Bước ngoặt chiến lược trong quan hệ Mỹ - Trung Á

Sự kiện diễn ra đúng dịp kỷ niệm 10 năm thành lập cơ chế ngoại giao C5+1, trong bối cảnh Nga và Trung Quốc đang nỗ lực mở rộng ảnh hưởng tại khu vực.

C5+1, được thành lập năm 2015, sau cuộc họp đầu tiên tại Samarkand (Uzbekistan) với việc các bên cam kết tăng cường hợp tác trong lĩnh vực thương mại, giao thông, năng lượng và truyền thông. Năm 2023, Tổng thống Mỹ Joe Biden đã có cuộc gặp riêng với lãnh đạo 5 nước Trung Á bên lề kỳ họp Đại hội đồng Liên hợp quốc - dấu mốc khẳng định Washington chuyển hướng quan tâm tới khu vực này.

Kể từ khi xung đột Nga - Ukraine bùng phát năm 2022, cường độ tương tác của C5+1 đã tăng nhanh, phản ánh mong muốn của khu vực trong việc cân bằng quan hệ giữa nhiều cường quốc. Mỹ bắt đầu tái định vị vai trò, hướng đến khai thác tiềm năng kinh tế, năng lượng và công nghệ của khu vực Trung Á như một phần trong cấu trúc cạnh tranh toàn cầu mới. Ông Luke Coffey, nhà nghiên cứu cao cấp tại Viện Hudson (Mỹ) đánh giá: “Hội nghị là cơ hội chiến lược cho Mỹ để làm sâu sắc hơn nữa quan hệ với Trung Á vào thời điểm khu vực này ngày càng quan trọng với chuỗi cung ứng toàn cầu”.

Đánh dấu kỷ niệm 10 năm bằng một hội nghị thượng đỉnh tại Washington là một cách thích hợp để thừa nhận tầm quan trọng của cơ chế C5+1. Đối với Mỹ, cuộc gặp này là cơ hội để tái khẳng định ảnh hưởng trong một khu vực từ lâu đã bị Mátxcơva và Bắc Kinh lấn át. Đối với các quốc gia Trung Á, đây là cơ hội để bảo đảm sự công nhận chính trị, đầu tư và đòn bẩy trong hành động cân bằng tinh tế giữa các cường quốc.

Không ngoài dự đoán, chương trình nghị sự tập trung vào đất hiếm và các nguồn tài nguyên quan trọng khác. “Chúng tôi đã củng cố an ninh kinh tế quốc gia bằng việc ký kết các thỏa thuận với đồng minh và đối tác trên toàn cầu, nhằm mở rộng chuỗi cung ứng khoáng sản chiến lược của Mỹ", Tổng thống Donald Trump nói.

Trung Á là khu vực giàu tài nguyên đã trở thành trọng tâm cho các quốc gia tìm cách giảm sự phụ thuộc vào nguồn cung từ Trung Quốc. Kazakhstan là nhà sản xuất uranium hàng đầu thế giới. Uzbekistan có trữ lượng vàng khổng lồ. Turkmenistan có nguồn khí đốt tự nhiên dồi dào. Kyrgyzstan và Tajikistan với địa hình đồi núi cũng đang khai thác các mỏ khoáng sản mới, biến khu vực này thành một kho báu thực sự cho nhà đầu tư bên ngoài.

Nhu cầu về những vật liệu này trên thế giới dự kiến sẽ tăng gấp bốn lần từ năm 2022 đến 2050, khi các quốc gia tiếp tục đầu tư vào công nghệ năng lượng sạch và thương mại tài nguyên thiên nhiên sẽ định hướng chính sách đối ngoại của các nước Trung Á. Hơn nữa, tài nguyên của Trung Á sẽ giúp Mỹ giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc trong các chuỗi cung ứng khoáng sản quan trọng. Khu vực này cũng có một số tuyến đường vận chuyển quan trọng trên lục địa Á - Âu; đồng thời có ý nghĩa quan trọng đối với lợi ích an ninh của Mỹ, đặc biệt là chống khủng bố.

Tại hội nghị, Tổng thống Donald Trump cam kết với các nhà lãnh đạo Trung Á rằng, Washington sẽ "mở đường trực tiếp tới Nhà Trắng"; đồng thời tuyên bố, khu vực này "xứng đáng được chú ý hơn" trong chính sách đối ngoại của Mỹ. Ông Donald Trump nhấn mạnh, nỗ lực của chính quyền Mỹ nhằm mở rộng và bảo đảm chuỗi cung ứng khoáng sản thiết yếu cho nước này thông qua những thỏa thuận hợp tác toàn cầu mới.

Trong khi đó, phát biểu tại bữa tiệc chiêu đãi các nhà lãnh đạo Trung Á, Tổng thống Kazakhstan Kassym-Jomart Tokayev gọi đây là “sự khởi đầu của một kỷ nguyên hợp tác mới giữa Mỹ và Trung Á”. Kazakhstan đã thực hiện bước đi mang tính biểu tượng khi tham gia Hiệp định Abraham, bình thường hóa quan hệ giữa Israel với các quốc gia có đa số cư dân là người Hồi giáo. Về phần mình, Tổng thống Uzbekistan Shavkat Mirziyoyev gọi ông Donald Trump là “Tổng thống của thế giới” và đề xuất thành lập một ban thư ký thường trực tại Trung Á nhằm duy trì đối thoại lâu dài.

Hội nghị Thượng đỉnh Mỹ - Trung Á 2025 không chỉ đánh dấu 10 năm cơ chế C5+1, mà còn là phép thử cho khả năng duy trì ảnh hưởng lâu dài của Mỹ tại lục địa Á - Âu. Nếu Washington thực sự triển khai các dự án theo đúng lộ trình, hỗ trợ các quốc gia Trung Á trong lĩnh vực công nghệ, năng lượng xanh và quản trị thì C5+1 có thể trở thành một kiến trúc hợp tác kiểu mới - dựa trên kết quả đo lường, minh bạch và đôi bên cùng có lợi.