Khi những dòng sông lớn dần biến mất: Báo động sinh thái toàn cầu đang đến gần?

Từ Amazon đến Mekong, Colorado đến Trường Giang, nhiều dòng sông lớn trên thế giới đang chứng kiến sự suy giảm nghiêm trọng về lưu lượng nước, độ dài và khả năng duy trì hệ sinh thái. Đây không còn là hiện tượng cục bộ, mà là dấu hiệu rõ ràng của một cuộc khủng hoảng môi trường toàn cầu.

Rừng mưa Amazon có nguy cơ bị thu hẹp do biến đổi khí hậu. (Nguồn: Getty Images)

Dòng chảy suy giảm trên quy mô toàn cầu

Tại Nam Mỹ, rừng Amazon – nơi từng được ví như “lá phổi xanh của Trái Đất” – đang khô hạn chưa từng thấy. Lượng mưa trong mùa khô giảm rõ rệt, nhiệt độ tăng cao, khiến hệ sinh thái rừng nhiệt đới đứng trước nguy cơ chuyển thành thảo nguyên.

Trong khi đó, sông Mekong – nguồn sống của hàng triệu người dân Đông Nam Á – đang chứng kiến mực nước thấp kỷ lục, kéo theo tình trạng xâm nhập mặn ngày càng nghiêm trọng ở vùng hạ lưu như Đồng bằng Sông Cửu Long.

Ở Bắc Mỹ, sông Colorado đang cạn kiệt đến mức các hồ chứa lớn như Lake Mead và Lake Powell xuống mức thấp chưa từng có, đe dọa nguồn nước sinh hoạt và sản xuất nông nghiệp của hàng triệu người.

Tại Trung Quốc, sông Trường Giang cũng không tránh khỏi ảnh hưởng của hạn hán kéo dài, khiến nhiều đoạn sông gần như khô cạn trong mùa hè năm 2022. Còn ở châu Âu, sông Rhine – tuyến vận tải thủy quan trọng – đã xuống thấp đến mức tàu chở hàng không thể lưu thông, gây gián đoạn chuỗi cung ứng và ảnh hưởng đến nền kinh tế khu vực.

Vòng xoáy của con người và khí hậu

Vòng xoáy giữa con người và khí hậu đang tạo ra những tác động tiêu cực ngày càng rõ rệt lên các dòng sông trên khắp thế giới. Một trong những nguyên nhân nghiêm trọng nhất là tình trạng phá rừng, đặc biệt tại những khu vực như Amazon. Cây cối đóng vai trò thiết yếu trong chu trình nước: Chúng hấp thụ nước từ đất, thoát hơi qua lá và góp phần hình thành mây. Khi rừng bị chặt phá, quá trình này bị gián đoạn, dẫn đến lượng mưa suy giảm và đất đai trở nên khô hạn, làm mất đi khả năng duy trì dòng chảy ổn định.

Biến đổi khí hậu cũng góp phần làm trầm trọng thêm tình hình. Nhiệt độ toàn cầu tăng khiến các đợt hạn hán kéo dài hơn, đồng thời làm thay đổi mô hình thời tiết vốn đã quen thuộc. Những khu vực từng có mùa mưa ổn định nay phải đối mặt với sự bất thường, khiến các dòng sông không còn được tiếp nước đều đặn như trước.

Bên cạnh đó, hoạt động khai thác quá mức của con người – từ xây dựng đập thủy điện, phát triển nông nghiệp đến đô thị hóa – đã làm thay đổi dòng chảy tự nhiên của nhiều con sông. Việc ngăn dòng, chuyển hướng hoặc sử dụng nước không kiểm soát khiến các hệ thống sông bị mất cân bằng, dẫn đến suy giảm lưu lượng và chất lượng nước.

Cuối cùng, ô nhiễm môi trường và sự mất cân bằng sinh thái đang làm suy yếu khả năng tự phục hồi của các dòng sông. Nước thải công nghiệp, hóa chất nông nghiệp và rác thải sinh hoạt không chỉ gây hại cho sinh vật sống dưới nước mà còn phá vỡ các chu trình sinh học vốn giúp duy trì sự sống cho toàn hệ thống.

Khi các yếu tố này kết hợp lại, chúng tạo thành một vòng xoáy nguy hiểm – nơi mà con người vừa là nguyên nhân, vừa là nạn nhân của sự suy thoái môi trường nước.

Hai mặt của cuộc khủng hoảng Amazon: Khí hậu toàn cầu làm nóng, phá rừng làm khô. (Nguồn: Sciencefocus)

Hành động khẩn cấp để cứu lấy dòng sông

Để ngăn chặn đà suy thoái của các dòng sông trên thế giới, cần có những giải pháp đồng bộ và quyết liệt từ cả cấp độ địa phương lẫn toàn cầu. Trước hết, việc khôi phục rừng và thảm thực vật ven sông là yếu tố then chốt giúp tái tạo chu trình nước tự nhiên, giữ độ ẩm cho đất và ổn định khí hậu khu vực. Những vùng cây xanh ven sông không chỉ ngăn xói mòn mà còn đóng vai trò như lá phổi điều hòa dòng chảy.

Bên cạnh đó, quản lý nguồn nước một cách bền vững là điều không thể thiếu. Việc giảm khai thác quá mức, đặc biệt trong nông nghiệp và công nghiệp, cùng với điều tiết dòng chảy hợp lý sẽ giúp duy trì sự sống cho hệ sinh thái sông. Đồng thời, giảm phát thải khí nhà kính là giải pháp mang tính toàn cầu nhằm làm chậm quá trình biến đổi khí hậu – nguyên nhân sâu xa khiến nhiều dòng sông khô cạn.

Dòng sông Colorado (Mỹ) uốn lượn qua hẻm núi hùng vĩ nhưng vẻ đẹp này đang bị đe dọa bởi khô hạn lịch sử. (Nguồn: Shutterstock)

Với những dòng sông xuyên biên giới như Mekong hay Danube, hợp tác quốc tế là yếu tố sống còn. Các quốc gia cần xây dựng cơ chế chia sẻ dữ liệu, giám sát lưu lượng nước và cùng nhau quản lý tài nguyên chung một cách minh bạch, công bằng.

Cuối cùng, giáo dục cộng đồng đóng vai trò nền tảng. Khi người dân hiểu rõ vai trò sống còn của dòng sông đối với đời sống, nông nghiệp, văn hóa và môi trường, họ sẽ chủ động tham gia vào các hoạt động bảo vệ, từ việc sử dụng nước tiết kiệm đến tham gia trồng cây ven sông hay giám sát ô nhiễm.

Dòng sông không chỉ là nguồn nước – chúng là mạch sống của hành tinh. Nếu không hành động ngay, chúng ta sẽ phải đối mặt với hậu quả không thể đảo ngược. Việc bảo vệ dòng chảy hôm nay chính là bảo vệ tương lai của nhân loại.

https://vtcnews.vn/khi-nhung-dong-song-lon-dan-bien-mat-bao-dong-sinh-thai-toan-cau-dang-den-gan-ar966796.html