Khắc khoải ký ức ngày 30 Tết

Tuy số năm kết thúc bởi ngày 30 và ngày 29 là tương đương nhau, nhưng nhắc về ngày cuối năm, về đêm Giao thừa, dân gian chỉ nhớ tới ngày 30. Bởi, tháng âm có 30 ngày sẽ gợi cảm giác đủ đầy, tròn đầy…

Ký ức tuổi thơ

Ngày bé, tôi ở với bố mẹ và học trên phố. Quê tôi cách trung tâm Hà Nội hơn chục cây nhưng cảnh sắc nông thôn đầy đủ như trong tiểu thuyết về miền quê của các nhà văn, có triền đê, đồng lúa, bãi dâu, cây đa, bến nước, sân đình... nằm bên khúc cong của con sông Hồng, vốn êm đềm, lờ lững chảy trong những ngày cuối năm. Tôi gắn bó với quê, đậm đầy tình cảm, mong chờ nghỉ hè và nhất là dịp Tết cổ truyền để được về quê dài ngày, bên ông bà và họ hàng nội, ngoại.

Từ sau 23 tháng Chạp tiễn ông Công, ông Táo, làng quê Bắc Bộ rậm rịch vào Tết, rộn ràng và ấm áp trong các công việc chuẩn bị cho đến phút Giao thừa. Ngày 30, bố mẹ tôi mới được nghỉ làm và đạp xe về quê với đủ thứ đồ Tết cấp phát theo tiêu chuẩn, tem phiếu. Tấm bóng bì to như cái quạt nan, những bó miến, mộc nhĩ, nấm hương... được đem xuống treo ở gian bếp thấp lè tè, mái ám đen bồ hóng, lá mấy cây chuối sà vào tận cửa, với chạn gỗ, kiềng sắt, rổ rá bằng tre treo trên tường. Mọi thứ đơn sơ.

Trên nhà, ông nội tôi nâng niu, đặt những chai rượu màu, mơ hay chanh và những hộp mứt hình chữ nhật lên nóc tủ chè, cũng là ban thờ tổ tiên. Trên đó đã đặt những đồng bánh chưng mới vớt và ép đêm qua. Hai bên là hai cành táo cắt ngoài vườn, giống táo ta ngày ấy, quả thì dài mà lá thì tròn. Chính giữa là mâm ngũ quả. Một lọ hoa đủ sắc màu của những hoa xưa như lay ơn, thược dược, đồng tiền, violet...

Chiều, tôi cùng ông nội và các cô chú xuống nghĩa trang làng tảo mộ, thắp hương, khấn mời các cụ về ăn Tết. Đường đi qua cánh đồng làng heo hút gió, gặp những đoàn người với cuốc, xẻng trên vai, tất cả cùng hướng đến một việc trọng đại ngày cuối năm. Nghĩa trang làng chiều 30 rét buốt nhưng có lẽ là ngày ấm lòng nhất trong năm. Cách vài ba nấm mồ lại có một nhóm người, họ í ới thăm hỏi nhau và lầm rầm khấn vái "trò chuyện" với người đã khuất. Một ngày mà quá khứ - hiện tại, cõi trần - cõi âm giao hòa.

Tối mùa đông lạnh tê tái, ông nội cho tôi đi cùng đến đặt lễ tại nhà họ hàng ở chi trên, thờ cúng các cụ tổ xa xưa hơn. Đường làng mấp mô gạch vụn, lạo xạo vỏ ốc và bết bùn đất chưa kịp khô sau cơn mưa gió mùa về. Đất trời tịch mịch, người ta nói "tối như đêm 30" là thế, chỉ có ánh sáng từ bóng đèn vàng nhỏ nhoi ở các nhà dân le lói hắt ra. Qua kẽ lá hàng cây hai bên đường, lân tinh tỏa ra thứ ánh sáng xanh xanh, gieo nỗi sợ mơ hồ. Xung quanh, tiếng gà kêu, tiếng chó sủa nhóc nhách theo bước chân người đi ngoài đường. Thuở ấy, làng quê không có âm thanh hiện đại nào khác, chỉ có âm thanh của thiên nhiên, của vũ trụ bao la khôn cùng.

Trở lại nhà, tôi vào bếp xem bà nội và cô thay nhau cầm chiếc đũa lớn quấy nồi chè kho quánh màu mật mía, là một trong những việc bếp núc cuối cùng chuẩn bị cho Tết. Vừa đi ngoài trời về ngồi bên bếp lửa, má tôi rát đỏ, xuýt xoa. Tết nông thôn xưa lạnh giá, tắm lá mùi già thanh tẩy năm cũ xong là chúng tôi chui vào chăn ấm, rúc rích nói chuyện, rồi ngắm nhìn ngói cũ, cầu phong, quả lắc đồng hồ đung đưa chậm rãi, loáng thoáng nghe người lớn kể câu chuyện cũ về những năm tháng đã qua, về những người đã không còn nữa.

Năm chờ được, năm không, thường thì lũ trẻ con chúng tôi sẽ khó thức đến thời khắc chuyển giao năm mới. Trong êm ấm và thiêng liêng, đêm chập chờn nghe tiếng pháo nổ, lúc lẹt đẹt xa xăm, khi uỳnh oàng rất gần... Rồi, tiếng chuông tống cựu nghênh tân thời khắc Giao thừa từ chùa làng vọng về, mơ màng cho đến buổi sáng thanh khiết của đất trời được sương đêm gột rửa khi bước sang năm mới.

Sẽ nhiều năm không có "đêm 30 Giao thừa"

Trong văn hóa truyền thống của Việt Nam, đêm Giao thừa, hay còn gọi là đêm tất niên, là quan trọng và mang tính biểu tượng. Các gia đình sẽ quây quần bên nhau trong bữa cơm tất niên, chờ đợi thời khắc chuyển giao năm cũ và đón chào năm mới. Nhưng, bắt đầu từ năm 2025 đến năm 2032, đêm Giao thừa trong 8 năm liên tiếp sẽ không có tối 30 mà dừng ở tối 29. Hiện tượng này đã thu hút sự chú ý và bàn luận rộng rãi. Vậy, lý do đằng sau điều này là gì?

Điều đó chủ yếu là do độ dài của các tháng âm lịch không cố định. Trong âm lịch, độ dài của mỗi tháng được xác định theo sự thay đổi của các tuần trăng, được chia thành tháng thiếu và tháng đủ (tiểu nguyệt và đại nguyệt). Tháng đủ có 30 ngày, tháng thiếu chỉ có 29 ngày. Chuyển động tương đối giữa mặt trăng, trái đất và mặt trời là một nhịp điệu tự nhiên nên việc xác định trăng non (điểm Sóc) phải dựa trên vị trí thực sự của mặt trăng và mặt trời. Và, ngày trăng khuyết hoàn toàn được xác định là ngày mồng 1 đầu tháng.

Thời gian từ điểm Sóc này tới điểm Sóc tiếp theo (tuần trăng) dài ngắn tùy mỗi tháng. Đó là do quỹ đạo của trái đất quanh mặt trời và quỹ đạo của mặt trăng quanh trái đất là hình bầu dục chứ không tròn do mặt trăng còn bị chi phối bởi lực hút từ các thiên thể khác trong vũ trụ, nên tốc độ di chuyển của mặt trăng trên bầu trời không đều, khiến cho thời gian để chúng gặp lại nhau (gọi là giao hội) hằng tháng không bằng nhau.

Điểm Sóc có thể rơi vào bất kỳ thời điểm nào trong ngày nên mỗi tháng âm lịch sẽ khác nhau. Độ dài trung bình của một tháng là 29,5306 ngày. Vì số ngày trong tháng được biểu thị dưới dạng số nguyên nên có khi là tháng thiếu, có khi là tháng đủ và không được sắp xếp theo một quy luật. Nhìn chung, số tháng đủ sẽ nhiều hơn tháng thiếu một chút. Vì vậy, nếu tháng Chạp âm lịch của một năm nào đó trùng với tháng thiếu thì giao thừa sẽ vào ngày 29 chứ không phải ngày 30.

Nhưng, vì sao điểm Sóc của tháng Chạp rơi vào ngày 29 liên tiếp nhiều năm như vậy thì các nhà làm lịch của Việt Nam và Trung Quốc cũng không thể giải thích được. Không chỉ ngày Sóc không cố định mà do quỹ đạo mặt trăng là phức tạp, nên ngay cả ngày trăng tròn, được gọi là ngày Vọng cũng có thể xuất hiện vào ngày 14, 15, 16, thậm chí là 17 âm lịch. Trong quá khứ, ngay cả Đài thiên văn Tử Kim Sơn (Trung Quốc) cũng tính toán nhầm lẫn vài chục giây trong ấn phẩm về lịch của một số năm sau này.

Lịch âm của Việt Nam và Trung Quốc có khác nhau một chút. Theo quy luật, cứ 23 năm sẽ lại lệch nhau một lần vào ngày mồng 1 Tết Nguyên đán. Lần gần nhất sắp tới là mồng 1 Tết năm 2030. Năm đó lịch âm của Trung Quốc đã xuất hiện ngày 30 trở lại, kết thúc 5 năm liên tiếp chỉ có ngày 29, nhưng Việt Nam thì chưa, mà phải 3 năm sau nữa. Nguyên nhân dẫn tới sự khác biệt này bắt nguồn từ việc Việt Nam tính giờ bằng cách lấy giờ quốc tế +7, còn Trung Quốc tính giờ bằng giờ quốc tế +8, từ 1 tiếng chênh lệch đó, cộng điểm Sóc có thể sang một ngày khác, dẫn tới sự lệch nhau về ngày âm.

Từ góc độ văn hóa dân gian, một số người cho rằng việc không có đêm 30 Giao thừa trong 8 năm liên tiếp sẽ thiếu đi sự tròn đầy nào đó. Nhưng, trên thực tế, điều đó vẫn là một phần của văn hóa truyền thống dân tộc Việt Nam. Nó mang ký ức lịch sử và gen văn hóa của dân tộc Việt. Tác động của điều này không phải là nhiều. Bởi, tuy ngày Giao thừa có thay đổi nhưng không khí và cách thức tổ chức các lễ hội mùa xuân về cơ bản vẫn không thay đổi. Mọi người vẫn sửa soạn bữa tất niên vào ngày 29, vẫn đi xin chữ các ngày trước đó về treo trong nhà và đêm Giao thừa vẫn hẹn nhau đi xem pháo hoa, thắp hương tại chùa và đình làng cầu mong một năm mới tốt lành, may mắn. Cùng với sự phát triển và tiến bộ của giao thông, xã hội ngày càng thuận tiện hơn trong việc đoàn tụ, sum họp gia đình dịp Tết Nguyên đán.

Năm mới 2025 được coi là năm tươi nhuận vì theo lí giải truyền thống của dân gian thì thiên can Ất thuộc Mộc, thể hiện sự nhẹ nhàng, tình cảm của vạn vật; địa chi Tỵ thuộc Hỏa; trong ngũ hành thì tương sinh (Mộc dưỡng Hỏa); cũng gọi là năm rắn xanh (thanh xà) bởi màu xanh đại diện cho Mộc. Năm Ất Tỵ có 2 tiết Lập xuân (Lập xuân kép) và 2 tháng 6 (nhuận) mùa mưa, đều tươi tốt cho Mộc nên chúng ta cùng hi vọng một năm mới khoan hòa, no ấm.

https://antgct.cand.com.vn/So-tay/khac-khoai-ky-uc-ngay-30-tet-i756151/