Bên trong 'công xưởng' nuôi muỗi để dập dịch sốt xuất huyết

Trong căn phòng được kiểm soát nhiệt độ nghiêm ngặt tại Viện Sốt rét - Ký sinh trùng - Côn trùng Trung ương, các nhà khoa học miệt mài nhân nuôi hàng nghìn con muỗi để phục vụ công tác nghiên cứu. Nơi đây thực hiện sứ mệnh khoa học kép: Phân tích đặc tính của các chủng muỗi thực địa (được thu thập từ các ổ dịch) và nuôi muỗi chủng phòng thí nghiệm, nhằm giải mã "kẻ truyền bệnh" và tìm ra chiến lược phòng chống sốt xuất huyết hiệu quả nhất.

Khi có ổ dịch, các cán bộ của Viện sẽ đến tận nơi để điều tra và thu thập mẫu. Muỗi trưởng thành bị nghi ngờ mang mầm bệnh sẽ được kết thúc vòng đời ngay tại thực địa để đảm bảo an toàn, chỉ mang xác về nghiên cứu. Chỉ bọ gậy và loăng quăng mới được thu thập sống, ghi chú, đánh dấu cẩn thận và bọc vải mang về nuôi trong phòng thí nghiệm. Quy trình nghiêm ngặt này nhằm ngăn chặn tối đa nguy cơ lây truyền mầm bệnh ra cộng đồng.

Quá trình để từ bọ gậy, loăng quăng phát triển thành muỗi thường kéo dài từ nửa tháng đến 1 tháng, để chúng phát triển hoàn chỉnh thành muỗi trưởng thành.

Sau khi trưởng thành, chúng sẽ được chuyển vào các lồng riêng biệt để phục vụ cho các nghiên cứu chuyên sâu về tập tính sinh học và khả năng kháng hóa chất, đặt nền móng cho các giải pháp phòng chống dịch hiệu quả.

Theo TS Nguyễn Văn Dũng, Trưởng khoa Côn trùng, Viện Sốt rét - Ký sinh trùng - Côn trùng Trung ương, công việc nghiên cứu đòi hỏi sự tỉ mỉ tuyệt đối trong từng thao tác và quan sát. Để đảm bảo tính chính xác cho mỗi thử nghiệm hóa chất hoặc nghiên cứu tập tính, các nhà khoa học phải tuân thủ nghiêm ngặt quy tắc về số lượng. "Thông thường, một lồng nuôi muỗi chỉ chứa khoảng 50 con, tối đa là 100 con. Việc kiểm soát mật độ này giúp theo dõi chính xác vòng đời và phản ứng của muỗi trước các tác động từ môi trường hoặc hóa chất", Tiến sĩ Dũng cho hay.

Việc nuôi dưỡng bọ gậy và loăng quăng đòi hỏi sự tỉ mỉ như chăm con mọn. Bằng những dụng cụ chuyên dụng như ống pipet, các nhà khoa học cung cấp dinh dưỡng và kiểm soát môi trường sống cho hàng nghìn ấu trùng. “Khác với chó, mèo khi no sẽ vẫy đuôi, với bọ gậy chúng tôi sẽ phải tính toán lượng thức ăn phù hợp dựa trên công thức chuẩn kết hợp với kinh nghiệm”, một cán bộ của Viện chia sẻ.

Hiện Hà Nội là một trong những địa phương có dịch sốt xuất huyết diễn biến phức tạp và đang trong giai đoạn đỉnh dịch. Để thu thập dữ liệu chính xác nhất, đội ngũ nghiên cứu phải tuân thủ nghiêm ngặt quy định của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO): điều tra phải thực hiện trong bán kính 200m từ nhà bệnh nhân, thu mẫu tối thiểu từ 30 đến 100 ngày. Mỗi lần lấy mẫu cần 4 cán bộ phối hợp để điều tra kỹ lưỡng cả trong nhà và ngoài nhà, nắm bắt chính xác mật độ và tập tính của muỗi truyền bệnh, từ đó đưa ra giải pháp kịp thời cho Thủ đô.

Mọi dữ liệu về mật độ, vòng đời và phản ứng của muỗi đều được ghi chép lại chi tiết và cẩn thận, phục vụ cho công tác phân tích. Đặc biệt, đối với các nơi là ổ dịch lớn và nghiêm trọng, công tác thu mẫu được duy trì thường quy với tần suất khoảng 1 tháng/lần.

Không chỉ dừng lại ở chủng muỗi hiện tại, Viện còn lưu giữ và nuôi cấy những chủng muỗi lịch sử suốt nhiều thập kỷ. Trên nhãn ghi rõ: "Bọ gậy chủng: An. epiroticus Cần Giờ - TP.HCM... Thế hệ đang nuôi: 317". Điều này có nghĩa mẫu đã được thu thập và duy trì qua hàng trăm thế hệ trong phòng thí nghiệm từ những năm 2002. Sự bền bỉ này là tài sản vô giá, giúp các nhà khoa học so sánh được sự biến đổi gen và tính kháng hóa chất của muỗi qua nhiều thế hệ và nhiều vùng miền.