Cuộc chiến đấu bảo vệ biên giới phía Bắc lùi vào quá khứ 46 năm, nhưng trong lòng đồng đội, bên những tượng đài, địa danh vẫn còn đó những câu chuyện ân tình.
Trong cuộc chiến đấu bảo vệ biên giới phía Bắc 1979, mặt trận Vị Xuyên (Hà Giang) là địa bàn trọng điểm bị địch tấn công ác liệt nhất. Hàng trăm trận chiến đấu diễn ra quyết liệt, nhiều chiến sỹ của ta anh dũng hy sinh trên mảnh đất này. Đến nay, vẫn còn nhiều liệt sỹ chưa được tìm thấy hài cốt..
Để tưởng nhớ đồng đội đã hy sinh, các cựu chiến binh Vị Xuyên đã cùng nhau quyên góp, xây dựng và trông coi các đài tưởng niệm với mong muốn đền ơn đáp nghĩa, tri ân những đồng chí, đồng đội còn đang nằm đâu đó trong các thung lũng đá, khe sâu.
Nhớ về đồng đội
Đứng trên ngọn đồi nhìn xuống “Ngã ba cửa tử”, nơi những đoàn xe tấp nập chở cựu chiến binh về thăm lại chiến trường xưa, nhà báo Trần Quý Bình chia sẻ: “Ngày xưa, hàng ngàn, hàng vạn chiến sĩ đã đi qua đây, nhưng nhiều nghìn người không thể quay trở lại. Có người quay trở lại nhưng chỉ còn là những linh hồn mãi mãi tuổi đôi mươi. Vì vậy, đây là một địa điểm được coi là rất linh thiêng”.
Cựu chiến binh về thăm "Ngã ba cửa tử", một địa danh tại mặt trận Vị Xuyên, Hà Giang.
Không chỉ là nhà báo, ông Trần Quý Bình còn là một người lính từng cầm súng chiến đấu tại Vị Xuyên. May mắn sống sót và tiếp tục gắn bó với mảnh đất này, ông Bình đứng ra đảm nhiệm nhiều công việc liên quan đến công tác đền ơn đáp nghĩa, trong đó có việc xây dựng và tu bổ các đài tưởng niệm.
Với ông Bình, xây dựng đài tưởng niệm không chỉ là nhiệm vụ được đồng đội tin tưởng giao phó mà còn là trách nhiệm với những người đã từng cùng ông vào sinh ra tử.
Để hoàn thành các khu tưởng niệm, ngoài số tiền tự nguyện đóng góp từ Ban Liên lạc mặt trận Vị Xuyên tại các tỉnh, thành phố, điều quan trọng nhất là thời gian và công sức để theo dõi tiến độ thực hiện.
Nhà báo Trần Quý Bình, cựu chiến binh Vị Xuyên.
Sau nhiều năm thi công và xây dựng, cuối cùng, đài tưởng niệm Anh hùng Liệt sỹ Vị Xuyên tại khu vực “Ngã ba cửa tử” đã hoàn thành.
Nhìn sang đài tưởng niệm khang trang, nơi các cựu chiến binh đang làm lễ, thắp hương tưởng nhớ đồng đội, ông Bình xúc động nói: “Chúng tôi làm điều này để an ủi linh hồn những người đã khuất, an ủi gia đình liệt sỹ có con em còn nằm lại nơi đây. Còn rất nhiều đồng đội vẫn đang nằm trong lòng đất đá mà đến nay chưa có điều kiện tìm thấy”.
Cũng theo ông Bình, không chỉ các cựu chiến binh, mỗi năm có hàng vạn du khách đến với Vị Xuyên. Vì thế, cần có những địa điểm ghi dấu, gợi nhớ về cuộc chiến hào hùng của dân tộc.
“Việc xây dựng một đài tưởng niệm ngay tại nơi từng diễn ra những trận chiến ác liệt sẽ góp phần giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ, giúp họ hiểu hơn về lịch sử đấu tranh bảo vệ Tổ quốc của cha ông”, ông Bình nhấn mạnh.
Mâm cơm cúng đồng đội
Nằm bên bờ đông sông Lô, xã Minh Tân (huyện Vị Xuyên) cũng từng là nơi diễn ra những trận đấu pháo ác liệt. Không ít chiến sĩ thuộc các sư đoàn tăng cường của tỉnh đội Sơn La, Thừa Thiên - Huế đã hy sinh và mãi mãi nằm lại trong những ngọn đồi, khe đá ở Minh Tân.
Đài tưởng niệm các anh hùng liệt sỹ mặt trận Vị Xuyên - Minh Tân.
Hơn 40 năm sau, cô giáo Nguyễn Thị Thúy, người dân sinh sống tại huyện Vị Xuyên, vẫn chưa thể quên những ngày mưa bom bão đạn ở Minh Tân.
Bà Thúy kể lại: “Có những ngày chỉ nghe tiếng bom đạn gào rú trên đồi. Những đứa trẻ hoảng sợ theo cha mẹ sơ tán về thành phố. Chỉ còn lại bộ đội ta ẩn nấp trên các ngọn đồi, trong hang đá, chiến đấu giành giật từng tấc đất với quân thù”.
Ngày biên giới lặng tiếng súng, bà Thúy theo cha mẹ trở về Minh Tân. Bà đi học, lập gia đình và tiếp tục lựa chọn Vị Xuyên làm nơi gắn bó. Bà gặp ông Vũ Trọng Tuyên, một cựu chiến binh Vị Xuyên, và nên duyên chồng vợ.
“Tôi đã tận mắt chứng kiến các anh chiến đấu ở mặt trận Vị Xuyên, cũng từng nhìn thấy đồng đội của các anh ngã xuống. Có những cái tên đã hóa thành bất tử, trở thành một phần của lịch sử mà chúng ta không bao giờ được phép quên”, bà Thúy xúc động chia sẻ.
Vợ chồng cựu chiến binh Vũ Trọng Tuyên thắp hương tưởng nhớ đồng đội.
Nhờ tấm lòng tri ân của các cựu chiến binh khắp mọi miền đất nước, Đài tưởng niệm các anh hùng liệt sỹ Vị Xuyên đã được xây dựng khang trang. Từ khi đài tưởng niệm đi vào hoạt động, vợ chồng bà Thúy tự nguyện trông coi và hương khói.
“Những ngày lễ, Tết, hay như dịp 17/2 này, gia đình tôi làm mâm cơm cúng gia tiên thế nào thì cũng chuẩn bị một mâm cơm mang sang đài tưởng niệm để thắp hương cho các anh hùng liệt sỹ”, bà Thúy nói.
Ông Tuyên chia sẻ thêm: “Không chỉ lo hương khói cho đồng đội, vợ chồng tôi còn tự nguyện quét dọn, tưới cây và hướng dẫn đồng đội từ xa đến thăm viếng. Tôi may mắn còn sống và còn sức thì tôi sẽ tiếp tục phục vụ những đồng đội đã hy sinh, những người đã cùng tôi vào sinh ra tử”.
Hiện nay, trên các ngọn đồi, khe đá ở Hà Giang vẫn còn rất nhiều hài cốt liệt sỹ chưa được tìm thấy. Sau khi làm sạch bom mìn tại nhiều khu vực ở Vị Xuyên, Ban Chỉ huy Quân sự tỉnh Hà Giang đã thành lập đội quy tập hài cốt liệt sỹ để triển khai công tác tìm kiếm.
Thượng tá Nguyễn Văn Tân, Chính trị viên Đội quy tập hài cốt liệt sỹ tại Hà Giang, cho biết: “Năm 2024, toàn đội đã tìm thấy 28 bộ hài cốt liệt sỹ. Quý I năm 2025, tiếp tục tìm được 10 bộ. Đến nay, đội đã quy tập được tổng cộng 167 hài cốt liệt sỹ. Dù con số không nhỏ, nhưng điều khiến chúng tôi day dứt nhất là mới chỉ xác định được danh tính của một liệt sỹ”.
Có nhiều nguyên nhân khiến công tác tìm kiếm gặp khó khăn, nhưng theo Thượng tá Tân, lý do lớn nhất là do cuộc chiến quá ác liệt, bom đạn đã cày xới toàn bộ khu vực Vị Xuyên. Thông tin từ các cựu chiến binh cũng ngày càng ít đi. Hiện tại, các hài cốt liệt sỹ được quy tập về Nghĩa trang Liệt sỹ Quốc gia Vị Xuyên để tiếp tục xác minh danh tính, trả lại tên cho các anh sau cuộc chiến.
