Giấc mơ siêu cường vũ trụ của Trung Quốc

Trung Quốc từ lâu tự hào sở hữu một trong những nền văn minh cổ xưa nhất thế giới, nơi từng khai sinh ra thuốc súng cách đây khoảng sáu thế kỷ - loại vật liệu đặt nền móng cho công nghệ tên lửa ngày nay. Giờ đây, khi tàu vũ trụ tàu Thần Châu 22 được phóng lên quỹ đạo, câu chuyện khám phá không gian của Trung Quốc một lần nữa trở thành tâm điểm chú ý.

Trung Quốc nuôi tham vọng chiếm lĩnh không gian. (Ảnh: BBC)

Đặt nền móng từ con số 0

Nỗ lực xây dựng ngành hàng không vũ trụ độc lập của Trung Quốc bắt đầu ngay sau khi nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa ra đời năm 1949. Đến thập niên 1950, nền móng của ngành công nghiệp vũ trụ hiện đại mới hình thành, nhưng phải sang những năm 1960, tiến độ nghiên cứu và phát triển mới có những bước tiến đáng kể.

Cột mốc quan trọng xuất hiện sau chuyến bay lịch sử của nhà du hành Liên Xô Yuri Gagarin vào ngày 12/4/1961. Sự kiện này thúc đẩy Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc thành lập Ủy ban Vận tải Liên sao, cơ quan chịu trách nhiệm hoạch định chiến lược dài hạn cho chương trình bay vào không gian của Trung Quốc.

Đến năm 1966, chương trình vũ trụ của Bắc Kinh đạt bước đột phá quan trọng. Trong khi đang xây dựng kế hoạch chế tạo tàu vũ trụ có người lái đầu tiên mang tên Shuguang, Trung Quốc phóng thành công tên lửa dẫn đường có khả năng mang đầu đạn hạt nhân vào ngày 27/10. Đây được xem là dấu mốc chuyển mình trong nghiên cứu công nghệ phóng vệ tinh.

Chỉ một tháng sau, Trung Quốc tiếp tục khởi động việc phát triển tên lửa đẩy Long March 1 và vệ tinh nhân tạo đầu tiên, Dongfanghong 1, mở đường cho các chương trình vũ trụ sau này.

Năm 1968 đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong hành trình chinh phục không gian của Trung Quốc khi Viện Nghiên cứu Công nghệ Vũ trụ được thành lập. Sự kiện này đưa chương trình nghiên cứu vũ trụ của Bắc Kinh thoát khỏi giai đoạn thử nghiệm ban đầu để chuyển sang phát triển theo kế hoạch và hướng tới ứng dụng thực tiễn.

Cùng thời điểm, Trung Quốc lựa chọn 19 phi hành gia đầu tiên từ hơn 1.000 phi công chiến đấu - bước chuẩn bị quan trọng cho tham vọng bay vào vũ trụ. Tuy nhiên, dự án tàu vũ trụ có người lái Shuguang bị buộc phải dừng lại.

Bất chấp tổn thất lớn, lĩnh vực nghiên cứu vệ tinh của Trung Quốc vẫn tăng tốc mạnh mẽ. Ngày 24/4/1970, vệ tinh Đông Phương Hồng 1 được phóng thành công, đưa Trung Quốc trở thành quốc gia thứ năm trên thế giới sở hữu năng lực tự phát triển và phóng vệ tinh, sau Liên Xô, Mỹ, Pháp và Nhật Bản.

Song song với đó, nước này cũng mở ra giai đoạn phát triển mới trong công nghệ tên lửa đẩy, đặt nền móng cho những bước tiến xa hơn trong thập kỷ tiếp theo.

Các phi hành gia Trung Quốc đi trên tàu Thần Châu 19. (Ảnh: Getty)

Trong thập niên 1990, tên lửa Trường Chinh của Trung Quốc bắt đầu tạo dấu ấn trên thị trường phóng vệ tinh thương mại quốc tế.

Sau khi đưa thành công vệ tinh viễn thông Asia 1 của Mỹ lên quỹ đạo định sẵn vào năm 1990, Trung Quốc tiếp tục thực hiện 22 nhiệm vụ phóng thương mại và 5 chuyến phóng tải trọng, tổng cộng đưa 27 vệ tinh nước ngoài lên quỹ đạo.

Bắc Kinh thậm chí đã phóng và thu hồi ba tàu vũ trụ do nước ngoài chế tạo, cho thấy năng lực kỹ thuật ngày càng hoàn thiện.

Dù công nghệ phóng vệ tinh khi đó vẫn còn ở giai đoạn phát triển ban đầu nhưng chính phủ Trung Quốc quyết định mở rộng tham vọng bằng việc khởi động chương trình bay vào vũ trụ có người lái với Dự án Thần Châu vào đầu năm 1992. Đây được xem là chương trình hàng không vũ trụ quy mô lớn và có mức độ phức tạp kỹ thuật cao nhất mà Trung Quốc theo đuổi trong giai đoạn cuối thế kỷ XX và đầu thế kỷ XXI.

Giai đoạn từ ngày 20/11/1999 đến 30/12/2002 đánh dấu loạt thử nghiệm quyết định: bốn tàu vũ trụ Thần Châu đầu tiên được phóng và thu hồi thành công. Dù không chở người, các chuyến bay này khẳng định rõ năng lực của Trung Quốc: nước này sẵn sàng đưa phi hành gia lên quỹ đạo và đưa họ trở về an toàn.

Tham vọng

Cục Quản lý Không gian Quốc gia, Cơ quan Không gian Có người lái và Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc đã công bố chiến lược phát triển dài hạn với mục tiêu đưa nước này trở thành cường quốc hàng đầu thế giới về khoa học vũ trụ vào năm 2050. Lộ trình nêu rõ hàng loạt hướng nghiên cứu trọng điểm, từ hố đen vũ trụ, sao Hỏa, sao Mộc cho đến việc truy tìm hành tinh có khả năng sinh sống và dấu vết của sự sống ngoài Trái đất.

Các kế hoạch về sứ mệnh khoa học sẽ được triển khai theo 3 giai đoạn - từ nay đến năm 2027, từ năm 2028 đến năm 2035 và từ năm 2036 đến năm 2050.

Bên cạnh việc đưa trạm vũ trụ lên quỹ đạo, cơ quan vũ trụ này còn tham vọng đưa tàu thám hiểm lên sao Hỏa. Họ đặt mục tiêu đưa người lên Mặt Trăng trước năm 2030, đưa Trung Quốc trở thành quốc gia thứ hai sau Mỹ làm được điều này. Đồng thời, Trung Quốc cũng có kế hoạch xây dựng một trạm nghiên cứu trên Mặt Trăng.

Chương trình Mặt Trăng là một phần trong cuộc cạnh tranh ngày càng gay gắt với Mỹ - quốc gia vẫn dẫn đầu trong lĩnh vực thám hiểm không gian cùng nhiều quốc gia khác, bao gồm Nhật Bản và Ấn Độ. Trong khi đó, Mỹ cũng có kế hoạch đưa phi hành gia lên Mặt Trăng lần đầu tiên sau hơn 50 năm.

Tên lửa đẩy Trường Chinh-2F mang theo tàu vũ trụ Thần Châu 20. (Ảnh: Getty)

Dù bắt đầu chương trình không gian muộn hơn Mỹ và các cường quốc khác nhiều thập kỷ, nhưng Trung Quốc vẫn liên tục đạt được những cột mốc quan trọng, bao gồm phóng trạm vũ trụ và trở thành quốc gia đầu tiên đưa mẫu vật từ mặt xa của Mặt Trăng trở về.

Trung Quốc lên kế hoạch cho một số sứ mệnh không gian, bao gồm sứ mệnh thám hiểm Mặt Trăng bằng robot Thường Nga 7 và 8, sứ mệnh tiểu hành tinh gần Trái đất Thiên Vấn 2 và sứ mệnh Thiên Vấn 3 nhằm mục đích đưa các mẫu vật từ sao Hỏa về trước Mỹ. Trung Quốc cũng đang hợp tác với các quốc gia trên khắp thế giới để khởi động trạm nghiên cứu Mặt Trăng cố định.

Trước đó, trong công cuộc thám hiểm sao Hỏa, tháng 2/2021, Trung Quốc phóng thành công tàu Tianwen-1 (Thiên Vấn) vào quỹ đạo sao Hỏa. Vào tháng 5/2021, tàu đổ bộ và tàu thám hiểm của sứ mệnh, được đặt tên là Zhurong (Chúc Dung) theo tên vị thần lửa trong thần thoại Trung Quốc, hạ cánh thành công trên bề mặt sao Hỏa.

Thành công của Thiên Vấn 1 chứng tỏ khả năng ngày càng tăng của Trung Quốc trong việc thám hiểm liên hành tinh và định vị nước này là một quốc gia tiên phong trong thám hiểm sao Hỏa, có thể thực hiện các sứ mệnh không gian phức tạp ngoài quỹ đạo Trái đất.

Tuy nhiên, hành trình khoa học vũ trụ của Trung Quốc, giống như bất kỳ chương trình khám phá không gian đầy tham vọng và rủi ro nào, đều có những thất bại và trở ngại nhất định. Mới đây nhất là sự việc tàu Thần Châu 20 phải lùi lịch bay do phát hiện vết nứt nhỏ ở cửa sổ cửa khoang, có thể do va chạm với rác vũ trụ.

Thay thế Thần Châu 20 trong hành trình trở về Trái Đất là Thần Châu 21, chở theo phi hành đoàn thay thế gồm ba người lên trạm. Hiện tại, tàu Thần Châu 22 đã được phóng lên trạm vũ trụ Thiên Cung để thực hiện nhiệm vụ đưa ba phi hành đoàn mắc kẹt trở về mặt đất vào năm 2026.