Azerbaijan và Armenia ký thỏa thuận hòa bình: Một cú hích lịch sử

Điểm đột phá của thỏa thuận là việc thiết lập một hành lang vận chuyển chiến lược trong khu vực mang tên “Tuyến đường Trump vì Hòa bình và Thịnh vượng quốc tế” (TRIPP). Động thái này không chỉ mở rộng ảnh hưởng của Washington tại khu vực, mà còn được xem là một thắng lợi ngoại giao giúp Tổng thống Mỹ khẳng định vai trò người gìn giữ hòa bình trên trường quốc tế.

Thay đổi chiến lược ở Nam Caucasus

Xung đột giữa Azerbaijan và Armenia bắt đầu từ cuối những năm 1980, khi khu vực Nagorno-Karabakh - thuộc lãnh thổ Azerbaijan nhưng có phần lớn dân cư là người Armenia - tuyên bố ly khai và sáp nhập với Armenia. Từ năm 1988 đến 1994, Chiến tranh Karabakh lần thứ nhất khiến hơn 30.000 người thiệt mạng và hơn 1 triệu người phải di dời, chủ yếu là người Azerbaijan mất nhà cửa do quân đội Armenia kiểm soát Nagorno-Karabakh và 7 vùng phụ cận.

Đến năm 2020, cuộc xung đột quân sự lớn lại bùng phát, kéo dài 6 tuần và khiến hơn 6.600 người thiệt mạng. Căng thẳng tiếp tục leo thang vào năm 2022 khi Baku phong tỏa hoàn toàn hành lang Lachin, gây thiếu thốn nghiêm trọng thực phẩm và nhiên liệu cho cư dân Karabakh. Năm 2023, bạo lực bùng phát trở lại khi Azerbaijan tiến hành một cuộc tấn công chớp nhoáng, giành quyền kiểm soát toàn bộ Nagorno-Karabakh trong vòng 24 giờ, buộc hơn 100.000 người Armenia phải sơ tán. Sau diễn biến này, cả hai bên đều bày tỏ mong muốn tiến tới một thỏa thuận hòa bình lâu dài.

Đến tháng 3-2025, tiến trình đàm phán ghi nhận bước ngoặt quan trọng khi hai quốc gia láng giềng ở vùng Nam Kavkaz nhất trí với bản dự thảo thỏa thuận hòa bình. Kết quả này đạt được sau chuyến thăm đầu năm của Đặc phái viên Tổng thống Mỹ Donald Trump - ông Steve Witkoff - tới thủ đô Baku, cùng với các vòng đàm phán liên tục giữa các bên liên quan.

Ngày 8-8, Armenia và Azerbaijan đã đạt được thỏa thuận khôi phục quan hệ ngoại giao và chấm dứt vĩnh viễn mọi hành động thù địch. “Đó là một khoảng thời gian dài, suốt 35 năm họ đã xung đột, và bây giờ, họ là bè bạn của nhau. Họ sẽ là bạn bè lâu dài” - Tổng thống Mỹ Donald Trump phát biểu tại buổi lễ ký kết thỏa thuận hòa bình, với sự tham dự của Tổng thống Azerbaijan Ilham Aliyev và Thủ tướng Armenia Nikol Pashinyan.

Các nhà phân tích nhận định, thỏa thuận này có thể làm thay đổi cục diện khu vực Nam Caucasus - một vùng sản xuất năng lượng chiến lược, nằm gần Nga, châu Âu, Thổ Nhĩ Kỳ và Iran, với hệ thống đường ống dẫn dầu và khí đốt quan trọng đi qua.

Một nội dung đáng chú ý trong thỏa thuận là việc thiết lập một hành lang quá cảnh mới - mang tên “Tuyến đường Trump vì Hòa bình và Thịnh vượng quốc tế” (TRIPP) - chạy qua lãnh thổ Armenia để kết nối Azerbaijan với vùng lãnh thổ tách biệt Nakhchivan, giáp Thổ Nhĩ Kỳ, đồng minh thân cận của Baku. Hành lang này có ý nghĩa chiến lược sâu rộng, không chỉ về giao thông mà còn về địa chính trị.

Được thiết kế như một sáng kiến cơ sở hạ tầng dài hạn, TRIPP hướng tới mục tiêu xây dựng mạng lưới giao thông tích hợp trên toàn bộ khu vực Nam Caucasus. Theo thỏa thuận, hành lang vẫn thuộc quyền kiểm soát hợp pháp của Armenia, nước này được hưởng lợi từ đầu tư và vận chuyển mà không phải chịu chi phí xây dựng. Về phía Azerbaijan, TRIPP tạo điều kiện mở rộng các tuyến xuất khẩu dầu mỏ, khí đốt và hàng hóa sang Thổ Nhĩ Kỳ và châu Âu. Trong khi đó, Armenia cũng kỳ vọng được tiếp cận thị trường Thổ Nhĩ Kỳ nếu biên giới giữa hai nước được mở lại - vốn đã bị đóng cửa từ năm 1993 nhằm ủng hộ Azerbaijan. Dự án này sẽ nhận được hỗ trợ tài chính và hậu cần từ Mỹ.

Lịch sử cho thấy Nga từng là bên trung gian chính trong quan hệ Armenia - Azerbaijan. Tuy nhiên, trong khuôn khổ địa chính trị mới, vai trò của Mátxcơva gần như vắng bóng. Việc Washington trực tiếp hậu thuẫn một tuyến vận tải chiến lược như TRIPP không chỉ làm suy giảm ảnh hưởng của Nga tại Nam Caucasus mà còn mở rộng sự hiện diện của phương Tây trong các dự án hạ tầng và an ninh khu vực. Bằng cách tham gia sâu vào quá trình phát triển hành lang này, Mỹ có lợi ích rõ ràng trong việc bảo đảm thỏa thuận hòa bình được thực thi và duy trì lâu dài.

Những nỗ lực kiến tạo hòa bình

Theo các nhà phân tích, thỏa thuận giữa Armenia và Azerbaijan được coi là thành tựu lớn của Mỹ trong nhiều thập kỷ nhằm chấm dứt xung đột bắt nguồn từ thời hậu Xô viết. Hội nghị thượng đỉnh tại Nhà Trắng hôm 8-8 đã khép lại nhiều năm nỗ lực hòa giải. Điểm khác biệt của vòng đàm phán này chính là sự tham gia bền bỉ của Mỹ. Sự kiện này cũng diễn ra trong bối cảnh Tổng thống Donald Trump đang nỗ lực xây dựng hình ảnh nhà kiến tạo hòa bình toàn cầu.

Trước đó, vào tháng 6, nhà lãnh đạo Mỹ đã chứng kiến đại diện Rwanda và CHDC Congo ký thỏa thuận khép lại 30 năm xung đột, sau nỗ lực trung gian của Mỹ cùng Qatar. Cũng trong năm nay, theo tuyên bố của Tổng thống Trump, Nhà Trắng đã thúc đẩy một lệnh ngừng bắn khẩn cấp giữa Ấn Độ và Pakistan. Gần đây nhất, Campuchia đã gửi thư chính thức tới Ủy ban Nobel, đề cử Tổng thống Donald Trump cho giải Nobel Hòa bình nhằm ghi nhận vai trò của ông trong việc góp phần ngăn chặn xung đột tiềm tàng và thúc đẩy hòa bình tại khu vực biên giới giữa Campuchia và Thái Lan.

Tổng thống Donald Trump đã ưu tiên các nỗ lực ngoại giao nhằm thực hiện cam kết chấm dứt chiến tranh trên toàn thế giới như đã tuyên bố trong chiến dịch tranh cử, ngay cả khi Mỹ đang chật vật giải quyết cuộc chiến của Israel ở Gaza và cuộc xung đột Nga - Ukraine. Và mỗi thỏa thuận như vậy sẽ đưa ông đến gần hơn với giải Nobel Hòa bình. Vì vậy, có thể nói, ngày 8-8 với Tổng thống Donald Trump là cơ hội để khẳng định mình không chỉ là Tổng thống Mỹ, mà còn là Tổng thống của Hòa bình. Đối với Azerbaijan và Armenia, đây là cơ hội để phá vỡ vòng xoáy chiến tranh. Còn với nước Mỹ, đây là cơ hội để củng cố vai trò trong một khu vực chiến lược.

Thỏa thuận ngày 8-8-2025 không chỉ khép lại một trong những xung đột lâu dài nhất hậu Xô viết mà còn tái định hình cán cân quyền lực ở Nam Caucasus. Tuy nhiên, việc duy trì hòa bình đòi hỏi sự tin tưởng lẫn nhau cũng như khả năng chống chọi với áp lực từ bên ngoài.

Nam Caucasus có thể thoát khỏi cái bóng của nước Nga hay không vẫn là câu chuyện dài, tuy nhiên đây là cơ hội để thúc đẩy ngoại giao, hội nhập kinh tế. Bước đột phá giữa Baku và Yerevan có thể gửi đi thông điệp rằng, ngay cả những tranh chấp khó giải quyết nhất cũng có thể được thực hiện thông qua ngoại giao.

https://hanoimoi.vn/azerbaijan-va-armenia-ky-thoa-thuan-hoa-binh-mot-cu-hich-lich-su-712702.html