Formosa lấn biển làm bãi xỉ thải: Thận trọng giám sát...

Xem xét đánh giá vào cuối tháng này

Công ty TNHH Gang thép Hưng Nghiệp Formosa Hà Tĩnh (FHS) đang lấn gần 300ha biển để chôn hàng chục triệu m3 xỉ thải. Theo đó, từ năm 2008, dự án của FHS ở thị xã Kỳ Anh được quy hoạch bãi xỉ lấn biển có diện tích hơn 281 ha.

Trước những thông tin về sự việc trên, trao đổi với Đất Việt, ngày 8/8, TS Tô Văn Trường cho rằng, không ai bắt buộc chúng ta cứ phải chọn lấy việc làm ra những sản phẩm với hàng chuỗi các hệ quả hoặc nguy hiểm, hoặc rất nhọc nhằn mới xử lý được.

"Đời sống kinh tế của nước ta tốt nhất là nên bớt đi vào các sản phẩm hạ nguồn, và có rất nhiều sản phẩm khác có chất lượng cao hơn và thân thiện với môi trường. Con đường từ xỉ thải đến vật liệu xây dựng không chỉ có các bài toán công nghệ, và về lý thuyết hầu như không có vấn đề nào về phương diện này mà không thể giải quyết được.

Song đoạn đường này có các bài toán kinh tế, xã hội, văn hóa... khó hơn nhiều, thậm chí là những bài toán có vai trò quyết định! Mong các nhà làm chính sách và làm khoa học chú ý điểm này.

Formosa lấn biển làm bãi đổ xỉ thải

Bộ TN-MT đã ra thông cáo báo chí công khai, kịp thời nêu rõ nội dung báo cáo đánh giá tác động môi trường được Bộ TN-MT phê duyệt năm 2008 và quy hoạch sử dụng đất lấn biển đã được tỉnh Hà Tĩnh phê duyệt, dự án của Formosa được quy hoạch bãi xỉ lấn biển có diện tích là 281,6 ha.

Công khai như thế này, sẽ tránh được những việc "đã rồi" gây tác hại đến môi trường rồi mới đi xử lý. Khi đã đổ thải xuống rồi mà có sự cố xảy ra thì sẽ rất phức tạp, tác động xấu đến môi trường và xử lý rất tốn kém.

Hiện nay, bãi xỉ của Formosa đã được điều chỉnh xây dựng trên diện tích chỉ còn 143 ha, phần diện tích còn lại của bãi xỉ đang được Formosa hoàn thiện các thủ tục để chuyển đổi thành khu vực lưu giữ nguyên liệu sản xuất cho giai đoạn 2 của dự án.

Theo tôi biết, các nhà máy sản xuất thép liên hợp trên thế giới đều có bãi chứa xỉ lấn biển như: Nhà máy thép liên hợp Gwangyang, Nhà máy thép liên hợp Pohang tại Hàn Quốc...Hiện nay Formosa chưa đổ bất cứ loại chất thải nào trong khu vực đê quây đã xây dựng.

Nhưng sản phẩm phụ của lò cao là xỉ, tác nhân chính gây ô nhiễm môi trường nước và đất. Thành phần độc hại của xỉ than là kim loại nặng, nguy hại đến sức khỏe con người và môi trường sinh thái phải được phân loại theo tiêu chuẩn để xử lý.

Cần phải tiến hành khảo sát đánh giá phân loại chất thải và tiếp tục khoan khảo sát thăm dò địa chất (lớp sét tự nhiên 6-10m) và đánh giá khả năng chống thấm của đê bao đã thi công để có thêm phương án phù hợp", ông Trường phân tích.

Và nếu cứ thực hiện, theo ông Trường, sẽ đối diện với nhiều nguy cơ: Xỉ hạt lò cao có giá trị nhất, Formosa đã để riêng nhằm để xuất khẩu (làm phụ gia xi măng), còn các loại xỉ, tro và các loại khác, nếu IET có khả năng và trách nhiệm phân loại đầy đủ, chính xác để phục vụ cho việc xử lý phù hợp thì rủi ro sẽ là thấp nhất.

Việc đổ các loại xỉ thải của FHS ra khu vực bãi lưu giữ xỉ lấn biển là chất thải thông thường sau khi được cơ quan chức năng kiểm tra xác nhận. Trường hợp là chất thải nguy hại phát sinh trong sản xuất phải được chuyển giao cho đơn vị có chức năng xử lý theo quy định. Dó đó, nếu kiểm tra, kiểm soát, giám sát tốt thì sẽ không có chất thải nguy hại đổ vào khu vực này.

Khi có động đất, sóng thần vượt qua giới hạn chịu đựng của công trình thì làm vỡ đê chắn bãi lưu giữ xỉ khi đó xỉ thải trong bãi lưu giữ sẽ phát tán ra có thể gây ảnh hưởng tới môi trường biển. Khả năng ảnh hưởng càng lớn khi trong đó có chứa chất thải nguy hại.

Do vậy, việc có thể ảnh hưởng lớn đến môi trường chỉ xảy ra khi hội tụ cả hai yếu tố: động đất hoặc sóng thần làm hư công trình; trong bãi lưu giữ xỉ thải có chứa chất thải nguy hại.

"Chính vì thế, có hai điểm cần chú ý rất cần thiết: "Thứ nhất, về yêu cầu thiết kế xây dựng bãi lưu giữ xỉ thải Bộ TNMT đã yêu cầu FHS phải tuân thủ nghiêm ngặt theo tiêu chuẩn bãi lưu giữ chất thải rắn công nghiệp thông thường (CNTT) theo TCXDVN 261:2001 của Bộ Xây dựng; xung quanh bãi được xây bờ đê kiên cố chống sóng biển bằng đá khối cao khoảng 7m, phía trong đê được phủ 02 lớp vải chống thấm ngang (hiện tại FHS đã thi công xong bờ đê này).

Diện tích bãi xỉ thải lấn biển khá lớn

Phía trong tiếp tục được xây dựng thành các ô lưu giữ chất thải rắn CNTT với các đê bao kiên cố chống thấm ngang.

Phần đáy được yêu cầu chống thấm đáy bằng sét và lớp vải địa kỹ thuật theo tiêu chuẩn; trong các ô sẽ thiết kế hệ thống thu gom nước mưa chảy tràn, được bơm về hệ thống xử lý nước thải và được tái sử dụng cho các hoạt động của khu liên hợp.

Phương án thiết kế cụ thể bãi lưu giữ xỉ thải CNTT sẽ được FHS trình Bộ TN-MT, các Bộ ngành xem xét đánh giá vào cuối tháng 8/ 2017.

Thứ hai, bãi xỉ thải của FHS chỉ được phép lưu giữ chất thải rắn CNTT, không lưu giữ chất thải nguy hại (CTNH), tất cả các CTNH phát sinh từ hoạt động của FHS yêu cầu phải được quản lý theo quy định và được chuyển giao cho các đơn vị có chức năng để xử lý.

Bộ yêu cầu xỉ thải phát sinh từ lò cao, xưởng luyện thép phải được phân loại, phân định chặt chẽ theo quy định và được thu hồi, tái sử dụng tối đa tài nguyên; hạn chế mức tối thiểu khối lượng chất thải rắn CNTT mang lưu giữ tại bãi", ông Trường phân tích.

Phải giám sát hàng giờ

Trước quyết tâm của Bộ TN-MT là nếu làm sai không đảm bảo chất lượng gây ô nhiễm môi trường thì sẽ xử lý nghiêm, theo vị chuyên gia trên, từ tháng 7/2016, Bộ TN-MT đã thành lập Tổ giám sát hoạt động khắc phục sự cố môi trường của FHS, bao gồm sự tham gia của các Bộ ngành, tỉnh Hà Tĩnh, các nhà khoa học, đảm bảo sự giám sát thường xuyên liên tục và hàng ngày.

Hiện tại nước thải, khí thải của FHS trước khi xả thải ra môi trường đều được giám sát chặt chẽ qua hệ thống quan trắc online 24/24 (nước thải tại 4 trạm và hệ thống hồ sinh học, khí thải tại 20 ống khói), các thông số môi trường đảm bảo luôn đạt quy chuẩn cho phép; sô liệu quan trắc online được kết nối trực tuyến về Sở TNMT tỉnh Hà Tĩnh và Tổng cục Môi trường để được giám sát.

Ngoài ra với nước thải được tổ giám sát tại FHS lấy mẫu phân tích 3 lần/ngày, khí thải lấy mẫu phân tích 1 lần/ngày. Kết quả phân tích chất lượng môi trường xả thải của FHS từ tháng 7/2016 đến nay luôn đạt quy chuẩn cho phép.

Về chất thải rắn: các loại chất thải rắn phát sinh trong quá trình hoạt động của FHS đã được đăng ký với Sở Tài nguyên và môi trường tỉnh Hà Tĩnh, bao gồm rác thải sinh hoạt, CTNH, chất thải rắn CNTT đã được FHS quản lý theo quy định và chuyển giao cho các đơn vị có chức năng để xử lý; thạch cao, tro bay của nhà máy nhiệt điện là chất thải rắn CNTT đang được FHS ký hợp đồng xuất khẩu ra nước ngoài; từ khi lò cao số 1 và xưởng luyện thép đi vào vận hành thử nghiệm từ ngày 29/5 đến nay.

Bộ TN-MT đã yêu cầu FHS lấy mẫu phân định, phân loại tất cả các dòng chất thải rắn có thể phát sinh ở tất cả các dây chuyền sản xuất, loại hình sản xuất, bụi thải, bùn thải thu được tại tất cả các hệ thống xử lý nước tuần hoàn trong quá trình luyện gang, thép dưới sự giám sát, kiểm tra đối chứng của Tổ giám sát liên ngành.

Trên cơ sở đó đã phân định ra loại chất thải nào là CNTT, loại nào là nguy hại và khối lượng phát sinh là bao nhiêu, từ đó yêu cầu FHS phải quản lý chặt chẽ theo quy định.

Quá trình này được kiểm tra đánh giá phân loại theo định kỳ hoặc khi có sự thay đổi về nguồn nguyên liệu, nhiên liệu đầu vào hoặc tỷ lệ phối trộn nguyên vật liệu thay đôi trong quá trình sản xuất nhằm đảm bảo kiểm soát chặt chẽ được tất cả các loại chất thải phát sinh.

Quá trình thi công xây dựng bãi xỉ thải của FHS tới đây cũng sẽ được Tổ giám sát liên ngành kiểm tra, giám sát thường xuyên liên tục, đánh giá nghiêm ngặt, chặt chẽ theo các tiêu chuẩn kỹ thuật, quy chuẩn bảo vệ môi trường theo quy định không để FHS gây ô nhiễm, tác động xấu đến môi trường.

Bãi xỉ của FHS đang được thi công, xây dựng nhằm đảm bảo đáp ứng tiêu chuẩn bãi lưu giữ chất thải rắn thông thường theo TCXDVN 261:2001; Xung quanh bãi được xây bờ đê kiên cố bằng đá khối cao khoảng 7 m, phía trong đê được phủ 02 lớp vải lọc theo đúng nội dung báo cáo ĐTM được phê duyệt; lòng bãi đã được khảo sát địa chất (khoan 19 lỗ vào các năm 2010, 2011) và xác định có lớp sét tự nhiên có độ dày trung bình là khoảng 10m.

Bộ TN-MT đã yêu cầu FHS khẩn trương nghiên cứu, đề xuất phương án xây dựng, hoàn chỉnh bãi lưu giữ xỉ thải là chất thải rắn công nghiệp thông thường, gồm: Đảm bảo tiêu chuẩn chống thấm đối với đáy bãi; chống thẩm thấu mặt ngang; đảm bảo độ an toàn cao nhất theo thiết kế.

Bộ TN-MT xem xét, đánh giá và phê duyệt phương án xây dựng, sau khi hoàn tất công việc xây dựng, Bộ TN-MT sẽ kiểm tra công tác nghiệm thu của FHS và xác nhận hoàn thành, lúc đó FHS mới được phép đổ xỉ thải vào khu vực bãi thải.

"Về giám sát: Đầu tiên chúng ta phải đánh giá kỹ lưỡng, khoa học phương án thiết kế bãi lưu giữ xỉ của FHS. Họ chỉ được triển khai khi phương án đó được phê duyệt. Sau đó, phối hợp giám sát quá trình thi công của FHS để các công trình thi công đảm bảo chất lượng, đúng hồ sơ thiết kế được duyệt, chỉ cho phép đổ xỉ thải vào bải lưu giữ xỉ thải khi đã hoàn thành.

Mặt khác, giám sát chặt chẽ việc phát sinh, phân loại chất thải của FHS chỉ cho phép đổ thải các cất thải thông thường không nguy hại tới môi trường vào bãi lưu giữ xỉ thải.

Theo tôi được biết FHS đề nghị và được Bộ TN-MT cùng các bên liên quan thảo luận rất nhiều lần và cuối cùng đã có quyết định là cho phép FHS được đổ chất thải lấn biển sau khi được cơ quan (là IET thuộc VAST) phân loại, xác định đủ điều kiện xả thải; còn các thành phần không đủ điều kiện thì phải xử lý tùy theo mức độ để không gây hại cho môi trường.

Cần lưu ý rằng nếu làm đúng như vậy thì việc đổ chất thải (chủ yếu là tro, xỉ) đủ điều kiện để lấn biển thì sẽ ảnh hưởng tối thiểu đến môi trường và hệ sinh thái. Vấn đề còn lại là ở chữ "nếu". Nếu không làm tốt khâu phân loại và kiểm tra, kiểm soát thì hậu họa tất nhiên là khó lường. Ngay việc nhiệt điện Cà Mau muốn xin đổ tro thải ra biển cũng không được phép.

Còn ở đây, tro xỉ từ các dây chuyền luyện thép và phụ trợ phức tạp và có khả năng chứa nhiều chất nguy hại hơn nhiều, nếu không kiểm soát được thì rủi ro là rất cao cho môi trường và hệ sinh thái ở đó. Vì chưa được biết các thành phần tro xỉ FHS muốn đổ lấn biển là những gì, thành phần và các loại chất thải rắn mà FHS dự định đổ lấn biển, nên tôi không thể bình luận sâu hơn", vị chuyên gia này nói rõ.