Đặc nhiệm Ukraine mở cuộc chiến bí mật với 'lưới thép' phòng không Nga

Những đòn đánh thọc sâu vào S‑400

Hơn ba năm sau khi xung đột nổ ra, Kiev xác định nhiệm vụ sống còn là phá vỡ mạng lưới phòng không Nga, vốn là rào cản lớn nhất với mọi hoạt động tấn công, trinh sát và chi viện hỏa lực của Ukraine.

Hệ thống phòng không tầm xa mà Moskva triển khai dày đặc quanh các khu vực tiền tuyến, bán đảo Crimea và sâu trong lãnh thổ Nga đã khiến các đợt tập kích đường không của Ukraine gặp nhiều giới hạn, buộc họ phải tìm cách “mở cửa” bằng những đòn đánh chính xác vào các trận địa radar, trạm chỉ huy và khí tài trọng yếu.

Tình hình chiến sự tại Ukraine vẫn diễn ra căng thẳng. (Ảnh: Reuters)

Đầu tháng này, lực lượng đặc nhiệm Ukraine được cho là đã thực hiện một trong những chiến dịch táo bạo nhất từ đầu chiến sự. Theo Cơ quan Tình báo Quốc phòng Ukraine, họ đã đánh trúng nhiều khí tài quan trọng thuộc một đơn vị S‑400, bao gồm radar đa năng 92N6E và hệ thống cấp điện cho sở chỉ huy.

Việc phá hủy các thành phần này khiến cả trung đoàn phòng không gần như tê liệt, cho thấy Ukraine đã chuyển từ các đòn đánh tầm xa bằng UAV sang các chiến dịch đặc nhiệm có độ chính xác cao, nhằm triệt hạ từng mắt xích của mạng lưới phòng không Nga.

Chiến thuật đó không phải tình cờ. Khi Moskva tiếp tục phụ thuộc vào các tổ hợp phòng không lớp S để bảo vệ căn cứ, sân bay và tuyến hậu cần, Kiev hiểu rằng muốn tiến hành phản kích hiệu quả, phải “mở lỗ hổng” trong bức tường radar Nga. Điều này giải thích vì sao những tháng gần đây, số lượng vụ tấn công nhằm vào S‑300 và S‑400 liên tục gia tăng, từ các đòn UAV giá rẻ đến tên lửa được dẫn hướng từ trên bộ và các chiến dịch phối hợp giữa đặc nhiệm - hải quân - pháo binh.

S‑400 bị thách thức

Hệ thống S‑400 được thai nghén từ cuối Chiến tranh Lạnh như phương án kế nhiệm S‑200, song việc chính thức phát triển chỉ được phê duyệt ngay trước khi Liên Xô sụp đổ. Đến cuối những năm 1990, lực lượng phòng không Nga mới có điều kiện thử nghiệm trở lại và hồi sinh dự án.

Tháng 4/2007, S‑400 chính thức được đưa vào biên chế, được NATO định danh là SA‑21 “Growler”, với khả năng đánh chặn máy bay, UAV tầm xa, tên lửa hành trình và thậm chí cả mục tiêu khí động học tốc độ cao.

Là thế hệ thứ tư của dòng phòng không tầm xa Nga, S‑400 được đánh giá có nhiều tính năng không thua kém Patriot PAC‑2/GEM‑T của Mỹ, đặc biệt nhờ khả năng hoạt động cùng lúc trên nhiều dải tần. Tổ hợp này có thể kết hợp ba loại radar phát trên các băng tần khác nhau để phát hiện, bám bắt và khóa mục tiêu ở cự ly lớn. Các radar tần số thấp như L hoặc S-band tuy không thể dẫn bắn chính xác, nhưng lại có thể phát hiện tiêm kích tàng hình như F‑22 hay F‑35, trong khi các radar cao tần ở dải S, X hoặc Ku mới thực hiện khóa mục tiêu để dẫn tên lửa.

Hệ thống S-400. Ảnh Euromaidan Press

Về lý thuyết, sự kết hợp này tạo nên lớp phòng không nhiều tầng, giúp Nga phát hiện sớm mục tiêu tàng hình và tiêu diệt chúng trước khi áp sát. Tuy nhiên, chiến sự Ukraine lại cho thấy S-400 không đạt hiệu quả như những tuyên bố của Moskva. Nhiều tổ hợp S‑400 đã bị phá hủy trong các cuộc tấn công, thậm chí bởi những vũ khí cũ có thông số kỹ thuật mà hệ thống Nga lẽ ra phải đánh chặn được từ xa.

Mùa hè năm ngoái, Ukraine đã tung ra một chiến dịch gây tiếng vang lớn, khi đặc nhiệm và hải quân phối hợp tấn công vào một cơ sở phòng không Nga ở Crimea. Kiev sử dụng UAV tấn công và tên lửa hành trình Neptune để đánh vào radar, trạm điều khiển và bệ phóng, khiến cả S‑300 lẫn S‑400 đều bị phá hủy.

Đối với một hệ thống được Nga quảng bá là “bất khả chiến bại”, việc bị xuyên thủng bởi một tên lửa nội địa như Neptune đặt ra câu hỏi lớn về hiệu quả của S-400 trên chiến trường hiện đại.

Cuộc chiến giữa chiến thuật gan lì và công nghệ phòng không

Các đòn tấn công gần đây cho thấy Ukraine đang chuyển trọng tâm từ phá hủy bệ phóng sang tấn công các thành phần hỗ trợ, vốn là “tử huyệt” của hệ thống phòng không. Radar 92N6E - bộ phận bị phá hủy trong đòn đánh gần đây, là “mắt thần” của S‑400, chịu trách nhiệm phát hiện và bám bắt mục tiêu ở khoảng cách hàng trăm km. Khi radar bị đánh sập, cả đơn vị phòng không coi như mù hoàn toàn.

Ukraine cũng khai thác việc nhiều trận địa Nga phải phân tán khí tài để tránh UAV, vô tình khiến điểm phòng thủ trở nên rời rạc và dễ bị đột kích. Khi thông tin trinh sát từ vệ tinh và UAV tầm cao của phương Tây ngày càng chính xác, đặc nhiệm Ukraine có thể tiếp cận mục tiêu với rủi ro thấp hơn. Các chiến dịch này không chỉ nhằm phá khí tài, mà còn khiến Nga buộc phải di dời hoặc phân tán S‑400, làm giảm hiệu suất bảo vệ.

Việc Moskva liên tục tái bố trí S‑400 cũng cho thấy áp lực lớn mà hệ thống phòng không này đang chịu. Sự suy giảm hiệu quả trên chiến trường Ukraine buộc Nga phải tăng cường biện pháp ngụy trang, sử dụng mô hình giả, hoặc triển khai radar phụ trợ, nhưng điều đó không hoàn toàn ngăn được các đòn đánh chính xác khi Ukraine đã chứng minh khả năng tiếp cận các điểm trọng yếu.

Trong bối cảnh xung đột vẫn tiếp diễn, Ukraine chắc chắn sẽ tiếp tục tìm mọi cách bóc tách từng lớp phòng không Nga, mở đường cho các chiến dịch sâu hơn vào hậu phương.

S‑400 vẫn là hệ thống hiện đại, nhưng cuộc xung đột đang cho thấy không có lá chắn nào là tuyệt đối. Khi đặc nhiệm và UAV Ukraine tiếp tục gây sức ép, Moskva buộc phải điều chỉnh chiến thuật để bảo toàn những khí tài chiến lược, vốn giữ vai trò sống còn trong toàn bộ mạng lưới phòng không Nga.