Căng thẳng Mỹ - Trung có thể tái định hình chuỗi cung ứng toàn cầu

Chuỗi cung ứng toàn cầu đang đối mặt với những biến động mạnh mẽ. Các đòn thuế quan, biện pháp kiểm soát đất hiếm và áp phí cảng trả đũa giữa Mỹ và Trung Quốc không chỉ làm tăng chi phí và kéo dài thời gian giao hàng, mà còn đe dọa buộc doanh nghiệp quốc tế phải điều chỉnh chiến lược sản xuất trong dài hạn.

Một tàu chở hàng chất đầy container cập cảng Oakland, bang California, Mỹ. (Ảnh: Reuters)

Tác động đến chuỗi cung ứng

Trung Quốc hiện chiếm khoảng 90% công suất chế biến đất hiếm và hơn 90% sản lượng nam châm vĩnh cửu toàn cầu, những nguyên liệu cốt lõi của ngành xe điện, bán dẫn, công nghiệp quốc phòng và hàng điện tử.

Từ tháng 4, Bắc Kinh đã bắt đầu siết xuất khẩu đất hiếm nhằm đáp trả mức thuế tăng mạnh từ Washington. Động thái này khiến quá trình sản xuất ô tô bị chậm lại và buộc các doanh nghiệp phương Tây phải tăng cường tích trữ nguyên liệu.

Đến đầu tháng 10, Trung Quốc tiếp tục siết chặt kiểm soát: yêu cầu các công ty nước ngoài xin phép nếu muốn xuất khẩu nam châm có chứa dù chỉ một lượng nhỏ nguyên liệu có nguồn gốc Trung Quốc, đồng thời hạn chế chuyển giao công nghệ ra nước ngoài.

Các nhà phân tích nhận định đây là lần đầu tiên Bắc Kinh thể hiện rõ ý đồ sử dụng đất hiếm như một “vũ khí siêu cường”, tương tự cách Mỹ tận dụng đồng USD để áp đặt ảnh hưởng toàn cầu. Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent tuyên bố Trung Quốc “đang chĩa bazooka vào chuỗi cung ứng và nền công nghiệp của cả thế giới".

Các hiệp hội ngành công nghiệp châu Âu cảnh báo những quy định này có thể làm đứt gãy chuỗi cung ứng. Người phát ngôn Hiệp hội ngành ô tô Đức (VDA) nhấn mạnh: “Các quy định mới do Bộ Thương mại Trung Quốc ban hành dự báo sẽ có tác động sâu rộng đối với việc giao hàng các sản phẩm liên quan sang Đức và châu Âu”.

Hình ảnh logo của Alibaba được trưng bày tại gian hàng của tập đoàn trong Triển lãm Chuỗi cung ứng Quốc tế Trung Quốc ở Bắc Kinh, Trung Quốc, ngày 16/7/2025. (Ảnh: Reuters)

Cách đối phó của các doanh nghiệp

Trước nguy cơ tác động từ các biện pháp hạn chế của Trung Quốc, các hãng sản xuất ô tô đã gấp rút tích trữ nguyên liệu. Tại Đức, nhiều nhà sản xuất tăng gấp đôi, thậm chí gấp ba đơn đặt hàng với công ty Magnosphere ngay sau khi Bắc Kinh công bố các biện pháp mới.

Trong lĩnh vực quốc phòng, công ty khởi nghiệp công nghệ Mỹ ePropelled, chuyên sản xuất động cơ đẩy cho máy bay không người lái, cũng nhận xét các biện pháp của Trung Quốc “đe dọa làm chậm tiến độ, đẩy chi phí tăng cao và có thể buộc phải thiết kế lại sản phẩm cũng như tìm nguồn cung thay thế với chi phí lớn”.

Để đối phó, ePropelled cho biết đã “hợp tác với các doanh nghiệp chủ chốt trong lĩnh vực đất hiếm” nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực. Tháng 8, công ty này ký thỏa thuận phát triển chung với USA Rare Earth để xây dựng mỏ và nhà máy sản xuất nam châm, cung cấp nam châm neodymium cho động cơ của hãng.

Nhà sản xuất nam châm Mỹ Noveon Magnetics cũng ký biên bản ghi nhớ với tập đoàn khai khoáng Úc Lynas Rare Earths để thiết lập quan hệ đối tác chiến lược, hướng tới xây dựng chuỗi cung ứng đất hiếm quy mô lớn tại Mỹ.

Tại châu Á, các hãng sản xuất ô tô và linh kiện ở Ấn Độ đã bắt đầu thử nghiệm nam châm ferrite như một giải pháp thay thế ít hiệu quả hơn nhưng an toàn hơn về mặt địa chính trị. Các doanh nghiệp cho biết họ còn đủ tồn kho đất hiếm đến tháng 12, nhưng đã chuẩn bị kế hoạch thay thế lâu dài.

Hiệp hội Công nghiệp Hàng không Vũ trụ và Quốc phòng châu Âu (ASD) cũng nhấn mạnh rằng các biện pháp của Trung Quốc “cho thấy sự cấp thiết phải củng cố khả năng chống chịu của chuỗi cung ứng châu Âu và giảm phụ thuộc vào các khoáng sản chiến lược”.

Công nhân làm việc trên dây chuyền lắp ráp tại Nanjo Auto Interior, nhà sản xuất tấm cửa bên trong và các bộ phận khác cho Mazda Motor, ở thành phố Akitakata, tỉnh Hiroshima, Nhật Bản. (Ảnh: Reuters)

Phản ứng chính sách và thị trường

Washington đã đáp trả bằng cách chuẩn bị biện pháp kiểm soát xuất khẩu phần mềm sang Trung Quốc. Tổng thống Donald Trump đồng thời đe dọa áp thêm 100% thuế nhập khẩu từ ngày 1/11 nếu Bắc Kinh không thay đổi chính sách.

Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent cáo buộc Trung Quốc “muốn kéo kinh tế toàn cầu đi xuống”. Ông Bessent cho rằng các biện pháp của Trung Quốc phản ánh sự suy yếu nội tại của nền kinh tế và là “nỗ lực xuất khẩu vấn đề ra bên ngoài”.

Ông nhấn mạnh: “Nếu họ muốn làm chậm kinh tế toàn cầu, chính họ sẽ chịu thiệt hại nhiều nhất”.

Ông Bessent cho biết Mỹ đang tìm kiếm sự phối hợp từ Ấn Độ, Nhật Bản và Hàn Quốc cùng các đồng minh châu Âu để đối phó các biện pháp của Bắc Kinh. Đây có thể là bước khởi đầu cho một mặt trận đa phương nhằm giảm phụ thuộc vào đất hiếm Trung Quốc.

Trên thị trường tài chính, phản ứng tiêu cực đã xuất hiện rõ nét: chỉ số S&P 500 giảm 0,9%, Nasdaq Composite giảm 1,4%, trong khi giá dầu Brent giảm khoảng 2% xuống 62 USD/thùng. Các nhà hoạch định chính sách G7 dự kiến đưa vấn đề đất hiếm và thuế quan Mỹ – Trung vào chương trình nghị sự bên lề Hội nghị IMF – Ngân hàng Thế giới trong tuần này.

Dù vậy, giới quan sát cho rằng vẫn còn cơ hội đàm phán. Hiệp hội VDA kêu gọi Brussels và Berlin nhanh chóng tìm giải pháp khả thi với Bắc Kinh. Bà Gracelin Baskaran (CSIS) nhận định nhiều khả năng các biện pháp mới của Trung Quốc chỉ là “đòn mặc cả trên bàn đàm phán”, khi chúng chưa có hiệu lực cho tới ngày 1/12, “cho phép khoảng hai tháng rưỡi để thương lượng — một khoảng thời gian đáng kể”.

Theo ông Bessent, Tổng thống Trump và Chủ tịch Tập Cận Bình dự kiến vẫn sẽ gặp nhau bên lề hội nghị APEC tại Hàn Quốc cuối tháng 10 tới, một cuộc gặp có thể định hình giai đoạn tiếp theo của căng thẳng thương mại song phương.