"Joker": Cội nguồn cái ác

Joker xoay quanh Arthur Fleck (Joaquin Phoenix đóng) - một người sống dưới đáy xã hội tại thành phố giả tưởng Gotham. Arthur kiếm sống bằng cách hóa trang thành một gã hề, làm hoạt náo viên cho những sự kiện cộng đồng. Anh mắc chứng cười không kiểm soát và bất ổn trong tâm lý.

Sau khi bị đuổi việc và đánh đập, Arthur đối mặt bước ngoặt cuộc đời. Từ một kẻ bị ức hiếp, anh trở thành "ngòi nổ" cho phong trào phản kháng của tầng lớp yếu thế tại Gotham. Sau sự sụp đổ của những chỗ dựa tinh thần cuối cùng, Arthur trở thành Joker - tên tội phạm nguy hiểm và điên dại.

Joker dựa trên nhân vật nổi tiếng cùng tên của truyện tranh DC Comics, xuất hiện từ năm 1940. Khi được chuyển thể lên màn ảnh, nhân vật gây ấn tượng mạnh qua những bộ phim như Batman (1989, Jack Nicholson đóng) và The Dark Knight (2008, Heath Ledger đóng). Trong những tác phẩm này, Joker được khắc họa như một tên tội phạm nguy hiểm với ngoại hình và tính cách quái gở, cùng khả năng lập những kế hoạch phạm tội chi tiết, có độ chính xác cao.

Trong Joker, đạo diễn kiêm đồng biên kịch Todd Phillips xây dựng nhân vật theo hướng mới. Bộ phim khắc họa hình ảnh Joker lúc còn là một công dân yếu thế, phải đấu tranh giữa lằn ranh thiện - ác trước sự khắc nghiệt của xã hội và số phận của bản thân. Phillips thể hiện phim theo phong cách nghiên cứu nhân vật (character study), tức tập trung vào việc khắc họa nhân vật thông qua cuộc sống, những mối quan tâm và xung đột dẫn đến sự chuyển biến của nhân vật.

Cuộc sống của Arthur được thể hiện qua những yếu tố đời thường - với công việc, gia đình và những mục tiêu. Tuy nhiên, những yếu tố đó đều chứa đựng sự bấp bênh. Trong công việc hàng ngày, Arthur bị trêu chọc và bắt nạt nhưng không nhận được sự bênh vực mà còn bị chủ chèn ép. Trong cuộc sống gia đình, Arthur phải chăm sóc người mẹ già yếu. Xuất thân của Arthur không rõ ràng và cuộc sống của anh hoàn toàn thiếu vắng người cha. Arthur mơ ước trở thành một nghệ sĩ hài độc thoại. Anh nghiêm túc học hỏi vì mơ ước này, nhưng gu hài hước trong anh và công chúng hoàn toàn khác biệt. Sự trớ trêu được thể hiện rõ nét trên phim khi những lần Arthur khiến người khác cười là lúc anh nghiêm túc nói về suy nghĩ và mơ ước của mình.

Một cảnh Joaquin Phoenix kết hợp động tác hình thể và hóa trang để gây sợ hãi. Ảnh: Warner Bros.

Ngoại hình là điểm nhấn trong việc xây dựng nhân vật trong Joker. Hình ảnh nhân vật Arthur trong phim gây ấn tượng bởi vẻ ngoài gầy gò, rũ rượi. Các nhà làm phim khai thác nhiều khung hình khi Arthur ở trần, để lộ thân hình trơ xương và tím bầm vì những vết thương. Những cảnh Arthur thể hiện điệu nhảy vặn vẹo, hay cách trang điểm quái dị khiến khán giả ám ảnh. Trong những tác phẩm trước đây, nhân vật Joker gây ấn tượng với những câu thoại sâu sắc. Đặc điểm này được tái hiện trong tác phẩm mới của đạo diễn Todd Phillips. Thoại và những dòng tự sự trong sổ tay của Arthur thể hiện trăn trở vừa mỉa mai vừa đau đớn. Khi nói chuyện với người đối diện, những câu hỏi tu từ của anh thường khiến họ phải né tránh vấn đề.

Joker theo thể loại kịch tính tâm lý, hướng đến câu chuyện có tính ly kỳ, được dẫn dắt thông qua nhân vật chính có tâm lý bất ổn. Bộ phim được kể theo thời gian tuyến tính, xen kẽ những diễn biến thực và ảo, thông qua trạng thái tâm lý lúc tỉnh táo lúc điên dại của Arthur. Người xem nhận ra yếu tố hư ảo khi các nhà làm phim cài cắm hồi tưởng, kể lại diễn biến theo góc nhìn khác. Cách đan xen này giúp diễn biến tâm lý của Arthur không phát triển theo hướng đơn điệu mà đa chiều, qua đó người xem cũng cảm nhận được sức nặng mỗi lần nhân vật trải qua cung bậc từ hy vọng đến bế tắc.

Hỗ trợ cho câu chuyện khai thác tâm lý nhân vật, kịch bản lồng ghép những chi tiết có tính đối lập. Arthur luôn trăn trở về ý nghĩa sự tồn tại của bản thân, muốn được xã hội công nhận. Ngược lại, những chi tiết gợi cái chết, tiêu biểu là cảnh Arthur kề súng vào đầu xuất hiện lặp lại.

Nhân vật của Robert De Niro có ảnh hưởng lớn đến hành trính hóa ác của Joker. Ảnh: Warner Bros.

Thông qua cách xây dựng bối cảnh cho thành phố giả tưởng Gotham, các nhà làm phim nêu lên thông điệp mang tính xã hội. Gotham trong Joker mang vẻ ảm đạm, tồi tàn. Hệ thống công quyền và phúc lợi xã hội đang trên bờ vực sụp đổ. Tầng lớp xã hội của Gotham có sự phân chia rõ rệt, tạo nên những bất công và chia rẽ không thể hàn gắn. Trong xã hội ngột ngạt và căng thẳng như Gotham, thêm một ngày tồi tệ là đủ để đẩy những người đang đứng trên lằn ranh như Arthur về phía tội ác.

Diễn xuất của Joaquin Phoenix trong vai Arthur có vai trò quan trọng. Anh dành nhiều tâm huyết trong giai đoạn chuẩn bị cho vai diễn. Theo Los Angeles Times, Phoenix phải giảm đến 24 kg. Ngoài ra, anh tham khảo video ghi lại cảnh cười mất kiểm soát của các bệnh nhân để tập luyện cho kiểu cười của nhân vật Arthur. Trên Variety, Phoenix nói dành thời gian để đọc sách về những kẻ sát nhân mang mục đích chính trị để hiểu hơn về động cơ của kiểu nhân vật này.

Nét diễn của Phoenix trong mỗi lời nói, động tác đều gợi cảm giác vừa đáng thương vừa đáng sợ. Phoenix có những phần độc diễn gây ám ảnh, tiêu biểu như cảnh cười mất kiểm soát hay nhảy múa điên dại. Hầu hết chuyên trang phê bình Âu Mỹ khen ngợi màn hóa thân của Phoenix. Trong đó, những trang uy tín như Total Film và IGN đánh giá cao khả năng anh nhận được đề cử Oscar 2020 "Diễn viên nam chính xuất sắc".

Todd Phillips (phải) và Joaquin Phoenix nhận giải. Ảnh: AFP.

Phần âm nhạc - do nhà soạn nhạc Hildur Guðnadóttir phụ trách - là điểm sáng trong Joker. Trên Indiewire, Guðnadóttir chia sẻ nhạc nền trongphim được cô hướng đến chất thể nghiệm, với mục tiêu kết nối với thế giới nội tâm của nhân vật Arthur. Các bài nhạc kết hợp giữa nốt cao của violin và nốt trầm của contrabass, được hỗ trợ nhịp điệu bởi bộ gõ. Phần nhạc nền mang giai điệu nhức nhối tác động mạnh đến cảm xúc của người xem theo từng diễn biến xoay quanh nhân vật Arthur.

Trong bài phỏng vấn trên IMDb - On the Scene, đạo diễn Todd Phillips chia sẻ tác phẩm lấy cảm hứng từ những phim kinh điển như Taxi Driver, Raging Bull, Serpico, One Flew Over the Cuckoo's Nest... Trong đó, có những chi tiết tri ân được lồng ghép vào Joker như hình tượng nhân vật Murray Franklin (Robert De Niro đóng) tương đồng với nhân vật Rupert Pupkin (cũng do chính Robert De Niro đóng) trong phim The King of Comedy.

Joker được chiếu ra mắt tại Liên hoan phim Venice 2019. Bộ phim giành giải Sư Tử Vàng - giải thưởng cao nhất tại Venice - cùng tràng pháo tay dài tám phút. Với giới phê bình, Joker nhận nhiều luồng đánh giá. Những cây bút từ The Guardian, Empire, Total Film dành cho phim điểm số tối đa. Trong khi đó, Time và The New Yorker chấm phim điểm số gần như tối thiểu, đồng thời nêu những lo ngại về sự nguy hại và khả năng dẫn đến bạo lực đời thực.

Joker được nhà sản xuất Warner Bros. định hướng là một tác phẩm độc lập, khởi đầu cho DC Black - loạt phim độc lập mang màu sắc đen tối, bạo lực dựa trên truyện tranh của DC.

Phim chiếu ở Việt Nam với nhãn C18 (không dành cho khán giả dưới 18 tuổi).

Sợ bạo lực bùng phát, an ninh thắt chặt trong các suất chiếu "Joker"

Mỹ e ngại bạo lực khi chiếu "Joker"

Vì sao Joker là kẻ phản diện được yêu thích nhất?