Chiến dịch chống tham nhũng chưa từng có ở Ukraine giữa lúc nước sôi lửa bỏng

Giữa lúc cuộc xung đột với Nga bước vào giai đoạn cam go, chính quyền Ukraine đang phải đối mặt với một cuộc chiến song song, không kém phần khốc liệt: cuộc chiến chống lại nạn tham nhũng. Trong bối cảnh đầy trớ trêu và căng thẳng, các cuộc điều tra tham nhũng quy mô lớn, nhắm vào những nhân vật quyền lực nhất trong bộ máy, bùng nổ ngay tại thời điểm được cho là bước ngoặt của các cuộc đàm phán hòa bình.

Theo các nhà phân tích, sự kiện phơi bày một thực tế phức tạp, nơi những nỗ lực làm trong sạch bộ máy lại diễn ra vào lúc quốc gia cần sự đoàn kết và ổn định hơn bao giờ hết. Chiến dịch dù cần thiết để đáp ứng yêu cầu của các đồng minh phương Tây và củng cố nền tảng nhà nước, cũng có thể trở thành con dao hai lưỡi làm lung lay quyền lực của Tổng thống Volodymyr Zelensky.

Ngoài ra, những chấn động chính trị từ cuộc thanh lọc này không chỉ làm rung chuyển nội bộ Kiev mà còn có nguy cơ định hình lại tương lai cuộc xung đột theo những cách khó lường.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskiy và Chánh Văn phòng Tổng thống Andriy Yermak tham dự cuộc họp với Đặc phái viên Mỹ về Ukraine Keith Kellogg, tại Rome, Italia, ngày 9/7/2025.

Cánh tay phải của Tổng thống

Việc Chánh Văn phòng Tổng thống Andrii Yermak, được cho là cộng sự đáng tin cậy nhất của Tổng thống Zelensky, phải rời khỏi vị trí đã tạo ra một cơn địa chấn chính trị.

Ngày 28/11, Cơ quan Chống Tham nhũng Quốc gia Ukraine (NABU) và Văn phòng Công tố Đặc biệt Chống Tham nhũng (SAPO) khám xét nhà riêng và văn phòng của ông Yermak. Động thái chưa từng có này là tín hiệu rõ ràng cho thấy ông có thể đã rơi vào tầm ngắm, dù không được nêu tên như nghi phạm chính thức.

Chỉ vài giờ sau, trong bài phát biểu tối cùng ngày, Tổng thống Zelensky thông báo ông chấp nhận đơn từ chức của Yermak, một chuỗi sự kiện cho thấy đây có thể là một sự ra đi dưới sức ép chính trị nặng nề.

Trong bài phát biểu, ông Zelensky lựa chọn những lời lẽ cẩn trọng, vừa để ghi nhận công lao, vừa nỗ lực dập tắt những đồn đoán đang lan rộng.

Ông cảm ơn ông Yermak vì đã "đảm bảo rằng lập trường của Ukraine trong quá trình đàm phán luôn được trình bày đúng như mong đợi", nhưng cũng nói thêm: "tôi muốn tránh mọi tin đồn và suy đoán".

Trước khi ra đi, ông Yermak là trưởng đoàn đàm phán của Ukraine trong các cuộc đối thoại then chốt với cả Nga và Mỹ, và được cho là người có ảnh hưởng đến mọi quyết định bổ nhiệm cấp cao trong chính phủ.

Bê bối tham nhũng của loạt quan chức cấp cao

Ngành năng lượng là huyết mạch an ninh quốc gia của Ukraine, đặc biệt trong bối cảnh người dân phải chịu cảnh thiếu điện triền miên do các cuộc không kích không ngừng của Nga. Chính điều này khiến vụ tham nhũng tại công ty năng lượng hạt nhân quốc gia Energoatom trở nên đặc biệt nghiêm trọng, gây ra một làn sóng phẫn nộ dữ dội trong dư luận.

Cuộc điều tra mang mật danh "Chiến dịch Midas" do NABU tiến hành phanh phui một mạng lưới tội phạm tinh vi, có nguồn gốc sâu xa.

Ông German Galushchenko (ở giữa) từng giữ vị trí Bộ trưởng Năng lượng trong bốn năm. (Ảnh: Reuters)

Đường dây bị cáo buộc đã biển thủ khoảng 100 triệu USD từ Energoatom. Thủ đoạn là thao túng các hợp đồng cung cấp thiết bị và dịch vụ để hưởng "hoa hồng" từ 10-15% giá trị hợp đồng, sau đó rửa tiền qua một văn phòng bí mật ở Kiev.

NABU xác định Timur Mindich, một doanh nhân, là kẻ cầm đầu. Điều đáng nói, Mindich không chỉ là đối tác kinh doanh cũ trong công ty sản xuất phim của Tổng thống Zelensky. Ông còn từng là đối tác của tài phiệt Ihor Kolomoisky, người tài trợ cho chiến dịch tranh cử tổng thống của ông Zelensky năm 2019, và chính Mindich giới thiệu ông Zelensky với Kolomoisky. Mindich được cảnh báo trước và trốn sang Israel ngay trước khi bị khởi tố.

Các quan chức cấp cao bị liên đới bao gồm German Galushchenko: Cựu Bộ trưởng Năng lượng và là Bộ trưởng Tư pháp đương nhiệm. Ông bị cáo buộc đã hỗ trợ Mindich rửa tiền và đã bị đình chỉ chức vụ để phục vụ công tác điều tra.

Kế đến là Oleksiy Chernyshov: Cựu Phó Thủ tướng và là một đồng minh của ông Zelensky. Ông đã bị Tòa Chống Tham nhũng Tối cao ra lệnh tạm giam với cáo buộc làm giàu bất chính, nhận hối lộ 1,2 triệu USD và 100.000 euro.

Tiếp theo là Rustem Umerov - Cựu Bộ trưởng Quốc phòng, hiện là Thư ký Hội đồng An ninh và Quốc phòng. Ông cũng bị điều tra vì những cáo buộc liên quan đến việc chịu áp lực phải mua các hợp đồng áo chống đạn kém chất lượng với giá cao. Dù vậy, ông Umerov chưa bị truy tố và cũng khẳng định ông không sai phạm.

Đối mặt với vụ bê bối chấn động này, Tổng thống Zelensky đã thể hiện một lập trường cứng rắn. Ông tuyên bố: "Bất kỳ hành động chống tham nhũng nào cũng cần thiết. Sự trừng phạt là điều không thể tránh khỏi”. Ông đã kêu gọi các bộ trưởng có tên trong băng ghi âm của NABU từ chức.

Ông cũng nhanh chóng công bố một phái đoàn đàm phán mới không có sự góp mặt của Yermak. Trong phái đoàn mới có cả ông Rustem Umerov.

Vị thế lung lay trên bàn đàm phán

Theo các nhà phân tích, chính quyền Zelensky đang ở trong một tình thế tiến thoái lưỡng nan. Một mặt, việc chống tham nhũng là yêu cầu bắt buộc từ các đồng minh phương Tây và là điều kiện tiên quyết cho tiến trình gia nhập Liên minh châu Âu (EU). Mặt khác, việc thực hiện nó một cách quyết liệt vào đúng thời điểm nhạy cảm này lại tạo ra những rủi ro chiến lược to lớn.

Theo phân tích của Al Jazeera, vụ bê bối "gây ra một đòn tàn khốc" cho danh tiếng quốc tế của Tổng thống Zelensky. Nó khiến ông bị hạn chế đáng kể không gian phản kháng trước các kế hoạch hòa bình được cho là do Mỹ thúc đẩy. Sự suy yếu này có thể thấy rõ qua sự thay đổi đột ngột trong lập trường đàm phán của Kiev.

Không phải ngẫu nhiên mà chỉ một tuần sau khi vụ việc vỡ lở, ông Zelensky tuyên bố muốn "tái khởi động các cuộc đàm phán với Nga", một động thái trái ngược hoàn toàn với thái độ cứng rắn trước đó.

Hơn thế nữa, vụ bê bối tham nhũng đã tạo ra một "lối thoát hoàn hảo" cho các chính trị gia để giải thích cho một kết quả đàm phán không như mong đợi, dù có thể thất bại đến từ chiến lược của các bên.