Đây là năm thứ 3 liên tiếp, ngân sách Trung ương có khả năng hụt thu và điều này khiến nhiệm vụ chi của ngân sách Trung ương khó được đảm bảo, mục tiêu giảm bội chi ngân sách Nhà nước hết sức khó khăn.
Theo Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính - Ngân sách Quốc hội, ông Nguyễn Đức Hải, ước thực hiện thu ngân sách Nhà nước (NSNN) cả năm 2017 vượt 2,3% (27,3 nghìn tỷ đồng) so với dự toán đã thể hiện những nỗ lực cao trong điều hành của Chính phủ. Tuy nhiên, số tăng thu này chủ yếu là tăng thu của ngân sách địa phương (NSĐP), trong khi thu ngân sách Trung ương (NSTW) khó đạt dự toán. Đây là năm thứ 3 liên tiếp, NSTW có khả năng hụt thu và điều này khiến nhiệm vụ chi của NSTW khó được đảm bảo, mục tiêu giảm bội chi NSNN hết sức khó khăn.
Xem xét về cơ cấu thu NSNN, người đứng đầu Ủy ban Tài chính - Ngân sách cho biết, nổi lên một số vấn đề đáng quan tâm. Cụ thể về thu nội địa, Chính phủ ước cả năm chỉ tăng 2,1% so với dự toán. Đặc biệt, thu từ 3 khu vực kinh tế là DNNN, vốn đầu tư nước ngoài (FDI), DN ngoài quốc doanh đều không đạt dự toán. Khu vực DNNN có số thu giảm mạnh nhất (-7,7%) so với dự toán. Bên cạnh nguyên nhân do đẩy mạnh cổ phần hóa, cơ cấu lại DNNN, điều này còn cho thấy khả năng cạnh tranh, phát triển của khu vực này còn hạn chế.
Nhiều ý kiến cho rằng, số thu cổ tức, lợi nhuận của DNNN, tiền bán vốn nhà nước tại các DN trong 9 tháng đầu năm chỉ đạt hơn 48.000 tỷ đồng so với dự toán 120.000 tỷ đồng; đặc biệt là thu bán vốn nhà nước mới chỉ đạt 16,7% (10.000 tỷ đồng), nhưng Chính phủ vẫn ước thực hiện cả năm đạt 100% dự toán là rất khó. Điều này sẽ ảnh hưởng đến việc cân đối, bố trí vốn thực hiện các dự án đầu tư trong những tháng cuối năm 2017.
Ngoài ra, nếu loại trừ khoản thu tiền sử dụng đất (93.500 tỷ đồng), thu cổ tức, lợi nhuận còn lại sau thuế, tiền bán vốn nhà nước tại DN (120.000 tỷ đồng) và thu xổ số kiến thiết (26.200 tỷ đồng), thì số thu nội địa giảm so với dự toán. Điều này một mặt phản ánh khả năng phục hồi tăng trưởng của nền kinh tế còn chậm, thu từ nội tại nền kinh tế chưa bền vững và thiếu tính ổn định. Mặt khác, là do số thu giao cho một số địa phương quá cao so với thực lực, như thu từ ô tô của tỉnh Quảng Nam, Vĩnh Phúc… Bên cạnh đó, việc xử lý nợ đọng thuế, tuy đã được triển khai quyết liệt, nhưng số tiền nợ đọng còn lớn (khoảng 74,9 nghìn tỷ đồng tính đến hết 31/7/2017).
Nhiều khoản thu cũng được đề nghị cần theo dõi sát sao hơn, đảm bảo tăng thu. Ví dụ thu từ dầu thô, ước cả năm vượt 5,2 nghìn tỷ đồng so với dự toán trên cơ sở sản lượng tăng 1 triệu tấn và giá bán bình quân cả năm tăng 3 USD/thùng so với dự toán.
Ông Nguyễn Đức Hải cho rằng, trên cơ sở báo cáo của IMF, giá dầu thô bình quân các hợp đồng giao sau năm 2017 có thể tăng cao hơn 9 tháng đầu năm, thì việc Chính phủ ước tính giá bình quân năm 2017 ở mức 53USD/thùng là tương đối thấp. Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính - Ngân sách Quốc hội cũng cho rằng, các khoản thu có khả năng tăng thêm do kim ngạch xuất nhập khẩu thường tăng vào dịp cuối năm. Theo đó, Chính phủ ước bình quân các tháng cuối năm tăng thu thấp hơn so với thực hiện bình quân 9 tháng đầu năm là chưa thật hợp lý.
Ủy ban Tài chính - Ngân sách cũng cho rằng, Chính phủ cần lưu ý một số vấn đề như việc triển khai thực hiện Kế hoạch Đầu tư công trung hạn còn lúng túng, công tác chỉ đạo chưa quyết liệt, dẫn đến công tác phân bổ, giao dự toán còn chậm, giao nhiều đợt (nhất là vốn đầu tư xây dựng cơ bản). Đến thời điểm cuối tháng 9/2017, mới giao được 43,1% số vốn trái phiếu Chính phủ (TPCP) năm 2016 chuyển sang năm 2017, vốn TPCP kế hoạch năm 2017 giao được 19.420 tỷ đồng/50.000 tỷ đồng, bằng 38,8% dự toán là rất thấp. Bên cạnh đó, giải ngân vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ nguồn NSNN là chậm nhất so với cùng kỳ trong 5 năm gần đây (53,1%); vốn TPCP giải ngân đạt 7% so với dự toán. Như vậy, tiến độ giải ngân vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ nguồn NSNN, TPCP là rất chậm so với cùng kỳ các năm gần đây…
Thường trực Ủy ban Tài chính - Ngân sách đánh giá cao kết quả điều hành NSNN theo hướng siết chặt bội chi (cả bội chi NSTW và bội chi NSĐP) năm 2017. Tuy nhiên, mức bội chi giảm so với thực tế (4.000 tỷ đồng) là do giảm phần bội chi của NSĐP. Bên cạnh đó, việc giải ngân vốn ODA được tạm xác định là 60 nghìn tỷ đồng là chưa ổn, vì theo nhiều năm, số giải ngân vốn ODA thường có phát sinh lớn hơn so với dự toán. Dự báo, vốn ODA có khả năng giải ngân vượt hơn 15.000 tỷ đồng so với dự toán, điều này ảnh hưởng đến bội chi NSNN. Vì vậy, Chính phủ đánh giá cụ thể về tổng mức vay của NSNN năm 2017 (ước thực hiện 330.345 tỷ đồng), trong đó bao gồm vay để bù đắp bội chi và vay để trả nợ gốc và có biện pháp điều chỉnh kịp thời, giữ mức bội chi trong phạm vi dự toán được Quốc hội quyết định.
Thường trực Ủy ban Tài chính - Ngân sách cũng nhận thấy, năm 2017, vay để trả nợ gốc giảm 5.812 tỷ đồng so với dự toán, chủ yếu từ NSĐP, một mặt thể hiện được khả năng trả nợ tích cực của các địa phương, góp phần bảo đảm an toàn nợ công, song mặt khác cũng phản ánh sự thiếu vững chắc của NSTW khi không chủ động bố trí được nguồn để trả nợ gốc.
