Hộ khẩu số

Hơn 40 năm qua, trên sổ hộ khẩu gốc, ngày sinh của tôi là ngày sinh của bố tôi, và ngược lại.

Ngày sinh bị ghi sai trong sổ hộ khẩu đã chẳng thể sửa bởi quá nhiều thủ tục nhiêu khê. Thậm chí trong căn cước công dân, sổ hộ khẩu mới của tôi sau khi đã tách khẩu khỏi sổ chung với bố mẹ, ngày sinh nhầm ấy vẫn y nguyên.

Tất cả đều phải theo hộ khẩu gốc - cuốn sổ hộ khẩu đầu tiên của bố mẹ tôi. Cũng vì thế, tôi luôn được các ngân hàng, nhãn hàng, nhà mạng chúc mừng sinh nhật vào 10/10 thay vì ngày 3/10.

Việc sổ hộ khẩu giấy sẽ từng bước được thu hồi và khai tử với tôi là tin tốt. Bố mẹ tôi sẽ không còn phải giữ cái hộp thiếc gỉ hoen gỉ hoét suốt mấy chục năm như báu vật gia truyền chỉ vì trong đó có cuốn sổ hộ khẩu. Và có thể, tôi cũng sẽ được đổi lại ngày sinh nữa.

Đại diện Bộ Công an cho biết, mọi công dân sẽ có mã số định danh cá nhân của mình trong cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư. "Hộ khẩu số" này tập hợp các thông tin gồm họ tên, giới tính, quê quán, dân tộc, tôn giáo, tình trạng hôn nhân, nơi ở hiện tại, nhóm máu... Đáng chú ý, nó được yêu cầu "đúng, đủ, sạch và sống", nghĩa là nó phải luôn được cập nhật. Tức là, tôi có cơ hội cập nhật ngày sinh thật của mình vào mã số công dân.

Thời đại hộ khẩu sẽ chỉ còn trong ký ức thế hệ trước, như giờ đây chúng ta nhắc về thời bao cấp. Quãng đời mà cuốn sổ hộ khẩu giấy được mọi gia đình nâng niu, gìn giữ còn hơn cả vàng bạc trong nhà sẽ qua. Những cuốn sổ hộ khẩu bìa da, bìa giấy, xanh rồi hồng, sờn tróc cuối cùng cũng có thể bỏ đi cùng nơm nớp lo lắng đã theo các cụ mấy chục năm trời.

Nhưng, liệu việc bỏ sổ hộ khẩu giấy để chuyển sang mã số định danh cá nhân có chấm dứt tất cả các phiền toái của dân chúng không? Bởi nếu nhiều quy định hành chính tới đây vẫn đính kèm hộ khẩu thì hoá ra chúng ta chỉ đang số hoá những phiền nhiễu của cuốn sổ giấy?

Một cuốn hộ khẩu giấy gánh trên vai 39 thủ tục hành chính chính thức, theo các quy định của nhà nước - chưa kể các quy định bất thành văn khác do một số nơi tạo ra - khiến nó trở thành thứ quyền năng khủng khiếp.

39 thủ tục hành chính là 390, hay 3.900 lần người dân phải đi lại với cuốn sổ hộ khẩu giấy trên tay trong suốt cuộc đời của họ. Tậu trâu, cưới vợ, làm nhà, xin việc, xin học... có cái gì quan trọng trong đời chúng ta mà có thể thiếu cuốn sổ đó? Có nỗi ác mộng nào đáng sợ như việc nếu ta lỡ đánh mất sổ hộ khẩu?

Hộ khẩu giấy không còn, nhưng uy quyền của nó liệu có bị tước bỏ theo? Hiện, tôi mới thấy đại diện Bộ Công an hé mở rằng, họ "đang rà soát" các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan đến sổ hộ khẩu, sổ tạm trú để đề xuất sửa đổi, bổ sung theo hướng hạn chế các thủ tục hành chính có yêu cầu xuất trình hộ khẩu và giấy tờ xác nhận về cư trú.

Cho tới bây giờ, Luật Cư trú, Điều 7, mới chỉ có thể "hứa": nghiêm cấm cán bộ trì hoãn việc tiếp nhận hồ sơ, giấy tờ, tài liệu, thông tin đăng ký cư trú hoặc có hành vi nhũng nhiễu khác với công dân khi số hóa sổ hộ khẩu; cấm mọi hành vi làm giả, khai man liên quan đến giấy tờ, dữ liệu về cư trú. Tức, chúng ta buộc phải chờ đợi kết quả của sự rà soát, sửa đổi, cải tiến các thủ tục hành chính "núp" sau cuốn sổ.

Nếu mã số định danh cá nhân chỉ là mã hoá cuốn sổ giấy trong khi các uy lực của hộ khẩu vẫn còn thì có thể 3.000 tỷ đồng xây dựng cổng cơ sở dữ liệu quốc gia chỉ là để bớt khoản tiền giấy và công in.

Liệu chính phủ có thể công bố lộ trình công khai cắt giảm con số 39 thủ tục hành chính xuống còn bao nhiêu vào năm 2022 - thời điểm chấm dứt hoàn toàn sổ hộ khẩu giấy trên lãnh thổ Việt Nam? Là người dân, chúng tôi sẽ an tâm hơn khi biết mã số định danh của mình sẽ chỉ còn bị yêu cầu khi thực hiện số ít thủ tục hành chính trong danh sách công khai của nhà nước.

Không nói đâu xa, Singapore đã dùng mã số định danh công dân từ lâu và các thủ tục hành chính đi kèm với nó gần như công dân không phải làm. Nếu cần, nhân viên công quyền của họ sẽ tự thao tác trên máy tính và thông báo lại cho công dân biết.

Mã số định danh cá nhân chỉ nên là một địa chỉ thay vì có rất nhiều ưu tiên đi kèm, là định danh địa lý thay vì định giá cơ hội. Bởi một khi nó vẫn đi kèm các cơ hội, những cách thức lách luật, tham nhũng vặt, lạm quyền, hạnh họe vẫn sẽ nảy sinh.

Có một lộ trình rõ ràng cắt bỏ các thủ tục đi kèm hộ khẩu số chính là lộ trình cắt bỏ thói quan liêu, phiền nhiễu. Tôi hy vọng một ngày hành chính công sẽ thực sự trở thành dịch vụ năm sao, nơi người dân đến làm thủ tục được chăm sóc, giúp đỡ tận tình thay vì những khuôn mặt mệt mỏi trước đống giấy tờ.

"Số hoá" là cụm từ hàm chứa nhiều hy vọng. Máy tính không nói dối, không che giấu nên sẽ bớt đi những lý do đứng trên mọi quy định pháp luật. Tôi hy vọng sẽ được số hóa niềm vui chứ đừng số hóa những nhiêu khê đi kèm hộ khẩu.

Hoàng Anh Tú

"Người dân có thể không cần sử dụng hộ khẩu giấy từ 1/7"

Đề xuất công dân đăng ký cư trú qua mạng