Sai phạm của cơ quan quản lý “dồn” vào phí của người dân

Theo đúng dự kiến thì ngày 30-6, Bộ GTVT phải hoàn thành quyết toán nốt 33 dự án BOT. Dựa trên kết quả này, việc tăng hay giảm thời gian thu phí sẽ được công bố. Thế nhưng, đến thời điểm này tính minh bạch của các dự án còn chưa được đáp ứng thì một vài kết quả thanh tra về dự án BOT khác lại tiếp tục chỉ ra nhiều bất cập. Hậu quả của việc thiếu minh bạch về thông tin, thiếu minh bạch trong xử lý bất cập, vẫn là người dân phải hứng chịu, những người đóng phí mỗi ngày khi đi qua tuyến đường có trạm thu phí.

Tháng 6 vừa qua, sau hai năm làm việc liên tục, Thanh tra Chính phủ đã có kết luận về việc chấp hành quy định của pháp luật trong việc thực hiện 6 dự án đầu tư theo hình thức BT, BOT trong lĩnh vực giao thông, môi trường trên địa bàn TP HCM. Không nằm ngoài dự đoán, hàng loạt sai phạm của dự án do Bộ, địa phương quản lý đã được chỉ ra. Điều đáng nói, có những dự án do cơ quan quản lý làm sai quy trình, dẫn tới bị phạt về hành chính, song số tiền này sau đó lại được tính vào tổng mức đầu tư…

Vi phạm làm biến dạng hiệu quả đầu tư

Trong Kết luận 1423, Thanh tra Chính phủ chỉ chọn “mổ xẻ” 6/13 dự án BOT, BT giao thông, môi trường với giá trị 32.971 tỷ đồng được triển khai trong giai đoạn 2010 - 2015. Theo đó, ngoại trừ Dự án cải tạo, nâng cấp quốc lộ 1, đoạn An Sương - An Lạc thuộc trách nhiệm của Bộ GTVT, 5 dự án BOT, BT còn lại đều do UBND TP HCM là cơ quan Nhà nước có thẩm quyền, gồm: Dự án xây dựng cầu Phú Mỹ; Dự án đường kết nối vào cầu Phú Mỹ; Dự án xa lộ Hà Nội; Dự án cầu Bình Triệu II; Dự án xây dựng đường nối từ đường Nguyễn Duy Trinh vào Khu công nghiệp Phú Hữu.

Công trình hạ tầng đầu tiên được Thanh tra Chính phủ đề cập trong bản kết luận là Dự án BOT Xây dựng cầu Phú Mỹ - cầu dây văng lớn nhất TP HCM bắc qua sông Sài Gòn nối quận 2 và quận 9 do Công ty cổ phần Đầu tư xây dựng cầu Phú Mỹ là nhà đầu tư. Công trình có tổng mức đầu tư 2.077 tỷ đồng, trong đó, vốn chủ sở hữu là 23,6%, nguồn vốn vay ngân hàng nước ngoài và ngân hàng trong nước là 76,4%, có thời gian thu phí hoàn vốn 26 năm.

Theo kế hoạch ban đầu, công trình cầu Phú Mỹ được triển khai với 3 mốc tiến độ quan trọng: khởi công xây dựng vào tháng 12-2005; hoàn thành thi công vào tháng 9-2008; bắt đầu thu phí từ tháng 1-2009. Tuy nhiên, trên thực tế phải đến tháng 2-2007, nhà đầu tư mới có thể khởi công xây dựng những hạng mục đầu tiên.

Do khởi công muộn, nên phải đến tháng 8-2009, các bên liên quan mới tiến hành nghiệm thu và bắt đầu thu phí hoàn vốn từ tháng 4-2010. Việc để lụt tiến độ dự án, theo Thanh tra Chính phủ, trách nhiệm thuộc Bộ GTVT do chậm trễ thực hiện công tác thẩm định và UBND TP HCM do chậm phê duyệt thiết kế kỹ thuật, bàn giao mặt bằng, bảo lãnh vay vốn nước ngoài.

Hệ lụy trực tiếp của việc chậm trễ này là việc nhà thầu thi công đã “thẳng tay” phạt nhà đầu tư với số tiền 60,1 tỷ đồng do vi phạm hợp đồng. Hiện số tiền nhà đầu tư bị phạt nói trên đã được UBND TP HCM phê duyệt vào chi phí công trình.

Tại Kết luận số 1423, Thanh tra Chính phủ không đưa ra đánh giá cụ thể đối với khoản phạt kỷ lục này. Điều đáng chú ý, đây không phải là lỗi duy nhất tại dự án này. Theo quy định về quản lý đầu tư hợp đồng BOT, trong vòng 6 tháng từ khi hoàn thành công trình, nhà đầu tư phải lập hồ sơ quyết toán dự án.

Tuy nhiên, do lãnh đạo TP HCM không quyết liệt đôn đốc, nên dù Dự án BOT cầu Phú Mỹ đưa vào sử dụng từ tháng 8-2009, nhưng đến tháng 9-2012, Công ty cổ phần Đầu tư xây dựng Phú Mỹ mới hoàn thành hồ sơ quyết toán và thuê kiểm toán chi phí đầu tư của dự án.

“Việc chậm quyết toán nói trên đã vi phạm quy định tại khoản 1, Điều 36, Nghị định 108/2009/NĐ-CP ngày 27-11-2009 của Chính phủ về Hợp đồng BOT, BT”, Kết luận số 1423 do Phó Tổng Thanh tra Chính phủ Ngô Văn Khánh ký nêu rõ.

Nếu như sai sót trong quá trình triển khai đầu tư chỉ xuất hiện ở một số khâu tại Dự án BOT cầu Phú Mỹ, thì tại Dự án BT xây dựng đường kết nối vào cầu Phú Mỹ cũng do Công ty cổ phần Đầu tư xây dựng Phú Mỹ là nhà đầu tư, “lỗi” hiện diện dày đặc ở mọi giai đoạn…

Cầu Phú Mỹ được xem là biểu tượng của TP HCM. Ảnh: Hữu Công

Khó chấp nhận “bố làm sai, con phải chịu”

Phó Tổng Thanh tra Chính phủ Ngô Văn Khánh khẳng định: “Trách nhiệm về những vi phạm, khuyết điểm trên thuộc UBND TP HCM, trực tiếp là Sở Kế hoạch và Đầu tư TP HCM và các cơ quan chuyên môn liên quan của thành phố”.

Vị này cũng đề nghị UBND thành phố xem xét xử lý số tiền sai phạm với tổng giá trị là 2.172 tỷ đồng. Đồng thời kiểm điểm, xử lý trách nhiệm của tập thể, cá nhân đã vi phạm các quy định của pháp luật.

Mặc dù kết luận thanh tra đã nêu rõ, song theo một số chuyên gia giao thông, việc UBND TP HCM đưa số tiền bị phạt tính vào chi phí công trình, hay số tiền thuê đơn vị khác (không phải đơn vị làm công trình) bảo hành công trình rồi đưa số tiền này vào quyết toán làm tăng chi phí là cách tính chưa chính xác. Nếu tính vào chi phí công trình sẽ đồng nghĩa với việc người tham gia giao thông phải trả tiền cho lỗi của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền.

Thẳng thắn hơn, ông Nguyễn Văn Thanh, Chủ tịch Hiệp hội Ôtô Việt Nam cho rằng: “Khó chấp nhận kiểu “bố làm sai, con phải chịu” như thế. Thế nhưng, từ trước đến nay, do chúng ta chưa có chế tài, chưa có cơ chế, nên nhiều dự án chậm giải phóng mặt bằng, làm lụt tiến độ, dẫn đến việc nhà thầu phạt tiền, rồi sau đó, số tiền này có thể được tính vào tổng mức đầu tư hay chi phí dự án.

Tiền đấy cuối cùng là lấy ở đâu bù vào? Nếu là dự án nhà nước, thì lấy từ ngân sách, mà ngân sách suy cùng thì vẫn là tiền thuế do dân đóng mà có. Như vậy, người dân đang thiệt đơn, thiệt kép?

“Vì sự không đúng này, tôi nghĩ nên đề nghị cơ quan thanh tra xem xét chỉ ra rõ trách nhiệm của tổ chức, cá nhân nào sai thì người đó phải bồi hoàn từ tiền cá nhân, chứ không thể đánh giá kiểm điểm chung chung rồi cuối cùng lại đánh đồng đổ lên đầu dân”, ông Thanh nhấn mạnh.