Cỗ Bát Tràng được Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch công nhận Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia; vậy cỗ Bát Tràng có gì đặc biệt, gồm những món nào?
Ngày 13/8/2025, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công bố Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, với 3 di sản của Hà Nội gồm nghề làm bánh cuốn Thanh Trì (phường Vĩnh Hưng), tri thức chế biến và thưởng thức Chả cá Lã Vọng (Hà Nội) và tri thức nấu cỗ Bát Tràng (xã Bát Tràng).
Vì sao cỗ Bát Tràng được công nhận Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia? Theo Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch, những di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia vừa được công nhận kể trên, bao gồm cỗ Bát Tràng, này đều được địa phương giới thiệu với đầy đủ giá trị như tính đại diện, thể hiện bản sắc cộng đồng, địa phương. Những di sản này phản ánh sự đa dạng văn hóa và sự sáng tạo của con người, được kế tục qua nhiều thế hệ; có khả năng phục hồi và tồn tại lâu dài, được cộng đồng đồng thuận, tự nguyện đề cử và cam kết bảo vệ.
Cỗ Bát Tràng có gì đặc biệt?
Nếu nhắc đến Bát Tràng, người ta thường nghĩ ngay đến gốm sứ – sản phẩm làm nên danh tiếng cả ngàn năm của ngôi làng ven sông Hồng. Nhưng bên cạnh nghề gốm, Bát Tràng còn gìn giữ một nét văn hóa tinh thần đặc biệt: cỗ truyền thống trong các dịp lễ, tết, giỗ chạp và sự kiện cộng đồng. Người dân nơi đây gọi chung là “cỗ Bát Tràng”.
Không đơn thuần là mâm cơm sum họp gia đình, cỗ Bát Tràng là sự kết hợp hài hòa giữa ẩm thực, tín ngưỡng và mỹ cảm, phản ánh nếp sống, tư duy và bản sắc của cả cộng đồng làng nghề. Mỗi mâm cỗ không chỉ để ăn mà còn để thờ cúng tổ tiên, thần linh – một hành vi tâm linh gửi gắm lòng biết ơn và cầu mong phúc lộc.
Điểm nổi bật nhất của cỗ Bát Tràng chính là sự tỉ mỉ, tinh tế trong từng món ăn. Theo các nghệ nhân ẩm thực địa phương, mâm cỗ phải có sự cân đối âm dương, ngũ hành, màu sắc và hương vị. Món ăn không chỉ ngon mà còn phải đẹp mắt, trình bày hài hòa, tạo nên tổng thể mang tính nghệ thuật.
Mâm cỗ Bát Tràng. (Ảnh: Người Đô Thị)
Một mâm cỗ truyền thống thường có từ 8 đến 12 món, trong đó không thể thiếu:
- Xôi gấc đỏ – biểu tượng của sự may mắn, thịnh vượng.Nem Bát Tràng – được gói cầu kỳ, chiên vàng ruộm.
- Thịt gà luộc lá chanh – món ăn phổ biến nhưng được chọn gà ngon, luộc khéo để thịt vàng óng, da căng bóng.
- Giò lụa, chả quế – biểu trưng cho sự tròn đầy, đủ đầy.
- Canh măng, canh bóng thả – món nước thanh tao, làm hài hòa vị đậm đà của các món mặn.
- Cá kho, thịt đông hoặc thịt kho tàu – gợi nhắc sự gắn bó với sông nước và đất đai.
Ngoài ra, người Bát Tràng còn chú ý đến món tráng miệng, thường là chè kho, bánh dày, bánh chưng nhỏ, vừa tượng trưng cho nông nghiệp lúa nước, vừa mang tính biểu trưng sâu sắc.
Cỗ được trình bày trên đĩa, bát bằng gốm Bát Tràng, tạo nên sự đồng bộ hiếm có: Món ăn ngon – bát đĩa đẹp – không gian linh thiêng. Đây chính là điểm khác biệt quan trọng khiến cỗ Bát Tràng không lẫn vào đâu được.
Giá trị văn hóa sâu sắc
Mâm cỗ Bát Tràng không chỉ phục vụ nhu cầu ẩm thực, mà còn:
- Kết nối cộng đồng: Trong mỗi dịp lễ hội làng, giỗ tổ nghề gốm hay tết cổ truyền, các gia đình, dòng họ cùng chuẩn bị cỗ. Mọi người cùng nhau gói bánh, nấu xôi, luộc gà, tạo nên không khí đoàn kết, gắn bó.
- Giữ gìn phong tục thờ cúng: Cỗ được dâng lên tổ tiên, thành hoàng làng, thể hiện sự tri ân nguồn cội. Đây là nét văn hóa xuyên suốt trong đời sống tinh thần người Việt.
- Truyền nghề và giáo dục: Người lớn hướng dẫn con cháu cách bày biện, nấu nướng, truyền lại những công thức cổ truyền, qua đó dạy con cháu về đạo hiếu và sự kính trọng gia đình.
Cỗ Bát Tràng hội đủ các yếu tố để được công nhận Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia:
- Tính độc đáo: Không chỉ đơn thuần là mâm cơm, cỗ Bát Tràng là sự kết hợp hài hòa giữa ẩm thực và gốm sứ – hai giá trị tinh hoa của làng nghề.
- Tính cộng đồng: Việc làm cỗ gắn với đời sống chung của cả làng, từ cưới hỏi, giỗ chạp đến lễ hội truyền thống.
- Tính kế thừa: Trải qua nhiều thế hệ, tục lệ làm cỗ vẫn được gìn giữ, truyền dạy, không bị mai một.
- Tính biểu trưng văn hóa: Cỗ thể hiện triết lý sống của người Việt - ăn uống gắn liền với đạo hiếu, sự hòa hợp và tính thẩm mỹ.
Việc công nhận này không chỉ khẳng định giá trị văn hóa truyền thống, mà còn góp phần bảo tồn và phát huy bản sắc của làng nghề Bát Tràng, vốn đã nổi tiếng toàn cầu với gốm sứ. Trong xu hướng phát triển du lịch trải nghiệm, “cỗ Bát Tràng” hứa hẹn trở thành sản phẩm du lịch độc đáo. Du khách đến làng gốm không chỉ được xem làm gốm, mua đồ gốm, mà còn có thể trải nghiệm chế biến và thưởng thức mâm cỗ truyền thống.'
Ngày đăng: 09:15 | 20/08/2025
Nguyệt Ánh / VTC News