Chuyên gia: Mỹ tạm dừng viện trợ Ukraine là 'động thái chiến thuật'

Quyết định tạm dừng viện trợ Ukraine của chính quyền Donald Trump vào ngày 3/3 phản ánh sự kết hợp phức tạp giữa các yếu tố chiến lược, chính trị và kinh tế và ảnh hưởng đến tiến trình đàm phán hòa bình giữa Ukraine và các bên liên quan. Báo điện tử VTC News phỏng vấn Tiến sĩ Nghiêm Tuấn Hùng, Viện Kinh tế và Chính trị Thế giới để hiểu rõ hơn bối cảnh này.

- Tại sao chính quyền Trump quyết định ngừng viện trợ Ukraine?

Quyết định này phản ánh một sự kết hợp phức tạp giữa các yếu tố chiến lược, chính trị và kinh tế, mang đậm dấu ấn tư duy thực dụng của Tổng thống Trump.

Về chiến lược, Tổng thống Trump dường như muốn thay đổi cách tiếp cận của Mỹ trong xung đột Nga - Ukraine, từ vai trò "nhà tài trợ vô điều kiện" sang "người môi giới quyền lực". Việc tạm dừng viện trợ quân sự không chỉ gửi tín hiệu đến Ukraine rằng sự hỗ trợ của Mỹ không phải là vô hạn, mà còn là đòn bẩy để buộc Kiev phải nghiêm túc hơn trong các cuộc đàm phán hòa bình.

Quân đội Ukraine trên chiến trường.

Đồng thời, đây là cách để Tổng thống Trump thử phản ứng của Nga, xem Moskva sẽ tận dụng cơ hội này để gia tăng áp lực quân sự hay sẵn sàng ngồi vào bàn đàm phán. Chiến lược này đặt lợi ích an ninh quốc gia Mỹ lên trên cam kết truyền thống với các đồng minh, phản ánh triết lý "America First" (Nước Mỹ trên hết) – ưu tiên nguồn lực cho nội bộ thay vì các cuộc chiến xa xôi.

Một lý do chiến lược khác là Tổng thống Trump muốn buộc các đồng minh châu Âu – vốn gần Ukraine hơn về địa lý và chịu ảnh hưởng trực tiếp từ xung đột – phải gánh vác trách nhiệm lớn hơn.

Về chính trị, Tổng thống Trump từ lâu đã chỉ trích việc Mỹ chi hàng chục tỷ USD cho Ukraine, coi đó là gánh nặng không cần thiết cho người nộp thuế Mỹ – một luận điểm ông dùng để thu hút cử tri trong chiến dịch tranh cử. Việc tạm dừng viện trợ là minh chứng cụ thể cho lời hứa "chấm dứt xung đột nhanh chóng" và "không lãng phí tiền của người dân Mỹ".

Về kinh tế, Tổng thống Trump không xem viện trợ như nghĩa vụ đạo đức hay chiến lược dài hạn, mà là một giao dịch cần mang lại lợi nhuận. Trước khi tạm dừng viện trợ, ông từng đề xuất Ukraine nhượng quyền khai thác khoáng sản trị giá hàng trăm tỷ USD (đất hiếm, titan, lithium) để "trả nợ" cho sự hỗ trợ của Mỹ. Khi Kiev từ chối hoặc không đáp ứng kỳ vọng, Tổng thống Trump có thể đã coi việc tiếp tục viện trợ là "khoản đầu tư lỗ".

- Quyết định này sẽ đưa đến hậu quả đối với Ukraine?

Về mặt quân sự, Ukraine phụ thuộc nặng nề vào Mỹ để cung cấp đạn pháo, tên lửa HIMARS, hệ thống phòng không Patriot và các thiết bị tiên tiến khác. Việc tạm dừng viện trợ đồng nghĩa với việc kho dự trữ cạn kiệt nhanh chóng – có thể chỉ trong vài tuần nếu giao tranh tiếp tục ở cường độ cao.

Lực lượng Ukraine sẽ phải chuyển sang chiến thuật phòng thủ thụ động, giảm tần suất phản công. Viện trợ Mỹ, đặc biệt là vũ khí và hỗ trợ tình báo, là xương sống giúp Ukraine duy trì phòng thủ trước Nga. Thiếu nguồn lực này, Ukraine đối mặt với rủi ro ở các khu vực tiền tuyến như Donetsk và Zaporizhzhia. Nga có thể nhanh chóng nhận ra cơ hội từ "khoảng trống quyền lực" này để gia tăng các cuộc tấn công hoặc mở rộng kiểm soát lãnh thổ, tận dụng thời điểm Kiev suy yếu.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky và Tổng thống Mỹ Donald Trump. (Ảnh: Reuters)

Về kinh tế, viện trợ tài chính từ Mỹ là nguồn lực chính giúp Ukraine duy trì hoạt động chính phủ, trả lương cho binh sĩ và hỗ trợ người dân trong bối cảnh chiến tranh. Thiếu khoản tiền này, chính quyền Zelensky có thể đối mặt với khủng hoảng thanh khoản trong vòng 1-2 tháng, buộc phải cắt giảm chi tiêu công hoặc in tiền – cả hai đều làm trầm trọng thêm lạm phát (đã ở mức 12,9% vào tháng 1/2025 so với cùng kỳ năm trước).

Ukraine sẽ phải cầu cứu châu Âu, nhưng EU – vốn đang chật vật với ngân sách nội bộ và thiếu đồng nhất chính trị – khó có thể bù đắp hoàn toàn khoảng trống mà Mỹ để lại trong ngắn hạn. Điều này đẩy Ukraine vào thế phụ thuộc mong manh, dễ bị tổn thương trước các áp lực ngoại giao từ cả Nga lẫn phương Tây.

Những hậu quả này không độc lập mà tương tác lẫn nhau. Suy giảm năng lực quân sự làm mất an ninh, dẫn đến mất thêm lãnh thổ hoặc cơ sở hạ tầng kinh tế (như nhà máy điện, cảng biển). Kinh tế suy sụp khiến chính phủ khó duy trì tinh thần chiến đấu của quân đội và sự ủng hộ của dân chúng. Ngược lại, bất ổn an ninh làm giảm niềm tin của đồng minh, khiến dòng tiền từ các nguồn khác chững lại.

Tình thế này không chỉ thử thách khả năng tự lực của Kiev mà còn đặt ra câu hỏi lớn về sự đoàn kết của phương Tây khi Mỹ rút lui.

- Việc ngừng viện trợ có đồng nghĩa với việc chính quyền Trump rút lui khỏi khu vực xung đột ở Ukraine?

Hành động này không đồng nghĩa với việc Mỹ hoàn toàn rút lui khỏi khu vực xung đột Ukraine, mà là một bước điều chỉnh chiến lược mang tính thực dụng. Nó phản ánh tư duy "giao dịch" hơn là cam kết lâu dài, đặt ra câu hỏi về mức độ tham gia của Mỹ trong tương lai và gửi tín hiệu phức tạp đến cả đồng minh lẫn đối thủ.

Trên bề mặt, quyết định này chỉ liên quan đến việc ngưng cung cấp viện quân sự – hỗ trợ chính giúp Ukraine chống đỡ Nga. Không có thông tin chính thức nào từ Mỹ xác nhận viện trợ tài chính (hỗ trợ ngân sách) hoặc nhân đạo (thực phẩm, y tế) bị dừng vào thời điểm này.

Mỹ vẫn duy trì sự hiện diện ngoại giao, tình báo và ảnh hưởng địa chính trị trong khu vực thông qua NATO và các kênh song phương. Chưa có dấu hiệu cho thấy Tổng thống Trump rút quân Mỹ khỏi Đông Âu hay từ bỏ các cam kết với NATO, vốn là nền tảng chiến lược để kiềm chế Nga. Điều này cho thấy việc "tạm dừng" là một động thái chiến thuật, không phải dấu chấm hết cho sự can dự của Mỹ vào xung đột.

Tuy nhiên, quyết định này mang hàm ý chiến lược vượt xa việc cắt viện trợ đơn thuần. Với Tổng thống Trump, nó là tín hiệu rõ ràng rằng Mỹ không muốn tiếp tục vai trò "người hùng cứu thế" vô điều kiện cho Ukraine hay châu Âu. Ông dường như đang chuyển từ chiến lược "dẫn dắt" sang "môi giới" – tức là thay vì đổ tiền và vũ khí, Mỹ sẽ dùng sức mạnh ngoại giao và áp lực kinh tế để định hình kết quả xung đột.

Điều này có thể bao gồm việc ép Ukraine và Nga đàm phán, hoặc buộc châu Âu gánh vác nhiều hơn. Nếu thành công, Tổng thống Trump vừa tiết kiệm nguồn lực, vừa củng cố hình ảnh "người giải quyết vấn đề" mà không cần sa lầy vào một cuộc chiến kéo dài. 

Dù không phải rút lui hoàn toàn, việc tạm dừng viện trợ tạo ra khoảng trống quyền lực mà Nga có thể khai thác, đồng thời làm lung lay niềm tin của các đồng minh NATO như Ba Lan hay các nước Baltic. Nếu Tổng thống Trump không bổ sung một kế hoạch rõ ràng (ví dụ: đàm phán hòa bình hoặc tái cam kết có điều kiện), động thái này có thể bị diễn giải sai là dấu hiệu Mỹ thoái lui khỏi Đông Âu, làm suy yếu vị thế chiến lược của Washington trong khu vực. Ngược lại, nếu đây chỉ là đòn "thử nghiệm" để gây áp lực lên các bên, Tổng thống Trump vẫn giữ khả năng quay lại bất cứ lúc nào – miễn là ông thấy có lợi.

- Quyết định này sẽ ảnh hưởng đến tiến trình đàm phán hòa bình giữa Ukraine và các bên liên quan không?

Quyết định này sẽ có tác động đáng kể đến tiến trình đàm phán hòa bình giữa Ukraine, Nga và các bên liên quan. Tùy thuộc vào phản ứng của các bên, nó có thể vừa tạo điều kiện cho các cuộc đàm phán mới, vừa tiềm ẩn nguy cơ leo thang xung đột.

Tổng thống Trump có thể đang nhắm đến một "thỏa thuận hòa bình nhanh chóng" để chứng minh khả năng giải quyết xung đột mà các chính quyền trước không làm được. Nhưng nếu ông không chủ động dẫn dắt đàm phán hoặc không gây áp lực đủ mạnh lên cả Nga lẫn Ukraine, quyết định này chỉ đơn thuần là "thả nổi vấn đề" – để các bên tự xử lý, dẫn đến kết quả không thể dự đoán.

Với tư duy thực dụng, Tổng thống Trump dường như không quan tâm đến việc xung đột leo thang hay hòa bình đạt được, miễn là Mỹ thu được lợi ích.

Việc Mỹ cắt viện trợ đặt Ukraine vào thế yếu rõ rệt – thiếu vũ khí, tiền bạc và sự hậu thuẫn từ đồng minh lớn nhất. Điều này có thể buộc chính quyền Zelensky phải nghiêm túc hơn với các cuộc đàm phán hòa bình, thay vì tiếp tục đặt hy vọng vào chiến thắng quân sự hoàn toàn trước Nga.

Tổng thống Trump dường như tính toán rằng sự suy yếu của Ukraine sẽ đẩy Kiev đến bàn đàm phán với tư thế sẵn sàng nhượng bộ – chẳng hạn như từ bỏ yêu sách lấy lại toàn bộ lãnh thổ bị chiếm đóng (Crimea, Donbas) để đổi lấy ngừng bắn.

Đồng thời, quyết định này gửi tín hiệu đến Nga rằng Mỹ không còn muốn kéo dài xung đột bằng cách "bơm" viện trợ vô hạn. Nếu Tổng thống Putin nhìn nhận đây là cơ hội để đạt được thỏa thuận có lợi mà không cần đẩy mạnh chiến sự, Moskva có thể sẵn sàng đàm phán – đặc biệt khi Nga cũng đang chịu áp lực kinh tế từ cấm vận và tổn thất quân sự kéo dài.

Hiệu ứng ngược cũng có thể xảy ra. Thiếu viện trợ Mỹ, tạo cơ hội cho Nga gia tăng tấn công để chiếm thêm lãnh thổ trước khi bất kỳ cuộc đàm phán nào diễn ra. Tổng thống Putin có thể coi đây là dấu hiệu Mỹ rút lui và châu Âu không đủ sức thay thế, từ đó chọn cách "đánh nhanh thắng nhanh" thay vì thương lượng.

Nếu Nga đạt được lợi thế quân sự lớn trong vài tuần hoặc tháng tới – ví dụ, chiếm thêm các thành phố chiến lược như Kharkiv hay Odessa – vị thế đàm phán của Moskva sẽ mạnh hơn, khiến hòa bình càng xa vời.

Ukraine cũng có thể phản ứng bằng cách từ chối đàm phán và kêu gọi sự ủng hộ khẩn cấp từ châu Âu hoặc thậm chí chấp nhận rủi ro leo thang bằng các cuộc tấn công sâu vào lãnh thổ Nga. Điều này sẽ kéo dài xung đột và làm phức tạp hóa mọi nỗ lực hòa giải.

Quyết định tạm dừng viện trợ có thể mở ra cơ hội cho đàm phán nếu Ukraine chấp nhận nhượng bộ và Nga thấy lợi ích trong thỏa thuận, với Tổng thống Trump đóng vai trò trung gian tiềm năng. Tuy nhiên, nó cũng chứa đựng rủi ro lớn về leo thang xung đột nếu Nga chọn tấn công mạnh hơn hoặc Ukraine không chịu khuất phục. Hiệu quả đối với hòa bình phụ thuộc vào cách các bên diễn giải và phản ứng trước nước cờ của Tổng thống Trump – một nước cờ vừa mang tính chiến lược, vừa đầy tính đánh cược.

Trong ngắn hạn, khả năng cao là sự bất ổn sẽ gia tăng trước khi bất kỳ tiến trình đàm phán rõ ràng nào xuất hiện.

- Là chuyên gia nghiên cứu độc lập các vấn đề chính trị thế giới, Tiến sĩ có quan điểm như thế nào về vấn đề này?

Việc tạm dừng viện trợ là biểu hiện rõ nét của xu hướng "chủ nghĩa biệt lập mới" (neo-isolationism) trong chính sách đối ngoại Mỹ dưới thời Tổng thống Trump. Khác với biệt lập truyền thống (rút lui hoàn toàn), đây là phiên bản thực dụng hơn: Mỹ không từ bỏ vai trò toàn cầu, nhưng chỉ can dự khi thấy lợi ích trực tiếp và hữu hình – kinh tế, chính trị hoặc chiến lược.

Với Tổng thống Trump, Ukraine không phải là "lợi ích cốt lõi" của Mỹ mà là một "di sản rối rắm" từ các nhiệm kỳ trước. Quyết định này cho thấy ông Trump muốn tái định nghĩa vai trò của Mỹ từ "cảnh sát thế giới" sang "nhà giao dịch quyền lực", ưu tiên các vấn đề nội địa (như kinh tế, biên giới) hơn là các cuộc xung đột xa xôi.

Cuộc xung đột ở Ukraine đã kéo dài sang năm thứ 4.

Tổng thống Trump đang chơi một ván cờ mạo hiểm nhưng có tính toán. Ông muốn dùng Ukraine như đòn bẩy để đạt được hai mục tiêu. Một là buộc châu Âu chia sẻ gánh nặng an ninh, giảm chi phí cho Mỹ. Hai đạt một thỏa thuận hòa bình nhanh chóng với Nga để ghi dấu ấn cá nhân ("người kết thúc chiến tranh").

Tuy nhiên, tính toán này dựa trên giả định rằng Nga sẽ đàm phán thay vì tấn công, và châu Âu sẽ hành động thay vì tê liệt – cả hai đều không chắc chắn.

Xét trên bình diện toàn cầu, động thái của chính quyền Tổng thống Trump làm rung lắc nghiêm trọng nền tảng của trật tự quốc tế tự do mà Mỹ dẫn dắt từ sau Thế chiến II.

Quyết định tạm dừng viện trợ Ukraine là một bước đi táo bạo, phản ánh tư duy thực dụng và "America First" của Tổng thống Trump, vừa phản ánh lợi ích chính trị ngắn hạn (ghi điểm với cử tri Mỹ) cũng như lợi ích chiến lược dài hạn (giảm chi phí cho các mối quan hệ đồng minh).

Xung đột Ukraine không chỉ là vấn đề khu vực, mà là bài kiểm tra cho khả năng của Mỹ trong việc duy trì trật tự toàn cầu theo phong cách Tổng thống Trump mà có thể có những kế hoạch chúng ta chưa được thấy.

- Xin cảm ơn ông!

 https://vtcnews.vn/chuyen-gia-my-tam-dung-vien-tro-ukraine-la-dong-thai-chien-thuat-ar929770.html