gián đoạn công tác bảo trì thường xuyên cũng như đào tạo nhân viên suốt mùa đông và mùa xuân. Các kế hoạch đại tu cũng bị đình trệ.

Nhiều con đập nhỏ ở Trung Quốc thiếu hụt nhân viên bảo dưỡng có tay nghề, do lao động trẻ ở các vùng nông thôn sâu trong nội địa đã chuyển tới các thành phố lớn.

Các quan chức Trung Quốc hiện lo ngại mưa lớn kèm lũ lụt có thể di chuyển về miền Bắc trong những ngày tới. Trong mùa lũ lụt nghiêm trong gần đây nhất vào năm 1998, mưa lớn liên tiếp đã xảy ra ở cả hai miền Nam và Bắc của Trung Quốc.

Hôm 20/7, các quan chức giám sát sông Hoàng Hà, con sông dài thứ 2 tại Trung Quốc, chảy qua các thành phố lớn như Bắc Kinh và Trịnh Châu, tuyên bố trận lũ mới đã bắt đầu.

Phóng viên (t/h)

Theo Nghề nghiệp và Cuộc sống

Hình ảnh nhiều thành phố Trung Quốc chìm trong biển nước

Trung Quốc chiến đấu với lũ lụt "trăm năm mới có một lần"

Trung Quốc báo động lũ lụt ở mức cao nhất