Sách giáo khoa đắt đỏ sau xã hội hóa, đề xuất kiểm tra lợi ích nhóm tư nhân

Nghịch lý: Giá sách không giảm mà tăng tới 3 lần sau xã hội hóa

Dự thảo báo cáo của Đoàn giám sát gửi Ủy ban Thường vụ Quốc hội mới đây về việc thực hiện xã hội hóa sách giáo khoa (SGK) chỉ ra nhiều bất cập như giá sách quá cao, tiền chiết khấu lớn…

Cụ thể, mức chiết khấu cho các đơn vị đầu mối NXB phục vụ năm học 2020-2021, 2021-2022 đối với SGK là 29% giá bìa, sách bài tập là 33%, sách giáo viên là 15%; năm học 2022-2023, đối với SGK là 28,5% giá bìa, sách bài tập là 35%, sách giáo viên là 15%.

Báo cáo giải trình của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và đào tạo (GD&ĐT) gửi Đoàn giám sát cũng đã nhìn nhận mức chiết khấu như vậy có tác động đáng kể đến giá SGK.

Thực tế, sau 4 năm xã hội hóa SGK, cả nước có 6 NXB và 3 tổ chức biên soạn sách. Mục tiêu là tạo cạnh tranh nhằm giảm giá sách giáo khoa, tuy nhiên, đang tồn tại nghịch lý, dù có nhiều NXB tham gia biên soạn SGK, có nhiều bộ sách nhưng giá sách không giảm, mà thực tế đang tăng cao, gấp 2-3 lần so với sách của chương trình cũ.

Về tình trạng này, Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam cũng vừa có báo cáo về việc ban hành chính sách, pháp luật và công tác quản lý Nhà nước về đổi mới chương trình, SGK giáo dục phổ thông giai đoạn 2014-2022.

Đơn vị này cho hay: Nhiều ý kiến băn khoăn về việc Bộ GD&ĐT ban hành quyết định phê duyệt danh mục SGK, nhưng thực tế, một số trường “lập lờ” giữa SGK và các tài liệu tham khảo, sách bài tập. Việc này khiến chi phí mua sách đội lên rất nhiều.

Ngoài ra, có ý kiến cho rằng, Bộ GD&ĐT chưa có cơ chế kiểm soát, quản lý đối với các địa phương trong việc in ấn, phát hành một số loại sách, thiết bị học tập, dẫn đến tình trạng một địa phương phát hành độc quyền sách, ấn định việc sử dụng SGK và thiết bị học tập cho địa phương mình.

“Sự độc quyền dẫn đến lợi ích nhóm trong việc in ấn phát hành SGK và bán giá cao sẽ ảnh hưởng đến các hoàn cảnh khó khăn, nhất là trong giai đoạn kinh tế đang phục hồi sau đại dịch Covid-19, việc này sẽ tạo áp lực cho các gia đình có hoàn cảnh khó khăn”, Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam nhấn mạnh.

Ngăn lỗ hổng xã hội hóa để trục lợi

Nhận định giá SGK hiện nay quá cao, ảnh hưởng đến nhiều gia đình gặp khó khăn về kinh tế, nhất là các gia đình ở vùng sâu, vùng xa, Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam cho biết: “Người dân băn khoăn, bức xúc về sự độc quyền hay có hiện tượng lợi ích nhóm trong việc in ấn, phát hành SGK”.

Hiện, trên thị trường có 3 bộ SGK được Bộ GD&ĐT phê duyệt đưa vào giảng dạy gồm có, bộ “Kết nối tri thức với cuộc sống”, “Chân trời sáng tạo” và bộ “Cánh diều”.

Trong đó, bộ “Cánh diều” đang có giá đắt nhất, được phát hành bởi Công ty Cổ phần Đầu tư xuất bản và thiết bị giáo dục Việt Nam (VEPIC).

Cụ thể, bộ này có giá 230.000 đồng đối với sách lớp 4, 268.000 đồng đối với lớp 8 và 370.000 đồng đối với lớp 11. Giá bán của các bộ SGK lớp 4 và lớp 8 chưa bao gồm giá sách tiếng Anh; giá SGK lớp 11 chỉ bao gồm giá sách của 6 môn bắt buộc, trừ sách tiếng Anh và giáo dục địa phương.

Trong khi, theo chương trình cũ, bộ SGK lớp 4 (9 quyển) chỉ có giá 87.000 đồng.

Báo cáo giải trình của Bộ trưởng Bộ GD&ĐT cho thấy, theo các quy định hiện nay, Bộ Tài chính (Cục Quản lý giá) chủ trì tiếp nhận, rà soát văn bản kê khai giá SGK và rà soát nội dung kê khai giá để phục vụ công tác bình ổn giá, quản lý Nhà nước về giá, kiểm tra, thanh tra theo quy định của pháp luật.

Các NXB tự chịu trách nhiệm trước pháp luật về tính đúng đắn, phù hợp của phương án giá SGK đã kê khai với Bộ Tài chính.

Như vậy, doanh nghiệp vẫn đang toàn quyền về giá sách. Do không phải là mặt hàng Nhà nước định giá, nên quyền quyết định giá vẫn là của doanh nghiệp. Nhà nước chỉ tiếp nhận kê khai giá của đơn vị. Bộ Tài chính, Bộ GD&ĐT chỉ có trách nhiệm rà soát xem đơn vị xuất bản có kê khai khoản mục chi phí và biểu mẫu có đúng Thông tư 233 hay không.

Thực tế cho thấy, VEPIC - đơn vị tư nhân đầu tiên làm bộ SGK “Cánh diều” chuyển từ lỗ sang lãi đậm ngay năm đầu tiên (2020) tham gia biên soạn, phát hành SGK. Cụ thể, so với giai đoạn 2017-2019 (doanh thu 4-6 tỷ đồng mỗi năm, lỗ sau thuế hàng chục tỷ đồng) thì năm 2022, doanh thu của doanh nghiệp này đã tăng khoảng 123 lần (ngưỡng gần 616 tỷ đồng, lãi sau thuế 46 tỷ đồng).

Do đó, để ngăn chặn lỗ hổng xã hội hóa tạo cơ hội cho nhóm tư nhân trục lợi, Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam đề xuất Chính phủ tổ chức giám sát, kiểm tra việc có hay không lợi ích nhóm trong việc lựa chọn bộ sách giảng dạy, thiết bị học tập ở các địa phương.

Ngoài ra, đề xuất Quốc hội nghiên cứu và đưa ra chiến lược trong biên soạn SGK, đảm bảo tính bền vững tương đối; không nên thay đổi thường xuyên vì gây lãng phí.