Hạ tầng thiếu hụt trầm trọng - 'nút thắt' trong kiểm định khí thải ô tô

Trong bối cảnh Việt Nam, đặc biệt là các đô thị lớn như Hà Nội và TP.HCM, đang nằm trong nhóm các thành phố ô nhiễm không khí nghiêm trọng nhất Đông Nam Á, một lộ trình kiểm soát khí thải ô tô đã được Cục Môi trường xây dựng nhằm giảm thiểu phát thải từ giao thông. Tuy nhiên, một trong những thách thức lớn hiện nay là sự thiếu hụt nghiêm trọng của hệ thống kiểm định khí thải, vốn là yếu tố then chốt để thực hiện thành công lộ trình này.

Theo số liệu từ Cục Đăng kiểm Việt Nam (cập nhật Quý I/2025), cả nước hiện chỉ có khoảng 278 trung tâm đăng kiểm, trong đó chưa đến 30% được trang bị đầy đủ thiết bị kiểm định khí thải theo chuẩn Euro. Riêng tại TP.HCM, thành phố có hơn 9 triệu phương tiện, chỉ có 17 trung tâm có đủ năng lực kiểm định khí thải, trong khi nhu cầu ước tính cần ít nhất gấp đôi con số này để đáp ứng khối lượng xe cần kiểm tra hàng năm. Ở các địa phương ngoài trung tâm, tỷ lệ còn thấp hơn đáng kể, đặc biệt là khu vực Tây Nguyên và đồng bằng sông Cửu Long, nơi nhiều tỉnh không có trung tâm kiểm định khí thải đạt chuẩn.

Lộ trình áp dụng tiêu chuẩn khí thải mới: Bước đi quan trọng

Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), ô nhiễm không khí là nguyên nhân gây ra hàng loạt bệnh lý, đặc biệt là bệnh hô hấp và tim mạch. Tại các đô thị lớn, mật độ giao thông cao khiến khí thải từ phương tiện trở thành nguồn phát tán chính các chất ô nhiễm như CO, HC, NOx.

Cũng trong một báo cáo gần đây của Bộ Tài nguyên và Môi trường cho thấy, ô tô chiếm tới 40% tổng lượng khí thải độc hại ở khu vực đô thị. Trong đó, khí CO – một chất gây ngạt và ảnh hưởng trực tiếp đến hệ thần kinh – được phát thải với nồng độ cao nhất từ các phương tiện chạy xăng đời cũ.

Với mục tiêu giảm thiểu ô nhiễm không khí từ giao thông, Cục Môi trường đã xây dựng dự thảo Quyết định quy định lộ trình áp dụng tiêu chuẩn khí thải quốc gia đối với ô tô lưu hành. Theo đó, các ô tô sẽ phải đáp ứng các tiêu chuẩn khí thải từ mức thấp nhất cho đến mức cao nhất, bắt đầu từ năm 2026. Các mức khí thải cụ thể:

Ô tô sản xuất trước năm 1999: Phải đáp ứng mức khí thải thấp nhất.

Ô tô sản xuất từ năm 1999 đến 2016: Phải đáp ứng mức khí thải trung bình.

Ô tô sản xuất từ năm 2017 đến 2021: Phải đáp ứng mức khí thải cao từ ngày 1/1/2026.

Ô tô sản xuất từ năm 2022: Phải đáp ứng mức khí thải cao hơn từ ngày 1/1/2026 và mức tối đa từ ngày 1/1/2028.

Đặc biệt tại các thành phố lớn như Hà Nội và TP.HCM, các quy định này sẽ được áp dụng sớm hơn, với mức khí thải cao hơn đối với các ô tô sản xuất từ năm 2017 và từ năm 2022.

Các ô tô sẽ phải đáp ứng các tiêu chuẩn khí thải từ mức thấp nhất cho đến mức cao nhất, bắt đầu từ năm 2026.

Sự thay đổi quan trọng về tiêu chuẩn khí thải

Một trong những điểm mới trong quy định này là việc yêu cầu giảm lượng khí CO và HC từ các phương tiện, đặc biệt đối với những xe chạy bằng động cơ xăng. Cụ thể, các xe ô tô sản xuất từ năm 2022 phải giảm lượng CO xuống dưới 0,3% và HC dưới 150ppm.

Các yêu cầu này không chỉ có tác dụng bảo vệ sức khỏe người dân mà còn góp phần vào việc cải thiện chất lượng không khí tại các đô thị lớn, nơi tình trạng ô nhiễm đang ở mức báo động.

Một trong những tác động đáng kể của quy định mới là sự thay đổi trong giá trị của xe cũ. Các xe ô tô cũ, đặc biệt là những chiếc xe sản xuất trước năm 1999 hoặc từ năm 1999 đến 2016, sẽ không thể đáp ứng các tiêu chuẩn khí thải cao nhất. Điều này dẫn đến sự sụt giảm giá trị của xe cũ, và người tiêu dùng sẽ phải đối mặt với chi phí thay thế hoặc nâng cấp phương tiện để đáp ứng các tiêu chuẩn khí thải mới.

Ngoài ra, những chiếc xe không đạt tiêu chuẩn khí thải sẽ bị hạn chế lưu hành, đặc biệt tại các thành phố lớn, nơi các quy định về khí thải nghiêm ngặt hơn. Điều này sẽ gây khó khăn cho những người sở hữu phương tiện cũ, đặc biệt là các hộ gia đình có thu nhập thấp, và có thể dẫn đến việc tăng chi phí vận hành cho người dân.

Mức độ ô nhiễm không khí tại các thành phố lớn ngày càng nghiêm trọng.

Các nhà sản xuất ô tô cũng sẽ phải đối mặt với nhiều thách thức trong việc sản xuất các phương tiện đạt tiêu chuẩn khí thải mới. Để đáp ứng yêu cầu về khí thải cao, các hãng xe sẽ phải áp dụng công nghệ mới, đặc biệt là công nghệ giảm khí thải như hệ thống xử lý khí thải SCR (Selective Catalytic Reduction) hoặc hệ thống phun nhiên liệu trực tiếp.

Điều này sẽ kéo theo chi phí sản xuất tăng, và các nhà sản xuất có thể phải điều chỉnh chiến lược giá để duy trì lợi nhuận. Bên cạnh đó, họ cũng sẽ phải tập trung vào việc nâng cao năng lực sản xuất và cải tiến công nghệ để đáp ứng các yêu cầu khắt khe về khí thải.

Mặc dù quy định về tiêu chuẩn khí thải ô tô mới mang lại nhiều lợi ích về môi trường, việc thực thi các quy định này vẫn sẽ gặp phải một số thách thức đáng kể như hệ thống trạm kiểm định khí thải hiện nay chủ yếu tập trung tại các thành phố lớn, trong khi các khu vực nông thôn và các thành phố nhỏ chưa có đủ cơ sở vật chất để triển khai các quy định này. Điều này sẽ tạo ra sự chênh lệch trong việc kiểm tra và giám sát khí thải, ảnh hưởng đến hiệu quả thực thi.

Hệ thống trạm kiểm định khí thải hiện nay chủ yếu tập trung tại các thành phố lớn.

Một thách thức khác là việc nâng cao nhận thức cộng đồng về ý nghĩa lâu dài của việc áp dụng lộ trình tiêu chuẩn khí thải mới; bên cạnh đó là tâm lý sẵn sàng khi người dân buộc phải thay thế các phương tiện cũ - vấn đề không chỉ gây tốn kém cho người dân mà còn đẩy họ vào tình thế phải lựa chọn giữa việc mua xe mới hoặc sửa chữa xe cũ để đáp ứng tiêu chuẩn khí thải. Đây cũng là lúc người tiêu dùng chờ đợi các cơ chế từ cơ quan chức năng và chính sách hỗ trợ từ các nhà sản xuất để có thể thực hiện bước chuyển đổi sang những phương tiện thân thiện môi trường hơn.

https://vtcnews.vn/ha-tang-thieu-hut-tram-trong-nut-that-trong-kiem-dinh-khi-thai-o-to-ar943363.html