Phải xây dựng một hệ thống y tế phân tầng hiệu quả

Trao đổi với phóng viên Báo Hànộimới, TS Hà Anh Đức, Cục trưởng Cục Quản lý khám, chữa bệnh (Bộ Y tế), đã thẳng thắn phân tích thực trạng và đề xuất những giải pháp mang tính hệ thống nhằm nâng cao năng lực y tế cơ sở, bảo đảm phân tầng hiệu quả trong chăm sóc sức khỏe toàn dân.

Tuyến trên quá tải, tuyến dưới thiếu niềm tin

- Thưa TS Hà Anh Đức, dù hệ thống y tế Việt Nam đã có nhiều thay đổi nhưng tình trạng quá tải ở các bệnh viện trung ương, đặc biệt tại các chuyên khoa như tim mạch, ung bướu, hồi sức... vẫn tiếp diễn. Theo ông, đâu là nguyên nhân cốt lõi dẫn đến thực trạng này?

- Thực tế có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng quá tải bệnh viện, nhất là tại các bệnh viện trung ương, chuyên khoa sâu. Thứ nhất là mô hình bệnh tật tại Việt Nam hiện nay đang chịu “gánh nặng kép” của cả bệnh truyền nhiễm và bệnh không lây nhiễm khiến nhu cầu khám, chữa bệnh ngày càng lớn. Tại những bệnh viện tuyến cuối như Bạch Mai, Hữu nghị Việt Đức, K... đều là bệnh viện hạng đặc biệt, tập trung đội ngũ chuyên gia đầu ngành và kỹ thuật chuyên sâu. Do đó, người bệnh, nhất là khi mắc bệnh nặng, có tâm lý muốn được điều trị ở nơi tốt nhất. Điều này dẫn đến tình trạng quá tải kéo dài ở nhiều chuyên khoa trọng điểm.

Thứ hai là chất lượng dịch vụ chưa đồng đều. Cụ thể, ở một số địa phương, cơ sở vật chất, trang thiết bị còn hạn chế, năng lực chuyên môn chưa đáp ứng kỳ vọng nên làm gia tăng khoảng cách chất lượng giữa các cấp khám, chữa bệnh và vô hình trung khiến các bệnh viện trung ương, chuyên khoa sâu luôn phải gánh áp lực quá tải. Bên cạnh đó, chính sách hiện hành cho phép người bệnh được lựa chọn cơ sở khám, chữa bệnh, kể cả vượt cấp khám, chữa bệnh, nếu họ có bảo hiểm y tế. Việc này tạo điều kiện thuận lợi cho người dân nhưng cũng khiến các bệnh viện tuyến dưới khó “giữ” bệnh nhân ở lại, đặc biệt khi năng lực chuyên môn còn có sự chênh lệch.

Thứ ba, về tâm lý người bệnh. Người dân thường tin tưởng tuyến trên có bác sĩ giỏi, kỹ thuật hiện đại nên yên tâm hơn khi điều trị. Bên cạnh đó, hạ tầng giao thông ngày càng thuận lợi cũng góp phần thúc đẩy xu hướng này.

Thứ tư là cơ chế chuyển cấp khám, chữa bệnh còn chưa thật sự linh hoạt. Một số thủ tục còn rườm rà, chưa thuận tiện, dẫn đến người bệnh chọn đi thẳng cấp khám, chữa bệnh cao hơn. Cuối cùng là truyền thông về vai trò và lợi ích của chăm sóc ban đầu tại tuyến y tế cơ sở vẫn chưa đủ mạnh để thay đổi nhận thức cộng đồng. Người dân chưa thực sự hiểu rằng, nhiều bệnh có thể được phát hiện sớm, điều trị hiệu quả và chi phí thấp ngay tại y tế cơ sở mà không phải điều trị tại cấp chuyên sâu.

- Những năm qua Nhà nước đã có nhiều chương trình đầu tư cho y tế cơ sở. Tuy nhiên, chất lượng khám, chữa bệnh tại đây vẫn chưa đáp ứng kỳ vọng. Theo ông, đâu là những rào cản lớn nhất khiến y tế tuyến dưới chưa thể làm tốt vai trò của mình?

- Rào cản lớn nhất vẫn nằm ở chất lượng dịch vụ y tế. Muốn có dịch vụ tốt, cần có đầu vào tốt, từ cơ sở vật chất, trang thiết bị đến nhân lực. Những năm qua, chúng ta đã đầu tư cho y tế cơ sở, nhưng chưa đủ đồng bộ. Ở nhiều nơi, vẫn còn tình trạng trạm y tế xã không có bác sĩ, thiếu thuốc, thiếu thiết bị cơ bản, hoặc có thiết bị nhưng không có người đủ năng lực đáp ứng vận hành hiệu quả.

Ngay cả khi có thiết bị, việc cập nhật kiến thức, triển khai kỹ thuật mới, ứng dụng công nghệ số... vẫn còn chậm. Đây là những yếu tố khiến người dân thiếu niềm tin. Nếu một trạm y tế xã chỉ khám được vài bệnh thông thường, trong khi tuyến trên có đầy đủ xét nghiệm, chẩn đoán hình ảnh, thậm chí phẫu thuật, thì người dân sẽ lựa chọn tuyến trên.

Tăng sức mạnh y tế cơ sở, giảm tải bệnh viện

- Bộ Y tế hiện đang có những giải pháp nào để nâng cao năng lực cho y tế cơ sở, đặc biệt là tuyến xã, nhằm giảm tải cho tuyến trên, thưa ông?

- Chúng tôi đang triển khai nhiều giải pháp đồng bộ nhằm cụ thể hóa Nghị quyết 72-NQ/TW của Bộ Chính trị về một số giải pháp đột phá trong bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân được ban hành ngày 9-9-2025. Theo đó, Nghị quyết xác định y tế cơ sở là ưu tiên chiến lược. Trạm y tế xã sẽ được củng cố toàn diện về nhân lực, vật lực và kỹ thuật.

Ngoài ra, Bộ Y tế đang xây dựng Đề án “Nâng cao năng lực chuyên môn, hỗ trợ đào tạo, chuyển giao kỹ thuật và phát triển mạng lưới bệnh viện vệ tinh giai đoạn 2026 - 2030” với mục tiêu nâng cao năng lực chuyên môn, kỹ thuật cho y tế các địa phương thông qua việc hỗ trợ đào tạo, chuyển giao kỹ thuật, mở rộng triển khai mạng lưới bệnh viện vệ tinh, góp phần nâng cao chất lượng dịch vụ khám, chữa bệnh và sự hài lòng người bệnh.

- Ngoài câu chuyện chuyên môn, Bộ Y tế sẽ có những định hướng gì về mặt truyền thông và giải pháp cụ thể nào để từng bước thay đổi nhận thức của người dân trong sử dụng dịch vụ y tế đúng tuyến?

- Bộ Y tế đã và đang triển khai nhiều giải pháp đồng bộ. Trước hết là đẩy mạnh công tác truyền thông về vai trò, lợi ích của chăm sóc sức khỏe ban đầu và y tế cơ sở, để người dân hiểu rõ rằng việc khám, tầm soát, điều trị sớm tại y tế cơ sở vừa tiết kiệm chi phí, vừa thuận tiện, lại bảo đảm chất lượng. Song song với đó, Bộ cũng nâng cao chất lượng dịch vụ y tế cơ sở thông qua đào tạo nhân lực, chuyển giao kỹ thuật, đầu tư thiết bị. Một số mô hình điểm đã cho thấy khi tuyến cơ sở được nâng cao năng lực thì người dân sẽ tin tưởng và an tâm khi sử dụng dịch vụ. Cùng với đó, Bộ Y tế cũng đang triển khai bước đầu khám, chữa bệnh theo nguyên lý y học gia đình để người dân có thể được theo dõi sức khỏe định kỳ và tư vấn kịp thời, nhất là đối với những bệnh mạn tính.

Tuy nhiên, để người dân tin tưởng và thay đổi hành vi sử dụng dịch vụ y tế tại cơ sở, trước tiên y tế cơ sở phải đủ năng lực. Vì vậy, truyền thông phải đi cùng nâng cao chất lượng. Nhận thức đúng sẽ tạo nên hành động đúng.

- Về dài hạn, xin ông cho biết Bộ Y tế đang theo đuổi định hướng gì để xây dựng một hệ thống y tế công bằng, bền vững và thực sự vì dân?

- Chúng tôi xác định rõ, phải xây dựng một hệ thống y tế phân tầng hiệu quả. Trong đó, y tế cơ sở là tuyến đầu, vừa phòng bệnh, vừa chăm sóc ban đầu. Tuyến trên sẽ tập trung điều trị chuyên sâu, kỹ thuật cao. Để làm được điều này, cần hoàn thiện hành lang pháp lý. Bộ Y tế sắp ban hành thông tư quy định chức năng, nhiệm vụ mới cho trạm y tế xã, phù hợp với bối cảnh chuyển đổi số, già hóa dân số và gánh nặng bệnh không lây nhiễm.

Song song với đó là thực hiện các cơ chế tài chính linh hoạt, thu hút nguồn lực xã hội hóa và tạo điều kiện để các bác sĩ yên tâm công tác tại tuyến dưới. Trong đó, chế độ đãi ngộ cho cán bộ y tế làm việc tại trạm y tế xã sẽ được cải thiện rõ rệt, từ lương, phụ cấp đến cơ hội đào tạo, phát triển nghề nghiệp. Đây là yếu tố then chốt để giữ chân và thu hút nhân lực y tế về cơ sở, nhất là tại vùng sâu, vùng xa.

Ngoài ra, Cục Quản lý khám, chữa bệnh đang xây dựng và sẽ trình Bộ Y tế ban hành Đề án “Nâng cao năng lực chuyên môn, hỗ trợ đào tạo, chuyển giao kỹ thuật và phát triển mạng lưới bệnh viện vệ tinh giai đoạn 2026 - 2030” ngay trong năm 2025 góp phần nâng cao hiệu quả chuyển cấp chuyên môn, giảm tỉ lệ người bệnh chuyển cấp không phù hợp để tránh quá tải và bảo đảm người bệnh được điều trị tại cơ sở phù hợp với năng lực chuyên môn, đồng thời tăng cường khả năng tiếp cận dịch vụ y tế chất lượng cao cho người dân tại vùng sâu, vùng xa, vùng khó khăn; bảo đảm công bằng trong chăm sóc sức khỏe.

- Xin trân trọng cảm ơn ông!

https://hanoimoi.vn/phai-xay-dung-mot-he-thong-y-te-phan-tang-hieu-qua-717147.html