Việc chính quyền Thủ đô Bắc Kinh của Trung Quốc một lần nữa phải kích hoạt cơ chế ứng phó khẩn cấp với mưa lũ không chỉ là một sự kiện được quan tâm chú ý mà còn là hồi chuông cảnh tỉnh đối với thành phố có 22 triệu dân này cũng như nhiều siêu đô thị khác trên thế giới về khả năng chống chịu trước những thảm họa thiên nhiên có xu hướng xảy ra thường xuyên hơn, khốc liệt hơn trong bối cảnh biến đổi khí hậu toàn cầu đang ngày càng khiến thời tiết cực đoan trở nên khó lường hơn.
 |
|
Những trận mưa lớn cực đoan liên tục nhấn chìm nhiều khu vực tại Thủ đô Bắc Kinh của Trung Quốc |
Kích hoạt phản ứng khẩn cấp phòng chống lũ lụt
Chính quyền thành phố Bắc Kinh vào ngày 26-8 đã phải kích hoạt phản ứng khẩn cấp phòng chống lũ lụt cấp độ 3 trong bối cảnh mưa lớn kéo dài. Đài Khí tượng Bắc Kinh dự báo, nhiều khu vực có thể hứng lượng mưa trên 70 mm chỉ trong 6 giờ hoặc hơn 100 mm trong vòng 24 giờ. Cảnh báo da cam được phát đi tại 7 quận, trong khi những huyện ngoại ô núi non đã phải nâng lên mức đỏ, cao nhất trong hệ thống cảnh báo 4 cấp (đỏ - da cam - vàng - xanh).
Người dân Bắc Kinh được yêu cầu hạn chế đi lại, tránh xa sông suối, không đỗ xe ở nơi trũng thấp, đặc biệt lưu ý ngập úng có thể xảy ra ngay trong khu vực nội đô. Chính quyền đã ra lệnh tạm dừng toàn bộ các hoạt động du lịch, thể thao, văn hóa - nghệ thuật; các lớp học trực tiếp tại trường học và trung tâm đào tạo cũng bị hủy bỏ. Các công trình xây dựng phải ngừng thi công và sơ tán công nhân ngay lập tức.
Đáng chú ý, chính quyền Thủ đô Bắc Kinh chuẩn bị cả kịch bản dừng hoạt động hệ thống tàu điện ngầm, vốn vận chuyển hàng triệu lượt khách mỗi ngày, để đảm bảo an toàn. Những quyết định mạnh tay này cho thấy Bắc Kinh không muốn lặp lại sai lầm như trong đợt mưa lũ cuối tháng 7 vừa qua, khi thảm họa đã khiến ít nhất 44 người thiệt mạng, trong đó có nhiều nạn nhân là người già tại viện dưỡng lão ở quận Mật Vân.
Ký ức đau thương năm 2012, khi trận mưa lũ lớn nhất trong vòng 61 năm khiến 79 người tử vong, hàng chục nghìn ngôi nhà bị phá hủy và thiệt hại kinh tế hơn 11 tỷ nhân dân tệ, chưa bao giờ phai nhạt. Chính quyền Bắc Kinh thấu hiểu rằng, nếu chậm trễ, hậu quả sẽ không thể đo đếm được.
Dù đã áp dụng nhiều biện pháp khẩn cấp, nhưng chính giới chức Bắc Kinh cũng thừa nhận còn tồn tại những thiếu sót lớn trong khâu chuẩn bị và phản ứng với thiên tai. Trong trận lũ tháng 7 vừa qua, cảnh báo đến quá muộn khiến nhiều người dân ở quận Hoài Nhu không kịp sơ tán. Các khu vực nông thôn ngoại thành, vốn có địa hình núi non phức tạp và hạ tầng yếu kém, chịu thiệt hại nặng nề nhất. Lũ quét cuốn trôi cả làng mạc, khiến hàng chục nghìn người phải rời bỏ nhà cửa.
Thực tế, Bắc Kinh lâu nay được biết đến nhiều hơn với bão cát hơn là mưa bão. Song mùa hè vẫn thường xảy ra những trận mưa lớn gây ngập lụt cục bộ. Hệ thống thoát nước của thành phố, vốn đã quá tải bởi bê tông hóa đô thị, khó lòng gánh nổi khi xuất hiện lượng mưa lớn cực đoan trong thời gian ngắn.
Một bất cập khác là kế hoạch phòng chống thiên tai còn thiếu những kịch bản cụ thể cho các nhóm dân cư dễ bị tổn thương, như người già neo đơn, bệnh nhân trong các cơ sở y tế hay viện dưỡng lão. Việc nhiều nạn nhân tử vong trong viện dưỡng lão ở Mật Vân đã trở thành một “bài học đắt giá”, buộc chính quyền phải thừa nhận thiếu sót trong công tác chuẩn bị.
Thách thức “kép” vừa phát triển vừa chống biến đổi khí hậu
Nhìn nhận về nguyên nhân mưa cực đoan xảy ra liên tiếp tại Thủ đô Bắc Kinh cũng như nhiều địa phương khác ở Trung Quốc thời gian qua, các chuyên gia khí tượng Trung Quốc cho rằng, biến đổi khí hậu đã làm thay đổi hoàn toàn mô hình thời tiết ở miền Bắc nước này. Theo ông Chao Qingchen, Tổng giám đốc Trung tâm Khí hậu quốc gia Trung Quốc, khu vực này đang ghi nhận những trận mưa ngắn hạn tập trung với cường độ lớn hơn, xen kẽ với những đợt mưa kéo dài bất thường. Mùa mưa năm 2025 đến sớm nhất kể từ năm 1961, báo hiệu những bất ổn khí hậu ngày càng rõ rệt.
Chính quyền thành phố Bắc Kinh vì vậy không thể chỉ nhìn nhận lũ lụt như một hiện tượng thời tiết bất thường, mà phải coi đó là hệ quả trực tiếp của biến đổi khí hậu. Việc tăng cường khả năng chống chịu của đô thị, từ quy hoạch đến cơ sở hạ tầng, là yêu cầu cấp thiết chứ không phải lựa chọn.
Một trong những chiến lược lớn mà Trung Quốc theo đuổi nhiều năm qua để chống ngập đô thị là xây dựng “thành phố xốp”. Ý tưởng này nhằm mô phỏng cơ chế tự nhiên của đất và thảm thực vật trong việc hấp thụ - giải phóng nước mưa, thông qua các công trình như vỉa hè thấm nước, vườn mưa, công viên ven sông, hồ chứa nhân tạo. Từ năm 2015, Trung Quốc đã đầu tư 403,78 tỷ USD cho hơn 60.000 dự án “thành phố xốp”, đặt mục tiêu đến năm 2030, 80% diện tích đô thị cả nước sẽ đạt tiêu chuẩn này. Tại Bắc Kinh, hiện có khoảng 38% diện tích nội đô đáp ứng tiêu chí. Một số công trình như trạm bơm kiểm soát lũ, hồ nhân tạo hay công viên ven sông đã phát huy tác dụng nhất định.
Tuy nhiên, giới chuyên gia cảnh báo, mô hình này chưa tính đủ đến thực tế mưa lớn cực đoan. Các tiêu chuẩn kỹ thuật của “thành phố xốp” vẫn dựa trên dữ liệu lượng mưa lịch sử, trong khi biến đổi khí hậu đã phá vỡ mọi quy luật cũ. Đặc biệt, “thành phố xốp” gần như vô hiệu với khu vực ngoại ô nông thôn, nơi địa hình núi dốc khiến nguy cơ lũ quét và sạt lở đất rất cao. Điều đó cho thấy thành phố Bắc Kinh cần những giải pháp toàn diện hơn như: nâng cấp hệ thống cảnh báo sớm, xây dựng kế hoạch sơ tán chi tiết cho từng khu vực, tăng cường hạ tầng chống chịu ở vùng nông thôn, đồng thời lồng ghép yếu tố khí hậu vào mọi dự án phát triển.
Bắc Kinh là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa của Trung Quốc. Tốc độ đô thị hóa nhanh chóng biến thành phố này thành siêu đô thị khổng lồ. Tuy nhiên, sự bùng nổ xây dựng đồng nghĩa với áp lực ngày càng lớn lên hệ thống hạ tầng. Những bề mặt bê tông hóa khiến khả năng thấm nước tự nhiên bị hạn chế, biến mưa lớn thành nguy cơ ngập lụt.
Vấn đề ở chỗ là Thủ đô Bắc Kinh không thể dừng phát triển. Nhưng nếu phát triển mà bỏ qua yếu tố an toàn khí hậu, thành phố sẽ liên tục trả giá bằng những thảm họa gây thiệt hại về người và của. Thách thức đặt ra là phải tìm được sự cân bằng: vừa đảm bảo tăng trưởng, vừa thích ứng hiệu quả với khí hậu khắc nghiệt. Điều này không chỉ đúng với Bắc Kinh mà còn với nhiều siêu đô thị khác ở châu Á, nơi dân số tập trung đông, hạ tầng chưa theo kịp tốc độ đô thị hóa và tác động khí hậu ngày càng nặng nề.
Những gì đang diễn ra ở thành phố Bắc Kinh có thể xem như một tấm gương phản chiếu cho nhiều đô thị lớn khác trên thế giới. Khi thiên tai không còn là ngoại lệ, mà trở thành “bình thường mới”, thì khả năng chống chịu trước biến đổi khí hậu phải trở thành tiêu chí quan trọng trong những quyết sách xây dựng và phát triển.
Ngày đăng: 15:16 | 28/08/2025
HOÀNG TUẤN / ANTĐ