Rắn - Linh vật có mặt nhiều nhất trong thần thoại của các châu lục

Trong dòng chảy lịch sử và thần thoại, ít loài vật nào gây ấn tượng mạnh mẽ như rắn. Từ lâu, rắn không chỉ là một loài vật được kính sợ qua vẻ ngoài, mà còn được tôn vinh như biểu tượng của sự tái sinh, phì nhiêu và mối liên kết thiêng liêng giữa con người với đất mẹ.

Ở nhiều nền văn hóa, rắn hiện diện trong các nghi lễ và truyền thuyết, từ điệu múa rắn cầu mưa của người Hopi ở Bắc Mỹ đến hình tượng rắn quấn quanh cây gậy linh thiêng của vị thần y trong thần thoại Hy Lạp. Có thể nói, loài vật này là một trong những biểu tượng trường tồn nhất qua mọi thời đại.

Thần thoại Hy Lạp

Medusa là một trong những hình tượng nổi tiếng nhất trong thần thoại Hy Lạp.

Rắn là hình tượng quen thuộc trong thần thoại Hy Lạp, gắn liền với sức mạnh huyền bí, cái chết và sự tái sinh. Một trong những nhân vật nổi bật nhất chính là Medusa, một trong ba chị em Gorgon. Medusa bị biến thành quái vật với mái tóc đầy rắn bởi nữ thần Athena sau khi cô bị thần biển Poseidon cưỡng ép trong đền thờ của Athena. Bất kỳ ai nhìn vào mắt Medusa đều lập tức hóa đá, khiến cô trở thành biểu tượng của nỗi kinh hoàng.

Tuy nhiên, Medusa cũng mang tính biểu tượng cho sự bảo vệ và sức mạnh, xuất hiện trên nhiều tấm khiên và tượng khắc Hy Lạp.

Bên cạnh Medusa, thần thoại Hy Lạp còn có nhiều câu chuyện đáng chú ý khác về rắn. Ladon, một con rồng với hình dáng mãng xà khổng lồ, canh giữ vườn táo vàng của các Hesperides, là thách thức lớn trong một trong 12 chiến công của Heracles.

Với cơ thể dài bất tận và hàng trăm đầu, Ladon tượng trưng cho sự bảo vệ thần thánh nhưng cũng là trở ngại mà con người phải vượt qua để đạt được vinh quang.

Một biểu tượng khác là rắn gắn liền với các nữ thần như Echidna, “mẹ của quái vật” nửa người nửa rắn. Echidna sinh ra nhiều sinh vật huyền thoại như Cerberus, Chimera hay Hydra.

Trong khi đó, những câu chuyện về Hydra, con rắn nước có nhiều đầu, hay cây gậy của Asclepius (với hình ảnh con rắn quấn quanh) lại gợi lên sự đối lập giữa cái chết và sự chữa lành, cái ác và cứu rỗi.

Thần thoại Bắc Âu

Jormungandr là mãng xà khổng lồ trong thần thoại Bắc Âu.

Rắn trong thần thoại Bắc Âu mang ý nghĩa biểu tượng sâu sắc, liên kết chặt chẽ với các khái niệm về ranh giới, hỗn loạn và tái sinh. Hai con rắn nổi bật nhất là Jormungandr và Nidhoggr.

Jormungandr, còn gọi là mãng xà Midgard, là con rắn khổng lồ quấn quanh thế giới, lớn đến mức tự cắn được đuôi chính mình. Tuy nhiên, trong Ragnarok (tận thế của thần thoại Bắc Âu), Jormungandr sẽ nhả đuôi, gây ra động đất, sóng thần và hủy diệt thế giới, giết chết thần Thor bằng nọc độc.

Trong khi đó, Nidhoggr cư ngụ ở rễ cây thế giới Yggdrasil, không ngừng gặm nhấm để phá hủy cội nguồn sự sống. Ngoài ra, Nidhoggr còn được mô tả ở Nastrond – nơi nó tra tấn những linh hồn tội lỗi. Nidhoggr tượng trưng cho sự hủy diệt và hình phạt, nhưng cũng là bước chuyển vào một chu kỳ mới.

Cả hai đều phản ánh ranh giới giữa các thế giới: sống và chết, trần thế và tâm linh. Theo tiến sĩ Leszek Gardela, rắn trong Bắc Âu đại diện cho khả năng vượt qua những ranh giới này, gắn liền với nghệ thuật Seidr, nơi rắn là hướng dẫn viên hoặc hình thái để bước vào cõi tâm linh.  

Các thần thoại châu Phi

Trong thần thoại Ai Cập và văn hóa châu Phi, rắn là biểu tượng đa diện, vừa thiêng liêng vừa đáng sợ, gắn liền với các khái niệm về sự sống, cái chết và quyền năng tối thượng.

Tại Ai Cập, rắn Uraeus - hình ảnh hổ mang trên vương miện Pharaoh - là biểu tượng của quyền lực thần thánh và bảo hộ. Nó được cho là hiện thân của nữ thần Wadjet, bảo vệ các vị vua và đẩy lùi kẻ thù. Trái ngược, rắn Apep lại đại diện cho hỗn loạn, luôn đe dọa phá hủy trật tự vũ trụ do thần mặt trời Ra duy trì. Hình ảnh Apep bị Ra tiêu diệt mỗi đêm minh họa sự chiến thắng của ánh sáng trước bóng tối.

Ở châu Phi, rắn gắn liền với thần thoại sáng tạo. Trong văn hóa Dahomey, thần Dan, con rắn cầu vồng, được cho là đã quấn quanh thế giới để giữ sự cân bằng. Người Zulu lại xem rắn như cầu nối giữa người sống và tổ tiên, là sứ giả từ thế giới bên kia.

Thần thoại phương Đông

Mãng xà Orochi trong thần thoại Nhật Bản.

Trong thần thoại châu Á, rắn đóng vai trò biểu tượng mạnh mẽ, gắn liền với sức mạnh siêu nhiên, sự sống và cái chết.

Ở Ấn Độ, rắn Naga là một trong những hình tượng nổi bật nhất. Naga, thường được miêu tả là nửa người nửa rắn, vừa thiêng liêng vừa đáng sợ. Chúng cư ngụ dưới lòng đất hoặc trong các hồ, sông, đại diện cho nước - yếu tố quan trọng trong việc duy trì sự sống. Thần thoại kể rằng Naga bảo vệ kho báu và tri thức, nhưng nếu bị xúc phạm, chúng có thể mang lại thiên tai.

Một câu chuyện nổi tiếng là rắn Vasuki, quấn quanh núi Mandara để giúp các thần khuấy động biển sữa, tìm ra thần dược bất tử.

Ngoài Ấn Độ, ở Thái Lan và Lào, truyền thuyết về rắn Naga cũng ăn sâu vào tín ngưỡng dân gian. Người dân tin rằng Naga cai quản dòng sông Mê Kông, mang lại mùa màng bội thu và bảo vệ cộng đồng khỏi tai họa. Lễ hội Bung Fai Phaya Naga hàng năm còn tái hiện hiện tượng "rắn thần phun lửa" trên sông, làm sống lại niềm tin linh thiêng.

Ở Nhật Bản, rắn là biểu tượng của thần linh và sự bảo vệ. Một trong những con rắn nổi tiếng nhất là Orochi, một con rắn hổ mang tám đầu, có thể gây ra thiên tai và thảm họa. Trong thần thoại, Orochi là kẻ thù của thần Susanoo, vị thần của bão và biển cả. Sau khi Susanoo đánh bại Orochi, ông giải cứu một cô gái và nhận được thanh kiếm Kusanagi, một trong ba bảo vật thần thánh của Nhật Bản.

Ở Trung Quốc, rắn cũng là một phần không thể thiếu trong văn hóa dân gian. Rắn được coi là loài vật thông minh và có mối liên kết mạnh mẽ với thần thoại, đặc biệt là trong các câu chuyện về Long (Rồng). Rắn và rồng đôi khi được coi là những sinh vật có mối quan hệ mật thiết. Một trong những câu chuyện nổi bật là về Bạch Xà hay Bạch nương tử.

Truyền thuyết Bạch Xà kể về mối tình giữa Hứa Tiên và Bạch nương tử, một con rắn tu luyện ngàn năm thành người. Sau khi gặp nhau nhờ Hứa Tiên cho mượn ô trong một trận mưa, họ kết duyên vợ chồng.

Tuy nhiên, Pháp Hải hòa thượng, kẻ thù của Bạch Xà, nhiều lần phá hoại hạnh phúc của họ. Sau khi Bạch Xà cứu Hứa Tiên từ cõi chết bằng cách trộm cỏ tiên, họ bị chia cắt bởi Pháp Hải và Bạch Xà bị nhốt trong tháp Lôi Phong. Về sau, con trai của họ trở thành Trạng nguyên, cứu mẹ và phá vỡ tháp, đoàn tụ với Hứa Tiên.